De reisindustrie kent de grootste revolutie sinds de aanbieding van lijnvluchten.

Copyright Knack/The Economist. Vertaling Robin Veltjen

Toeristen steken het hoofd weer boven water. In juli was het erg moeilijk om nog een woonboot te huren op het Dal Lake, omdat bezoekers massaal terugkeren naar de vallei in Kashmir. Het is even moeilijk om in de eerste helft van september een zitje te bemachtigen op de lijnvlucht Istanbul-Londen bij Turkish Airlines. Het buurland van Irak geniet momenteel van een zomerseizoen waar het enkele maanden geleden niet durfde van dromen.

Andere statistieken beamen deze trend. Zelfs de voorzichtige Japanners verlaten hun huis opnieuw. In juli steeg het aantal Japanse bezoekers aan de gouden kust van Queensland in een week tijd met 20 procent ten opzichte van vorig jaar. Toeristen keren zelfs terug naar Israël. In juni steeg het aantal bezoekers met 44 procent, tot op het niveau van vóór 11 september 2001. Ondanks terreuraanslagen, de oorlog in Irak, sars en de economische malaise in het Westen toont de consument nog maar eens aan hoe hoog vakantie op zijn verlanglijstje staat.

Maar het is niet overal feest. Kenia lijdt nog altijd onder het negatief advies dat de Amerikaanse en Britse regeringen half mei gaven. Als gevolg van dat advies schorste British Airways alle vluchten naar Kenia voor meer dan een maand. Een onderzoek van Ernst & Young bij 72 lokale toeristische maatschappijen wees uit dat ze twee miljard Keniaanse shilling (ongeveer 24 miljoen euro) misliepen door annuleringen in de twee weken na de waarschuwingen.

Veel bedrijven hebben zwaar verlies geleden tijdens de twee jaar durende malaise in de toerismesector. Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen zoals US Airways en United Airlines hebben hun toevlucht moeten nemen tot het aanvragen van een concordaat (Chapter 11). Anderen konden dat alleen maar vermijden dankzij overheidssteun. Aziatische luchtvaartmaatschappijen kregen zware klappen tijdens de sars-crisis. Begin mei transporteerde Cathay Pacific slechts vier- à vijfduizend passagiers per dag. Eind juni normaliseerde de toestand en kon het bedrijf rekenen op achttien- à negentienduizend reizigers.

Vooral bedrijven die met speculatiekrediet werkten waren kwetsbaar. De hotelgroep Le Meridien moest bijvoorbeeld wekenlang zijn financieel reddingsplan herschrijven. Ook touroperators hebben het moeilijk. Het Duitse TUI, de grootste touroperator ter wereld, ontslaat fulltimepersoneel als ‘reactie op de businesssituatie’. Het Britse MyTravel probeert, in een poging tot herfinanciering, TSI te verkopen. Dat is een Amerikaans boekingskantoor voor cruisevakanties dat het nog maar drie jaar geleden heeft aangekocht.

Zelfs de huidige opleving vertoont nadelen. Als vluchten volgeboekt zijn, is dat meestal omdat de maatschappijen zwaar gesnoeid hebben in hun capaciteit. Ze gebruiken kleinere vliegtuigen en vliegen minder frequent. En sommige accommodaties, zoals woonboten, zijn niet meer verkrijgbaar omdat de eigenaars hun zaak ontgoocheld hebben opgegeven.

Om vakantiegangers aan te moedigen, bieden bedrijven genereuze kortingen aan, wat hun winstmarge verkleint. De beste hotels aan het ooit zo populaire strand van Jimbaran in Bali, bieden kamers aan voor de helft van de normale prijs. Onlangs meldde het adviesbureau PKF dat de Londense hotelkamers 1,8 procent beter bezet waren in juni, maar dat de prijzen met 5,5 procent waren gedaald. Waardoor de hotels uiteindelijk slechter af waren dan in juni 2002. ‘Het is niet goed’, zegt Melvin Gold van PKF, ‘maar het is minder slecht.’

De geopolitieke klappen die de industrie de voorbije jaren kreeg, trokken de aandacht weg van de onderliggende veranderingen die zich tegelijkertijd manifesteerden. Traditionele luchtvaartmaatschappijen zeggen dat ze kortingen geven om nerveuze passagiers opnieuw in het luchtruim te krijgen. Maar ze moeten ook concurreren met goedkopere maatschappijen zoals het Britse easyJet het Amerikaanse Southwest.

DE WONDEREN VAN HET WEB

Die goedkopere maatschappijen nemen een steeds belangrijkere plaats in de sector in. In de laatste editie van het magazine Fortune staat Michael O’Leary, hoofd van het goedkoop vliegende Ryanair, als een van de 25 meest invloedrijke zakenmensen buiten de VS vermeld. Op die lijst ontbreekt Rod Eddington, de baas van British Airways, die onlangs onderhandelde met de vakbonden om een staking op Heathrow te beëindigen. Die staking kwam er naar aanleiding van de besparingen die Eddington wil doorvoeren om te kunnen concurreren met de goedkope maatschappijen.

De andere revolutionaire invloed op de traditionele maatschappijen oefent het internet uit. Het net biedt de perfecte uitweg voor de overcapaciteit van de reisindustrie: hoe meer deals het aanbiedt, hoe meer kopers het vindt. Volgens het onderzoeksbureau Forrester is de reissector de grootste e-business ter wereld. Dit jaar spendeerden Amerikanen 27 miljard dollar (24 miljard euro) aan online reizen. PhoCusWhright, een onlinereisbureau, schat dat tegen 2005 zowat 30 procent van alle reizen via internet geboekt zal worden. Ken Chenault, topman van American Express, verwacht dat dit jaar 20 procent van de bedrijfsreizen online geboekt wordt, ten opzichte van slechts 1 procent twee jaar geleden.

Steeds minder toeristen wandelen lukraak een reisagentschap binnen om in te gaan op het eerste het beste aanbod. Via internet zoeken ze een ‘dynamisch pakket’ dat de lage vluchtkosten combineert met online-aanbiedingen van hotels. Sommigen doen dat zelf, anderen laten het door een agent doen. Dat betekent ook dat ze hun reizen pas veel later plannen, getuige het succes van de Britse reissite: lastminute.com.

Dat is de meest radicale verandering in de sector in een halve eeuw. De gevolgen daarvan zijn nog niet duidelijk, maar dat ze verreikend zullen zijn, staat buiten kijf. Richard Chamberlain, analist bij Goldman Sachs, verwacht op termijn de teloorgang van de vele bedrijven die geprefabriceerde vakantiepakketten aanbieden. Hun prijzenpolitiek blijft immers niet aantrekkelijk.

Het betekent ook de toename van fusies binnen de industrie. Her en der worden gesprekken gevoerd, met als voorbeeld de samenwerking tussen Air New Zealand en Qantas van Australië, die onlangs zijn voorgesteld. Maar ook in andere delen van de sector smelten maatschappijen samen. Midden juli verklaarde American Express dat het Rosenbluth International overneemt, een grote rivaal in de hard bevochten markt van bedrijfsreizen.

Een ander gevolg is dat maatschappijen gedwongen worden te vernieuwen. Bedrijven als Space Adventures en Red Letter Days bieden sensatie als vakantiemogelijkheid – hoewel het een lange vakantie belooft te zijn als je (voor 18 miljoen euro) een zitje wil reserveren bij het nieuwe toerpakket naar het internationaal ruimtestation in 2005, dat Space Adventures aanbiedt.

In de welzijnssector, de snelst groeiende niche binnen de industrie, bieden ontspanningsoorden nog innovatievere mixen van massages, modderbaden en medicatie aan. In Zuid-Afrika gaat men iets verder met de zogenaamde ‘scalpel safari’s’ die plastische chirurgie in Johannesburg combineren met een trip naar het strand of de rimboe. Die safari’s komen al dicht in de buurt van de geslachtsveranderingvakanties in Thailand. Een reis waarvan je gegarandeerd terugkeert als een ander mens.

VOORUITZICHTEN

Op lange termijn heeft de reissector nog twee erg aantrekkelijke doelgroepen: de Chinezen en de 50-plussers. Chinezen, die voorlopig nog beperkt zijn in de keuze waarheen en hoe ze reizen, zullen in de toekomst waarschijnlijk enthousiaste toeristen zijn. Ruim 16,5 miljoen van hen bezochten in 2002 het buitenland, dubbel zoveel als in 1998 en bijna zoveel als de Fransen en Italianen. Veel van hen reisden weliswaar niet verder dan Hongkong, dat zopas een soepelere toegang voor bezoekers uit de nabijgelegen provincie Guangdong heeft aangekondigd. Voldoende voor een stijging van bijna 7 procent van de aandelen van de Hong Kong & Shanghai Hotels. Ook andere plaatsen, zoals Singapore, lonken naar Chinese toeristen. Duitsland is het eerste land van de Europese Unie dat een ‘Goedgekeurde Bestemmingsstatus’ krijgt, wat het mogelijk maakt om georganiseerde groepen Chinese toeristen te ontvangen. Tegen het eind van dit decennium verwacht Duitsland 1 miljoen bezoekers uit China.

De andere groeimogelijkheid ligt in het gebied van de 50-plussers. Die groep groeit sterk en zal zijn vakanties op een gezondere, meer doordachte en vooral duurdere manier boeken. De 50-plussers vertegenwoordigen een relatief hoog percentage onder degenen die reizen boeken via het internet. Markus Deutsche, algemeen directeur van Cendant Vacation, denkt dat tegen 2005 zo’n 30 procent van alle reizigers ouder dan 50 jaar zal zijn. Elk bedrijf dat hun onlinebehoeften kan vervullen, gaat een mooie toekomst tegemoet.

Het internet biedt de perfecte uitweg voor de overcapaciteit van de reisindustrie.