Vrouwen met welbepaalde seksuele problemen kunnen mogelijk worden geholpen met het bekende Viagrapilletje. Een mooi vooruitzicht voor producent Pfizer. Maar de concurrentie zit niet te slapen.

Op het onlangs in Montréal gehouden wereldcongres van de International Society for Sexual and Impotence Research heeft professor Laura Berman (UCLA Medical Center, Californië) een studie voorgesteld waaruit blijkt dat een bepaalde groep van vrouwen met een stoornis in de seksuele opwinding kan worden geholpen met Viagra (productnaam van sildenafil citraat). Die stoornis wordt omschreven als ‘het niet in staat zijn voldoende seksuele opwinding te bereiken of aan te houden, met als symptomen problemen om vaginaal vochtig te worden en een vermindering van de genitale prikkeling’. Berman heeft voor haar studie specifiek vrouwen onderzocht die in de menopauze waren en vrouwen bij wie de baarmoeder was verwijderd.

Vrouwelijke seksuele disfunctie is een brede term, die diverse psychologische en fysieke seksuele problemen omvat. Meestal worden ze ingedeeld in vier categorieën: stoornis in seksuele begeerte (gebrek aan libido tot een fobische aversie voor seksueel contact), stoornis in de seksuele opwinding, orgasmestoornis (moeilijk of zelfs helemaal niet tot een orgasme komen) en seksuele pijnen, zoals dispareünie (genitale pijn bij seksuele betrekkingen), vaginisme (vaginale krampen bij penetratie) en non-coïtale pijnen (genitale pijn bij non-coïtale stimulatie).

Uit mondiaal onderzoek blijkt ( zie kader) dat 29 procent van de vrouwen weinig of geen seksuele belangstelling heeft en dat ruim 21 procent geen orgasme ervaart. Ongeveer één op de vijf meldt problemen om vochtig te worden en eenzelfde hoeveelheid noemt seks zelfs onplezierig.

Aan de basis van vrouwelijke seksuele disfuncties liggen vaak psychologische en relatieproblemen. Maar een aantal stoornissen heeft wel een fysieke oorzaak. Zo kunnen hysterectomie (verwijdering van de baarmoeder) en hormonale veranderingen – vermindering van oestrogeen in de menopauze – effecten hebben op de seksualiteit van de vrouw.

Laura Berman heeft 52 vrouwen in de menopauze en 150 vrouwen bij wie de baarmoeder was verwijderd gedurende twaalf weken onderworpen aan een dubbelblind onderzoek met Viagra (25-100 mg). Hun gemiddelde leeftijd was 50 jaar en ze hadden sinds ongeveer zeven jaar seksuele problemen. Hun seksuele disfunctie werd gediagnostiseerd en er werd een psychoseksuele evaluatie gemaakt op basis van een vragenlijst. Belangrijk daarin waren de vraag naar de verbetering van de gevoeligheid van de genitaliën bij stimulatie of seksuele betrekkingen en de vraag naar de toegenomen tevredenheid over het voorspel en de betrekkingen dankzij de medicatie.

Blijkt dat patiënten die Viagra kregen toegediend duidelijk vaker een verbetering hadden ervaren inzake gevoeligheid en tevredenheid dan patiënten die met een placebo waren behandeld, ongeacht of ze al dan niet een hysterectomie hadden ondergaan. Vrouwen met een opwindingstoornis maar zonder gebrek aan libido meldden bovendien een aanzienlijke verbetering van vaginale vochtigheid, van de mogelijkheid een orgasme te bereiken en een algemeen bevredigender seksleven. De neveneffecten van Viagra bleken dezelfde als bij mannen die het product slikken: lichte vorm van hoofdpijn, blozen, misselijkheid en gezichtstoornissen.

Berman komt tot het besluit dat de ideale kandidate voor Viagra een vrouw is die hormonaal in orde is – een voldoende niveau van oestrogeen en testosteron – en wier seksuele klachten niet gebaseerd zijn op emotionele of relationele conflicten. Maar ze voegt er wel aan toe dat verder onderzoek nodig is om haar bevindingen te bevestigen.

LAAG LIBIDO

Is er trouwens ook onderzoek verricht bij vrouwen die de menopauze nog niet hebben bereikt?

LAURA BERMAN: In verdere studies zal ook die groep worden bekeken. Er zijn al wel klinische proeven uitgevoerd met Viagra, maar voor die groep is er nog geen wetenschappelijk dubbelblind onderzoek gedaan.

Uw onderzoek gaat over opwindingstoornissen, terwijl het resultaat spreekt over een toegenomen gevoeligheid van de genitale zone en een grotere tevredenheid bij geslachtsgemeenschap. Niet over de opwinding, die normaal toch de penetratie voorafgaat.

BERMAN: Ja, maar de opwindingstoornis zien we juist in die gevoeligheid, in het al dan niet droog blijven. En dat hebben we statistisch significant zien verbeteren met Viagra. Net zo goed als het orgasme en de voldoening, trouwens. Overigens, in het rapport wordt wel gesproken over betrekkingen, maar je mag dat uitbreiden tot alle seksuele activiteiten.

Zou u vrouwen adviseren om Viagra uit te proberen?

BERMAN: Niet om het uit te proberen. Wel om met hun dokter te praten over welke medische behandelingen mogelijk zijn. Momenteel worden talrijke behandelingen klinisch getest.

Viagra werkt niet goed bij vrouwen met een laag libido?

BERMAN: Het product werkt inderdaad beter bij vrouwen met opwinding- of orgasmestoornissen wier interesse in seks niet is verstoord.

Het kan dus niet worden beschouwd als libidoherstellend?

BERMAN: Nee, en dat is het ook nooit geweest. We hadden dat trouwens ook niet verwacht. Maar we dachten dat vrouwen die een laag libido hadden als gevolg van opwindingstoornissen – droog blijven, weinig genitaal gevoel – en die zeiden meer interesse te kunnen hebben in seks indien hun probleem zou zijn opgelost, qua libido geholpen zouden zijn door Viagra. Maar dat deed zich niet voor.

Viagra is duidelijk geen afrodisiacum.

BERMAN: Nee, als je Viagra inneemt en vervolgens een documentaire over slakken bekijkt, zul je niet seksueel opgewonden geraken. Tenzij slakken je ding zijn, natuurlijk!

Je hoort vaak zeggen dat gebrek aan zin in seks meestal te wijten is aan relatieproblemen.

BERMAN: Ja, dat is zo. Maar het kan ook hormonaal zijn. We beginnen nu te kijken naar de rol van het androgeen deficiëntiesyndroom bij vrouwen en de rol van een laag testosterongehalte op het libido. Op dat vlak is nog heel wat werk te doen.

VOORZICHTIG

Pfizer, de farmaceutische gigant die in 1998 de goedkeuring kreeg van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en van de Europese Commissie om Viagra op de markt te brengen voor erectiestoornissen, is voorzichtig als de commercialisering van sildenafil voor vrouwen ter sprake komt. Of Viagra al dan niet beschikbaar zal worden gesteld van vrouwen, zal worden beslist nadat de klinische proeven inzake de efficiëntie en de tolerantie ervan bij vrouwen met opwindingstoornissen zijn geanalyseerd en nadat de FDA alles heeft bekeken en goedgekeurd, heet het daar. ‘Op dit ogenblik is het nog niet mogelijk te zeggen of Viagra ter beschikking komt van de vrouw.’

Maar het bedrijf zet uiteraard het onderzoek voort. Als verdere proeven het resultaat van het onderzoek van Laura Berman bevestigen en er een FDA- en EU-goedkeuring volgt, dan kan Pfizer mogelijk zijn eerder gigantisch succes – wereldwijd worden per seconde negen Viagrapillen verkocht aan mannen met erectieproblemen – nog eens overdoen. Om nog niet te spreken van het effect op het Pfizer-aandeel op de beurs. Maar, zegt de communicatiedienst van Pfizer, ‘dit zijn nog maar de resultaten van de eerste klinische test en het is ongepast te speculeren over het effect dat die resultaten zullen hebben op de prijs van het Pfizer-aandeel’.

Toen Pfizer in 1998 met Viagra op de markt kwam, had het bedrijf zowat die markt voor zich alleen. Wie vóór die tijd iets aan zijn erectieprobleem wilde doen, moest het hebben van protheses die chirurgisch in de penis werden ingebracht, met toch wel wat omslachtige pompjes, of van injecties rechtstreeks in de penis, of van een product dat via de urinebuis in de penis wordt ingebracht – technieken die overigens nog altijd worden toegepast bij patiënten die niet geschikt zijn voor Viagra.

CONCURRENTIE

Concurrent Abott Laboratories heeft sindsdien apomorfine gecommercialiseerd, onder de merknaam Uprima. Daar waar Viagra werkt door het afremmen van de zogenaamde fosfodiësterase type 5 (PDE-5) – een enzym dat het chemisch signaal afbreekt dat de gladde spiercellen van de zwellichamen van de penis ontspant, waardoor bloed naar de penis kan stromen – werkt Uprima via de hersenen en het ruggenmerg. In Montreal is een studie gepresenteerd die aantoonde dat 71 procent van de patiënten die Uprima hadden ingenomen tijdens een vier weken durende testperiode minstens één erectie hadden gehad die hard genoeg was om betrekkingen te hebben. Maar Belgische urologen die het wereldcongres bijwoonden, bleken desgevraagd toch meer vertrouwen te hebben in de resultaten van Viagra.

Pfizer krijgt er volgend jaar evenwel twee concurrenten bij op de markt van erectiestoornissen. Bayer en GlaxoSmithKline (GSK) pakken dan uit met vardenafil chloorhydraat, onder de merknaam Levitra. Het product is, net als Viagra, een PDE-5 afremmer. Uit proeven blijkt dat het ook ongeveer dezelfde nevenwerkingen heeft als Viagra. Bayer en GSK leggen er de nadruk op dat het product ook resultaat toont bij patiënten met erectiestoornissen als gevolg van een operatie wegens prostaatkanker. Klinische proeven bij 440 dergelijke mannen tussen 44 en 77 jaar, met doses van 20 mg Levitra gedurende twaalf weken, toonden aan dat tot 71 procent van degenen die een zogenaamde zenuwsparende prostatectomie hadden ondergaan een significante erectieverbetering had, tegenover slechts 12 procent die een placebo te slikken had gekregen. Bayer en GSK hebben in juli 2002 een goedkeuring gekregen van de FDA en brengen het product volgend jaar op de markt in de VS.

Een andere aanval op het territorium van Viagra komt van het bedrijf Lilly Icos, dat – ook volgend jaar – tadalafil uitbrengt onder de naam Cialis. Ook hier gaat het om een PDE-5 afremmer. Tijdens een – weliswaar door Lilly Icos gesponsord – symposium op het wereldcongres zijn onderzoekers dit nieuwe product komen toelichten. Volgens Harin Padma-Nathan (Kerck School of Medicine, University of Southern California) geeft tadalafil, net zoals Viagra, een goed effect bij erectiestoornissen die mede het gevolg zijn van diabetes of hypertensie.

François Giuliano (Université Médicale Paris Sud) gaf aan dat 59 procent van de geteste mannen succesvol betrekkingen had binnen het half uur na inname van tadalafil. Tussen 30 minuten en vier uur was dat al opgelopen tot 73 procent. Tussen vier uur en 24 uur was dat 80 procent. Tussen de 24 en de 36 uur na inname van tadalafil had nog altijd 79 procent van de proefpersonen voldoende potentie voor seksuele gemeenschap. Er was ook geen interactie vastgesteld van tadalafil met voeding of alcohol. Met andere woorden: dit product biedt mogelijkheden op wat langere termijn. Wie het bij wijze van spreken inneemt op vrijdagavond, hoeft zich geen zorgen meer te maken tot de zondagmiddag.

Psychologieprofessor Stanley Althof (Case Western Reserve University, Beachwood, USA): ‘De langere duurtijd heeft zo zijn voordelen. Men kan zich makkelijker aanpassen aan het moment van begeerte van de partner, men is minder afhankelijk van storende elementen uit de omgeving – denk aan kinderen die net op hét moment je aandacht vragen – en er is minder de druk van nú of nooit. Je bent gewoon een stuk flexibeler. We hebben gemerkt dat oudere mannen wél een korte duurtijd – minder dan vier uur vóór het presteren – verkiezen, maar dat de anderen toch die 36 uur mogelijkheid prefereren.’

Ivan Declercq

apos;Op dit ogenblik is het nog niet mogelijk te zeggen of Viagra ter beschikking komt van de vrouw.’