Zopas werd Michel Rocard gevierd voor een halve eeuw politiek engagement en keurde het Europees parlement zijn rapport over ar- beidsduurvermindering goed. Een gesprek.
EEN BERICHT UIT STRAATSBURG
MET RUIM VIERHONDERD waren ze naar Parijs afgezakt om er Michel Rocard te vieren. Onder hen politieke en andere sterren uit heel Europa, zoals Helmut Schmidt, David Owen, Daniel Cohn-Bendit, Christine Ockrent en Anne Sinclair. Sommigen beschouwden dit feest allicht als een afscheid, want Rocard is ondertussen al 63 jaar. De voormalige eerste-minister denkt daar evenwel anders over. In de Franse senaat en het Europees parlement zit hij niet stil en meer dan om het even wie uit de Parti Socialiste wordt hij door president Jacques Chirac op het Elysée gevraagd. Chirac en Rocard zijn namelijk studiegenoten en kunnen het opmerkelijk goed met elkaar stellen. Die bezoeken voeden trouwens geruchten. Tussen Rocard en François Mitterrand boterde het minder goed : voor de overleden Franse president was Rocard vooral een raisonneur.
Dat is de voormalige eerste-minister ongetwijfeld : een dossiervreter, intelligent en wendbaar. In het Europees parlement slaagde hij er zopas in om een rapport over werktijdverkorting te laten goedkeuren. Als het van Rocard afhangt, wordt er binnenkort in Europa slechts 32 uur per week en misschien minder gewerkt. Zonder inkomensverlies voor de werknemers. Het kan, zo meent Rocard, indien de bedrijven minder sociale-zekerheidsbijdragen betalen. Op vraag van het Europees parlement zal de Commissie nu onderzoeken of het plan zo mooi is als Rocard beweert. Een gesprek met een eigengereide socialist en een hardnekkig verdediger van de muntunie.
Zoals de meeste verdedigers van de muntunie praat u nooit over de prijs van de EMU. Ze kost ons nochtans economische groei en jobs. Betreft het hier een vergetelheid om bestwil ?
MICHEL ROCARD : Ik hou niet van deze vraag en evenmin van het hele debat dat ze in Frankrijk voedt. Ze steunt op een stelling waarmee ik het volledig oneens ben. Wat zegt het Verdrag van Maastricht ? Dat ieder land als een goed huisvader zijn munt moet beheren, zodat een monetaire unie vorm kan krijgen. Drie op vier Europese landen, waaronder het mijne, heft op dit ogenblik belastingen met als enig doel om hun schulden te betalen. Vindt u dat intelligent ? Ook zonder Maastricht zou het absoluut noodzakelijk zijn om de overheidstekorten te verminderen en de schuld beneden de 60 procent te brengen. Het gezond verstand zelf vereist dat. Als Maastricht stelt dat het bijzonder moeilijk, zoniet onmogelijk wordt om zonder deze criteria de muntunie te realiseren, dan is dat de waarheid. Die criteria zijn geen dictaten. Ze zijn de evidentie zelf en het zou zeer onverstandig en gevaarlijk zijn om ze niet te respecteren. De EMU is het grote strategische project van Europa en de inzet is bijzonder groot.
Het drama dat we op dit ogenblik beleven, ligt elders. Het ligt bij de Duitse mark die in vergelijking met de dollar en de yen overgewaardeerd is. Daarom zijn de Europese munten ook te duur. We betalen daar een zware prijs voor. Er is bijgevolg een contentieux, de Bundesbank speelt het te hard. Maar dat heeft niets met de criteria van Maastricht te maken.
Is het niet funest dat alle landen tegelijk besparen ?
ROCARD : Nee, dat verontrust me niet. Onze economieën zijn dermate geïntegreerd dat we hoe dan ook in dezelfde conjunctuurgolf zitten. Vroeger was dat niet het geval. Nu hebben we geen keuze, het is samen uit en samen thuis. De criteria veranderen daar niets aan. Wel is het zo dat Maastricht in een expansieperiode op papier werd gezet. Nu bevinden we ons in iets wat op een recessie of een stagnatie lijkt sommigen noemen het zelfs een deflatie, hoewel dat technisch geen steek houdt en dat maakt het allemaal wat moeilijker. Het verdrag houdt daar evenwel rekening mee, want het laat een interpretatie toe. Als er een tendens tot verbetering is, kun je slagen in het ingangsexamen.
Nog eens, het probleem ligt bij de overevaluatie van de Duitse mark. Dat is het enige probleem. Ik ben echter een Europees militant. Ondanks de prijs die we voor de dure mark betalen en die de sanering bemoeilijkt, mogen we niets ondernemen waardoor de kans op de muntunie gehypothekeerd wordt. Anders dreigt heel onze geostrategische visie voor Europa onderuit te gaan. Als we een gemeenschappelijke munt hebben, zullen we wel verplicht zijn om een gemeenschappelijke diplomatie te hebben. De muntunie is de flessenhals waar we door moeten.
Vele intelligente mensen en erudiete economen zijn van mening dat deze politiek wel deflatoir is.
ROCARD : Ik ontken niet dat er deflatoire elementen aanwezig zijn. Onder meer de waarde van de mark remt de groei af. Dat is echter niet de fout van het verdrag, wel van de pariteiten. Diegenen die roepen dat er nu een deflatoire politiek wordt gevoerd, maken een denkfout. Het monetaire beleid is niet almachtig, er bestaat ook zoiets als het sociale en het economische. Iedereen redeneert alsof het sociale beleid over geen autonomie beschikt. Mijn voorstellen inzake arbeidsduurvermindering veroorzaken geen verhoging van de kosten en evenmin een stijging van de overheidsuitgaven. Het is een sociale innovatie die de arbeidsorganisatie verandert meer mensen kunnen aan de slag zonder dat er iets aan de kostprijs van de arbeid verandert.
Liberalen en marxisten maken altijd dezelfde denkfout. Ze hebben alleen oog voor het economische en vergeten de autonomie van het sociale. Wie zijn die praatjesmakers over la pensée unique ? Enerzijds heb je de intelligente lieden die weten wat ze willen, namelijk de Europese integratie kapotmaken. Daarnaast heb je een stel incompetente mensen die zich laten rollen. Ze zijn gebrainwasht door het idee dat het monetaire alles oplost, ook de werkloosheid. Dat is toch onzin. De werkloosheid wordt door de snelheid van de technologische revolutie bepaald. Tussen 1800 en 1940 verdubbelde de productiviteit om de veertig jaar. Sinds 1950 is ze verzevenvoudigd. Al in 1930 schreef John Maynard Keynes, die de bui zag hangen, dat voor het einde van de eeuw drie uur per dag of vijftien uur arbeid per week zouden volstaan om de behoeften van de mensheid te voldoen. Ik stel voor om de weinige arbeid die overblijft onder meer mensen te verdelen.
U beschouwt arbeid als een schaars gegeven. Bent u een malthusiaan ?
ROCARD : Dat is stupide. In Frankrijk worden elk jaar 33 miljard uren arbeid aangeboden. Ik stel voor om ze anders te verdelen. Zodat iedereen kan werken, zij het slechts 32 of misschien 29 uur per week. Als we daardoor economische groei tot stand kunnen brengen, kunnen die 33 miljard wel eens 40 miljard uur worden. Waarom zou dat onmogelijk zijn ? Alleen een mentale blokkering, une peur, kan dat verhinderen. Ik ben een rabiate anti-malthusiaan.
Is uw voorstel een andere weg naar een keynesiaans beleid ?
ROCARD : Nee, want bij mij is er geen impact op het overheidstekort. Het is totaal uitgesloten om een algemene arbeidsduurvermindering bij wet op te leggen. De sectoriële verschillen zijn zo groot dat je zoiets onderneming per onderneming moet organiseren. Dat zal maar gebeuren als er vraag naar is, dus indien de werknemers er geen geld bij verliezen, anders zullen ze er nauwelijks belangstelling voor hebben. Dat het kan, heeft de geschiedenis aangetoond. In 1900 werkte men 3.200 uren, nu nog de helft en de inkomens liggen zeven keer hoger.
De inkomsten van de sociale zekerheid zullen wel spectaculair dalen.
ROCARD : Ongeveer met het bedrag dat niet langer aan de werkloosheid wordt uitgegeven.
Blijkbaar is er in uw voorstel geen nood aan een alternatieve financiering van de sociale zekerheid.
ROCARD : Ik stel niet alleen voor om de sociale bijdragen aanzienlijk te verminderen wanneer er minder dan 32 uur wordt gewerkt, maar ook om ze fors te vermeerderen wanneer een bedrijf zijn personeel meer dan 32 uur aan de slag laat. Er is dus een alternatieve financiering. Een onderneming die een aanzienlijke arbeidsduurvermindering doorvoert, zal veel geld besparen omdat ze dure uren schrapt. Met die besparing wordt het loonverlies gecompenseerd en nieuw personeel aangetrokken. Als er geen nieuwe aanwervingen komen, realiseert het bedrijf een fantastische productiviteitswinst. Dat kan echter ook positief voor de werkgelegenheid zijn, want zo kunnen ontslagen voorkomen worden. Vergeet niet dat in de Unie, jaarlijks zowat vier miljoen mensen om economische redenen worden afgedankt.
Is arbeidsduurvermindering het linkse alternatief voor het Amerikaans model om de werkloosheid te bestrijden ?
ROCARD : Ik zou hier rustig ja kunnen op antwoorden, hoewel ik mijn voorstel niet graag een politiek etiket meegeef. Een intelligente rechterzijde moet beseffen dat dit niet tegen haar is gericht. Ik ben hier niet met klassenstrijd bezig. De inspiratie komt wel uit de linkerzijde, aangezien het de inkomens wil behouden en belang hecht aan de kwaliteit van het leven. Meer vrije tijd betekent dat er meer ruimte voor artistieke, culturele en sportieve activiteiten komt. Dit is echter geen conflictueel idee, iedereen heeft er belang bij. Vergelijk het met de progressieve belastingvoet en zelfs het universeel stemrecht. Destijds waren dat linkse ideeën waarmee de rechterzijde het niet eens was. Uiteindelijk heeft ze die toch aanvaard. Ik hoop dat het nu ook zo wordt en daarom heb ik geen zin om dit voorstel boven een politieke doopvont te houden.
Toch zijn er twee manieren om de werkloosheid te bestrijden. Uw aanpak en de Amerikaanse.
ROCARD : Amerika is geen voorbeeld. In Europa steeg het gemiddelde salaris de jongste twintig jaar met vier tot vijf procent. In de Verenigde Staten was er daarentegen een daling van twintig procent. Ongeveer vijftien tot twintig miljoen Amerikanen hebben onzekere en heel slecht betaalde jobs en zowat vijftien procent van de Amerikaanse lonen ligt een stuk onder het armoedeniveau. Daarnaast zijn er nog eens 35 miljoen Amerikanen die geen enkele ziekteverzekering hebben. Kortom, je hebt er een toename van de wanhoop en hele steden verloederen. De misdaad woekert, omdat het soms de enige manier is om te overleven. Zoals in de VS wordt Japan met een enorm armoedeprobleem van de gesalarieerden geconfronteerd.
In Europa hebben we het loon en de sociale bescherming beter verdedigd, maar een kwart van de bevolking zit zonder job of ordentelijke baan. Toch verkies ik de Europese oplossing. Die conserveert tenminste de waardigheid van de mens en het arbeidsstatuut. Dat is een maatschappijkeuze die we met zijn allen hebben gemaakt. Daarom wil ik de 350 miljard ecu die we nu aan de werkloosheid geven zonder dat we één baan scheppen, een andere bestemming geven. Het gaat hier om een formidabele stimulans, zonder verplichting, zonder politie, zonder controle.
Bestaat het gevaar niet dat de sociale zekerheid uiteindelijk het slachtoffer van de internationale concurrentiestrijd wordt en dat het Europees model wordt opgeofferd.
ROCARD : Weet u wat ons overkomt ? Wegens het teveel aan media en door uw verkoopsproblemen hebben we alleen nog belangstelling voor het actuele, de flash, de scoop. Niemand denkt er nog over na wat er over twintig of dertig jaar moet gebeuren. De politici zijn voortdurend op kiescampagne. Het systeem vereist niet langer dat ze degelijke bestuurders zijn, wel dat ze goede theatrale kwaliteiten hebben. Dat vraagt veel training en tijd. Te veel om nog te lezen of na te denken. Ik kon dit plan slechts bedenken, omdat ik zo weinig om handen heb.
U bent een erg actief Europees parlementslid.
ROCARD : Ik ben in ieder geval geen eerste-minister meer. Dan moet je dagelijks zestig beslissingen nemen en heb je gewoon de tijd niet om na te denken. Hier heb je die wel en kun je voor de stommiteiten waarschuwen. We begaan de dwaasheid der dwaasheden door op het wetenschappelijk onderzoek te besparen. Het is een feit dat de concurrentie meedogenloos is, maar toch is ondanks de delocalisaties onze betalingsbalans met bijna alle opkomende industrielanden positief. Wij kopen van hen T-shirts, schoenen en elektronica, maar we verkopen hen onze zware transportvliegtuigen, radarsystemen en telefooncentrales. Dat is een gezonde concurrentie en in de mate dat ze met ons in de slag gaan, ontwikkelen ze zich en gaan bij hen de salarissen omhoog. We kunnen tegen hen standhouden, zolang we onze technologische voorsprong behouden en producten kunnen maken waar zij nog niet in staat toe zijn. Er is dus geen reden om te panikeren, we moeten wel de grote cijfers in het oog houden en koel blijven.
Stel dat Europa tussen het nieuwe verdrag, de IGC, en de muntunie moet kiezen. Wat zou u nemen ?
ROCARD : Ik denk dat de keuze al gemaakt is. De zaken zijn wat ze zijn. Er zijn regeringen, coalities, tradities, opiniestromingen waardoor de IGC slechts minimale resultaten zal opleveren. Er komt geen geïntegreerde buitenlandse politiek, het vetorecht zal blijven en de commissie zal in buitenlandse en justitiële zaken niet meer bevoegdheden krijgen. Dat is nu al bekend en men kan er weinig aan veranderen. De monetaire unie daarentegen staat in het verdrag neergeschreven. Het is een engagement dat we allemaal ondertekend hebben. Als we op dat punt mislukken, gaan we op een catastrofe af. We hebben geen keuze.
Wat bezielt president Chirac om een forcing rond de IGC te voeren ? Vreest hij een referendum of de verkiezingen ?
ROCARD : Ik geloof het niet. Tussen twee haakjes, voor democratische regeringen is het geen schande om zich met verkiezingen bezig te houden. In deze lijkt me dat niet de eerste zorg van Chirac. Veel waarschijnlijker is dat hij de onderhandelingen wil versnellen om de pijn te verkorten. Als we dan toch op een pover resultaat afstevenen, kunnen we er beter vlug een einde aan maken. Hoe langer de onderhandelingen over het nieuwe verdrag duren, hoe groter de kans dat de crisis zich uitdiept.
Het zou trouwens goed zijn als ook de beslissing over de eenheidsmunt wordt versneld. Afgezien van de nationalisten, die in de waan leven dat de nationale soevereiniteit nog altijd veel inhoud heeft, kent de muntunie slechts twee echte vijanden. Vooreerst de financiële markten. Door de eenheidsmunt zal het aantal transacties van de banken met vijftien procent dalen. Dat stoort me niet erg. De financiële markten zijn niet echt productief en scheppen slechts weinig jobs. De andere tegenstander, misschien onbewust, is de Bundesbank. Voor zo’n respectabel en invloedrijk instituut moet het ondraaglijk zijn om een tweederangsrol te spelen. De Bundesbank kan natuurlijk niet zeggen dat ze de muntunie niet wil, maar ze kan wel de mark in waarde laten stijgen. Zo bemoeilijkt ze de realisatie van de EMU.
Toch ben ik niet al te pessimistisch. Het belangrijkste slachtoffer van deze politiek is natuurlijk de Duitse bevolking en industrie en het zou me niet verbazen als het in Duitsland rond de waarde van de mark tot een rel komt. Dat de datum voor de start van de muntunie al zo lang van tevoren gekend is, geeft de financiële markten alle kansen om het project te kelderen.
Is wat de Brit Tony Blair doet, vergelijkbaar met de socialistische big bang die u destijds aanprees ?
ROCARD : Ik heb het moeilijk met die vraag. De belangrijkste opdracht van Blair is de Engelse sociaal-democratie van haar archaïsme te zuiveren. Een groot deel van haar gedachtengoed is niet langer aan deze tijd aangepast en volkomen wereldvreemd. Het positieve van wat Blair voorstelt, is echter nog onvoldoende zichtbaar. We zitten echter op dezelfde lijn. Blair is iemand van links, geen centrist.
Bent u daar zo zeker van ?
ROCARD : Het socialisme is niet langer een gevecht om de gelijkheid van de mensen door middel van de staat te forceren. Dat is voorbij. Nu vechten we voor een solidaire samenleving in een vrije markteconomie. Het is evident dat Blair op die lijn zit en het is de weg die de Europese sociaal-democratie zal moeten volgen. Er is nog iets anders gaande in Groot-Brittannië. De travaillisten hebben hun keuze voor Europa nog niet gemaakt. De conservatieven wel, ze zijn nu allemaal Euro-sceptici.
Paul Goossens
De voormalige Franse premier Michel Rocard : De financiële markten en de Bundesbank zijn de tegenstanders van de muntunie.
Rocard met de Franse premier Alain Juppé : de keuze voor de korte pijn.
Rocard (uiterst rechts) in socialistische entourage, met Laurent Fabius (links) en Lionel Jospin (in het midden) : ideeën zonder politiek etiket.
