JA

Opgetekend door Kathy Hurkmans

‘Volgens mij bestaan er heel weinig taboes in kunst. Ik zou zelfs durven zeggen dat ik persoonlijk bijna geen grenzen heb. Kunst mag erg ver gaan. Schokken is een deel van kunst en dat is het ook altijd geweest. Het is heel moeilijk om binnen de kunst een duidelijke lijn te trekken tussen wat mag en wat niet. De maatschappij is op het ene moment bereid iets door de vingers te zien en op het andere moment kan er heel weinig. Het is de taak van de kunstenaar om die grenzen te verleggen en de normen te toetsen. Doorheen de tijd zijn er genoeg voorbeelden van kunstenaars die naar aanleiding van hun werk voor de rechter moesten verschijnen. Denk maar aan het proces van Egon Schiele begin 20e eeuw. Hij liet jonge meisjes als naaktmodel poseren. Veel van zijn tekeningen werden vernietigd en gingen verloren. Dat was een totaal belachelijke beslissing. Op dat moment zal de vernietiging van het werk relevant hebben geleken, maar wie het hele oeuvre kent, weet dat het zonde is. Ook veel andere kunstwerken gingen op dezelfde manier verloren.

Een werk moet altijd in zijn context gezien worden. De uitspraak die een rechter doet in een zaak waar kunst bij betrokken is, ligt zeer moeilijk. Het zijn zaken die niet zwart-wit zijn of met argumenten kunnen worden bepaald. Het is een heel subjectieve materie en daarom is het zo moeilijk om ze in wetteksten te gieten of in uitspraken. Het gebeurt natuurlijk wel, maar het is een vreemd idee om over kunst te oordelen. Bij een dergelijke rechtszaak hangt alles af van de rechter in kwestie. Het is gevaarlijk om hem dingen te laten verbieden en te bepalen binnen welk gebied, goed of slecht, kunst valt. Een artistiek project mag stoelen op de realiteit als dat op een smaakvolle manier gebeurt. De voorstelling van Victoria bijvoorbeeld, schetst een zeer ingetogen beeld van wat er is gebeurd. Ik heb het stuk zelf ongeveer acht keer gezien. Het materiaal dat gebruikt werd, kwam uit de media en was bijgevolg publiek gemaakt. Sensatie moet worden vermeden, maar shockeren is pas sensatie als het fout gebeurt. Als het op een correcte manier wordt gedaan, stel je een vraag en verleg je de normen. Met kunst stel je een vraag aan de maatschappij, wat het onderwerp ook is.’

NEE

‘Het uitgangspunt is en blijft het recht op artistieke expressievrijheid. Maar toch is die vrijheid niet absoluut. Onder het mom van kunst iemand bewust kwetsend beledigen, kan achteraf gesanctioneerd worden. Zelfs kunst neemt in bepaalde omstandigheden de aansprakelijkheid niet weg. Trouwens, wat is “kunst”?

Als een uiting zich in de artistieke sfeer bevindt, moet de rechter wel bijzonder terughoudend optreden. Zeker als het gaat om een maatregel met een preventief karakter, zoals een verbod tot opvoering van een toneelstuk. De kunstenaars kunnen achteraf zeker voor hun verantwoordelijkheid worden geplaatst als zij bepaalde regels hebben overtreden. Dat kan bijvoorbeeld in geval van laster of belediging, schending van de privacy, aanzet tot racisme of van kinderpornografie. Artiesten mogen geen absolute vrijheid opeisen. Onze samenleving heeft als basisprincipe dat je anderen geen schade mag berokkenen. Kunst kan daarvoor geen vrijbrief zijn.

Het komt slechts uitzonderlijk tot een veroordeling omdat men bijvoorbeeld de privacy of de eer en goede naam van iemand heeft geschonden. Daarbij denk ik aan H. Brusselmans’ Uitgeverij Guggenheimer, waarbij de rechter oordeelde dat de in de roman vermelde Ann Demeulemeester op onbetamelijke wijze werd geschoffeerd.

Ik kan me voorstellen dat een vrouw die een zeer prominente rol gespeeld heeft in een strafproces en tot levenslange opsluiting is veroordeeld wegens de moord op haar kinderen, niet applaudisseert wanneer dat gegeven een paar jaar na de feiten in een cultureel-artistiek kader, in een toneelstuk, wordt geëvoqueerd. Haar belang weegt echter niet zwaar genoeg om een verbod te rechtvaardigen. Door haar proces is zij een publiek figuur geworden. Processen zijn openbaar en een kunstenaar mag daar iets mee doen, zolang het gegeven niet uit zijn context wordt gerukt.

Om kunstenaars die te ver gaan, te bestraffen, moet er wel een duidelijke wettelijke bepaling zijn die zegt dat iets niet mag. De sanctie of de overheidsinmenging moet eveneens evenredig de overtreding zijn en mag de expressievrijheid niet meer inperken dan strikt nodig. In de meeste Europese landen slaagt men er in principe wel in om die expressievrijheid voldoende te waarborgen.’

‘Het is gevaarlijk een rechter te laten bepalen binnen welk gebied kunst valt.’

‘Kunst kan geen vrijbrief zijn voor het berokkenen van schade aan anderen.’