De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Suy, in de stroom berichten en onthullingen over de moord op André Cools viel zeker het initiatief van koning Albert op, die door zijn openlijke vragen en opmerkingen de werking van het gerecht heeft gehekeld.
ERIK SUY : Er zijn verschillende manieren om de functie van een koning in te vullen. Er is, bijvoorbeeld, de rol van het operette-staatshoofd uit de Scandinavische landen, dat helemaal niets te zeggen heeft, dus ook niets verkeerd kan doen, sympathiek en volks is, en enkel als een symbool dient. Bij ons vervult de koning een robotfunctie, al klinkt dat wat oneerbiedig. Hij wordt geprogrammeerd, in een uniform gestoken, men zegt hem waar en met wie hij moet spreken, en meer mag hij niet doen. Dat is eigenlijk een zeer asociaal beeld van een staatshoofd. Ik ben geen grondwetspecialist, maar ik ga ervan uit dat onze vorst koning der Belgen is, en niet koning van België. Dus vind ik dat hij meer moet zijn dan de robotkoning die men van hem tracht te maken.
Of het initiatief van vorige week gelukkig was of niet, laat ik in het midden. Toen de zaak- Dutroux losbarstte, heeft men het koningspaar aangewreven dat ze niet onmiddellijk uit vakantie zijn teruggekeerd. Hadden ze dat wel gedaan, was er ongetwijfeld evenveel kritiek over hen uitgestort. De koning heeft dat proberen goed te maken door al de getroffen ouders te ontvangen, wat volgens mij een normale en juiste reactie was. Maar ook een gevaarlijke. Niet uit politiek oogpunt, want geen enkele constitutionalist heeft gezegd dat de koning de wetten overtreden heeft, maar wel uit praktische overwegingen. Nu komen de verwijten van weer andere mensen los, de nabestaanden van de vermoorde para’s bijvoorbeeld, die ook een beroep deden op het paleis en ook wensen ontvangen te worden. Zo komt er geen einde aan natuurlijk.
De koning en de koningin krijgen dagelijks honderden brieven toegestuurd van landgenoten die zich beklagen over de meest uiteenlopende zaken. Van belangrijke tot vergezochte futiliteiten. Het paleis wordt beschouwd als een soort ombudsdienst, waar men met zijn klachten terechtkan als men zich op andere niveaus tekortgedaan voelt. Misschien moeten we dat officialiseren, en een eigen nationale ombudsman of -vrouw aanstellen. Zoals, bijvoorbeeld, in Zweden. Geen ombudsman van de post of van de spoorwegen, maar werkelijk een nationale onafhankelijke vertrouwensfiguur die klachten van wat voor aard ook, kanaliseert en opvolgt.
Het heeft mij getroffen dat minister van Justitie Stefaan De Clerck maatregelen aankondigt en middelen vrijmaakt voor een betere begeleiding van de daders van seksuele vergrijpen en misdaden. Ik zou toch graag zien dat in de eerste plaats de hulp aan de slachtoffers beter wordt verzorgd. Want dat de overheid op dat gebied schromelijk tekortschiet, is wel duidelijk geworden. Door de zaak-Dutroux zijn er heel wat mensen naar buiten gekomen met verhalen over seksueel misbruik. Dat kan niet zomaar genegeerd worden.
Minister van Buitenlandse Zaken Erik Derycke wil dat België de internationale strijd tegen seksueel misbruik van kinderen aanzwengelt.
SUY : Hij heeft dat in Stockholm verkondigd, en nu ook op de algemene vergadering van de VN. Hij pleit voor een internationale rechtbank die seksueel misbruik van kinderen bestraft. Dat is een zeer ambitieus maar weinig realistisch plan. Waarom gaat hij het zo ver zoeken ? Dat hij maar begint met stante pede in het Belgische parlement een wetsontwerp in te dienen waarbij onze Belgische rechtbanken op alle niveaus straffen kunnen uitspreken tegen misdrijven van seksuele aard, ook indien die in het buitenland zijn gepleegd. Moeilijk is dat niet, het gebeurt in Duitsland waar de voorbije week ook een effectieve veroordeling is uitgesproken.
De onthullingen in de zaken-Dutroux en -Cools, het falen van politie en gerecht, de verwevenheid van de misdaad met politie én justitie én politiek… is de Belgische rechtstaat in crisis ?
SUY : Ik zou het met Shakespeare willen zeggen : There’s not something rotten, but there is something totally rotten in the kingdom of Belgium. Wij glijden in België af naar iets wat ik geen anarchie wil noemen, maar wel een totale verloedering in de verhouding tussen de burger en de overheid op alle niveaus. De burger stelt vast dat hij meer en meer ongestraft alles mag doen. Kijk maar naar wat er in het verkeer gebeurt. Bovendien stelt hij vast dat de overheid daar geen prioriteit van maakt. De overheid haalt de schouders op, zegt dat ze er niets kan aan doen omdat ze te weinig geld en te weinig personeel heeft. En zo raak je in een spiraal van steeds minder waardenbesef waarbij iedereen iedereen bedriegt en bedreigt. Ik durf pleiten voor een versterking van het centraal gezag. Men moet zich absoluut bezinnen over wat de bevoegdheden moeten zijn van de overheid, en hoe die moeten worden uitgeoefend door politie, rijkswacht en gerecht. We moeten komaf maken met de houding van laissez faire, laissez passer.
In de buitenlandse actualiteit eist de crisis in Irak de aandacht op. De Amerikanen spelen een gevaarlijk spel.
SUY : Het is een spel van kat en muis. Ook Saddam Hoessein speelt een gevaarlijk spel door de Amerikanen te provoceren op anderhalve maand van de presidentsverkiezingen. Bill Clinton is in die omstandigheden verplicht om iets terug te doen. Maar als de Amerikanen inderdaad zouden uitpakken met een reactie die niet proportioneel is maar zeer hevig, dan zitten daar grote gevaren aan vast. Om te beginnen, bestaan de coalities uit 1991 niet meer. Niet aan westerse kant, en ook niet met landen als Syrië en Egypte. De Liga van de Arabische staten is allesbehalve opgezet met de Amerikaanse houding. Mocht er nog een gewelddadig Amerikaans optreden komen, dan lijkt het mij niet uitgesloten dat er vóór de Amerikaanse verkiezingen één of meer terroristische en fundamentalistische aanslagen of vergeldingen plaatsvinden, zoals er de voorbije jaren al enkele zijn geweest. En dan zou Clinton wel eens meer kunnen verliezen, dan wat hij nu meent te winnen door met de spierballen te rollen.
Spelen de Amerikanen te veel cavalier seul in Irak, met de no-fly-zones en het kelderen van het olie-voor-voedsel-akkoord ?
SUY : Dat akkoord heeft een lange voorgeschiedenis. Eén van de resoluties van de Veiligheidsraad van onmiddellijk na de Golfoorlog, gaf Saddam de toestemming om voor zoveel miljard dollar olie te verkopen op voorwaarde dat hij met de opbrengst voedsel en medicijnen zou aanschaffen en aan de bevolking verdelen. Saddam heeft dat voorstel jarenlang geweigerd, omdat de opgelegde condities zijn soevereiniteit aantastten. Na zeer moeizame onderhandelingen, onder meer over de manier waarop dat geld precies zou worden aangewend en verdeeld, had men enkele maanden geleden een overeenkomst bereikt waarmee zowel Saddam als de Veiligheidsraad het eens waren.
Op het moment dat Saddam in het noorden Massoed Barzani gaat steunen, wordt dat akkoord onmiddellijk opgeblazen door de secretaris-generaal van de VN, Boutros Boutros-Ghali. Of dat juridisch en volgens de reglementen kan, durf ik betwijfelen. Ik denk niet dat de secretaris-generaal op eigen houtje een beslissing van de Veiligheidsraad kan teniet doen. Ik vermoed dat het vanwege Boutros-Ghali een nogal doorzichtige poging was om de Amerikanen alsnog achter zijn kandidatuur voor een tweede ambtstermijn te krijgen. U weet dat de Verenigde Staten vastbesloten zijn om Boutros-Ghali te wippen. Het wordt interessant om zien op welke manier ze dat gaan proberen : na de presidentsverkiezingen of nog ervoor, om zeker te zijn.
Eén van de gevolgen van het opzeggen van het olie-voor-voedsel-akkoord is dat Irak geen olie kan uitvoeren, dat de oliemarkt op een hoog niveau blijft staan en dat de prijs aan de pomp omhoog gaat. Dus of de Amerikanen het allemaal zo handig aanpakken, zal nog moeten blijken. Ik heb een citaat opgezocht van de Griekse historicus Thucydides, die 2.500 jaar geleden het volgende schreef over de positie van de Atheners : Wat in onze macht ligt moeten wij bereiken. Recht geldt onder de mensen enkel voor gelijke partijen en als noodoplossing. Naar macht handelen de sterken, en de zwakken moeten het zich laten welgevallen. Me dunkt dat dit nog altijd van toepassing is op de Amerikanen.
Colin Powell, stafchef ten tijde van de Golfoorlog, heeft al gewaarschuwd dat het mogelijk uitschakelen van Saddam Hoessein tot een grote chaos in de Golf zou leiden.
SUY : Dat inzicht bestond ook tijdens de Golfoorlog zelf al. En het wordt vandaag herhaald door de Turken, de Iranezen, de Syriërs… degenen die opgezadeld zitten met een Koerdische minderheid. Er moet in Irak een sterke man aan het bewind blijven. En er is geen alternatief voor Saddam Hoessein. Hem uitschakelen, zou Irak doen imploderen of exploderen in drie delen, en daar zou geen enkele buurstaat en geen enkel land dat belangen heeft in de Golf-regio, gelukkig mee zijn. Iedereen is het erover eens : Saddam Hoessein moet blijven.
Zou het interne conflict tussen de Koerden in Noord-Irak tot een nieuwe Iraans-Iraakse oorlog kunnen leiden ?
SUY : Ik vermoed van niet. Ik had in 1974 de kans om het zuidelijke gedeelte van Iran, dicht bij de Iraakse grens, te bezoeken. Dat was een periode waarin de Irakezen voor de zoveelste keer een zwaar conflict hadden met de Koerden. Die waren ook toen massaal op de vlucht gegaan naar Iran, waar ze door de sjah van Perzië uitstekend werden opgevangen. Ik heb de tentenkampen bezocht, dat was allemaal perfect georganiseerd. Ze kregen voedsel, verzorging, geld en wapens, en vormden een troef in de handen van de sjah in zijn dispuut met Saddam Hoessein. Een jaar later werd dat bijgelegd, nadat er afspraken werden gemaakt over de grens in de Sjat-el-Arabwoestijn. Daarna werden de Koerden door de sjah terug naar huis gejaagd. Datzelfde scenario heeft zich sindsdien enkele keren herhaald. Eind jaren tachtig zaten er wel twee miljoen vluchtelingen in Iran, tot de lange Iraans-Iraakse oorlog beëindigd werd. En het probleem doet zich nu opnieuw voor.
We mogen vooral niet vergeten dat het Iraanse leger in augustus herhaalde malen is doorgedrongen op Iraaks grondgebied om de Iraansgezinde Koerden te steunen. Daar is in het Westen minder ophef over gemaakt dan over de steun die het Iraakse leger de voorbije weken aan de Iraaksgezinde Koerden heeft geboden. In feite was dat niet meer dan een reactie op de Iraanse initiatieven, maar dat wordt Saddam dus niet toegestaan. Absurd als je bedenkt dat Amerika op deze manier in de kaart speelt van Iran, dat toch als de aartsvijand wordt beschouwd.
Het probleem van de Koerden zie ik nog zo gauw niet opgelost worden. Die staan mekaar al eeuwenlang naar het leven. De periodes waarin ze mekaar begrijpen, zoals in ’91, zijn meestal van zeer korte duur. En ondertussen zijn ze voortdurend aan het vechten, verhandelen ze drugs, en zitten ze aan de kraan van een gigantisch smokkelcircuit. Koerdistan zal altijd een woelig gebied blijven, want uiteraard is ook Turkije er nog in betrokken. Maar tot een wereldconflict zie ik het toch niet komen.
In Bosnië zijn het voorbije weekend de verkiezingen gehouden die de kroon op het Dayton-akkoord moesten vormen. Maar ze hebben tot weinig optimisme geleid.
SUY : Het Dayton-akkoord is voorgesteld als de panacee die de eenheid van Bosnië-Hercegovina zou herstellen. Dat was het idee van Richard Holbrooke, en de anderen hebben willens nillens hun handtekening eronder gezet. Nu ziet men dat de verkiezingen enkel zijn uitgedraaid op een nationalistische reactie. Bij de Moslims én bij de Serviërs én bij de Kroaten. In Dayton had men voorzien dat alle vluchtelingen zouden teruggekeerd zijn naar de plaats waar ze vóór de oorlog geleefd hadden. Maar deze premisse is niet vervuld en daarmee is de steunbalk onder de hele Dayton-constructie weggevallen. Iedereen heeft ervoor gewaarschuwd, maar niemand heeft een oplossing kunnen aanreiken. We moeten afwachten wat er nu gaat gebeuren. Carl Bildt, vertegenwoordiger van de Europese Unie, zegt : secessie van om het even wie is uitgesloten. Ik stel de vraag : sinds wanneer is secessie verboden ? Dat was misschien verboden toen de internationale gemeenschap het nog voor het zeggen had in Katanga of Biafra. Maar niemand kan nu nog verbieden dat een volk zijn recht op zelfbeschikking gaat uitoefenen.
Wie zal die stroming trouwens tegenhouden ? De Implementation Force zal onder een of andere vorm verlengd worden, er is sprake van één of twee jaar. Maar ik geloof niet in de rol van een militaire bezettingsmacht ook niet als ze de wapens mag gebruiken wanneer een nationale bevolking zo verscheurd is als die in Bosnië en zo zeer streeft naar onafhankelijkheid of aansluiting bij een andere partner. In Cyprus lopen de VN-troepen al 32 jaar rond zonder iets te bereiken.
Koen Meulenaere
