Amerikanen, Russen en Chinezen hebben allemaal belang bij de machtswissel in Kirgizië.

Vijf jaar na de zogenaamde Tulpenrevolutie greep er in het Centraal-Aziatische land Kirgizië een nieuwe machtswissel plaats. Bij gewelddadige botsingen tussen betogers en de politie kwamen vorige week in de hoofdstad Bisjkek tientallen mensen om het leven. Om een manifestatie voor het presidentiële paleis uiteen te drijven, gebruikten de ordediensten niet alleen traangas en rookgranaten, maar ook scherpe munitie. Het hielp president Koermanbek Bakijev niet. Hij vluchtte naar het zuiden van het land, waar hij zijn bolwerk heeft.

In Bisjkek werd de macht overgenomen door Roza Otoenbajeva. De oppositieleidster zette een interim-regering op poten en beloofde binnen de zes maanden verkiezingen. Otoenbajeva stond vijf jaar geleden nog aan de kant van Bakijev. Ze werd zijn minister van Buitenlandse Zaken, maar ging daarna toch weer in de oppositie. Ze komt uit de communistische partij van Kirgizië en kreeg een diplomatenopleiding in de Sovjet-Unie. Ze was nog ambassadeur voor Kirgizië in Washington en Londen.

De opstand kwam niet echt als een verrassing. Het was al maanden onrustig in het land, onder meer als gevolg van een scherpe stijging van de energieprijzen in het begin van het jaar. De crisis maakte het nepotisme van de president en de corruptie onder hoge ambtenaren voor de bevolking steeds moeilijker te verdragen. Bakijev maakte ten slotte twee grote fouten. Eerst arresteerde hij bij het begin van de demonstraties alle oppositieleiders, zodat die de massa niet konden sturen of in toom houden. Vervolgens werden de betogingen met zoveel geweld aangepakt dat er voor de president geen weg terug overbleef.

Bakijev ontgoochelde een groot deel van zijn oorspronkelijke aanhang. Hij kwam zijn beloften over democratie en politieke hervormin-gen niet na, hij verknoeide de economie, deed niets om de corruptie aan te pakken en stopte het overheidsapparaat vol met vrienden en familieleden. Aan de vooravond van de vijfde verjaardag van de Tulpenrevolutie op 23 maart wist hij ineens dat de westerse democratie met haar verkiezingen en individuele rechten toch niet past in de traditie van zijn land. Hij pleitte nog voor een meer ‘consultatieve’ democratie, met een grote inbreng van lokale clanleiders.

Kirgizië heeft een lange grens met China. De gebeurtenissen in Bisjkek worden ook in Moskou en Washington met argusogen gevolgd. Rusland en de Verenigde Staten hebben allebei een militaire basis in het land. Bakijev dreigde er vorig jaar mee de Amerikaanse basis te sluiten, die nodig is voor de bevoorrading van de Amerikaanse troepen in Afghanistan. Uiteindelijk mochten ze de basis toch houden, tot ongenoegen van de Russen. Zij beschouwen de voormalige sovjet-republiek Kirgizië als een deel van hun invloedssfeer. Moskou bood Bisjkek tot 2 miljard dollar aan steun, wellicht in de hoop dat de Amerikaanse basis zou sluiten. Premier Vladimir Poetin erkende de nieuwe machthebbers in Bisjkek snel. Otoenbajeva zei ondertussen dat zowel de Amerikanen als de Russen hun basissen in haar land mogen houden.

De machtswissel in Kirgizië zorgt ook voor spanning in enkele van zijn al even weinig democratische buurlanden. Het is de tweede keer dat niet meer dan enkele duizenden demonstranten erin slagen om een regime in Bisjkek ten val te brengen. Het zou de oppositie bij de buren op ideeën kunnen brengen. De Kirgiziërs zelf krijgen een tweede kans om hun land op een ander pad te zetten.

© The Economist