‘Thinks…’ heet de nieuwe van David Lodge. Alweer bewijst hij dat niet elke criticus een mislukt schrijver is.
Als je een boekhandel in een willekeurige Europese luchthaven binnenloopt, is de kans groot dat je op een hoopje boeken met een lichtblauwe cover stoot: Thinks… Die langverwachte nieuwe roman van David Lodge ligt er tussen The Blind Assassin van Margaret Atwood, Experience van Martin Amis, The Constant Gardener van John Le Carré en The Painted House van John Grisham. De plaats die het boek gekregen heeft, is illustratief voor het statuut dat Lodge binnen de Engelse letteren verworven heeft: toegankelijk, populair, mainstream, maar ook intelligent en artistiek perfect legitiem. Hij staat zijn mannetje tegen de literaire monstres sacrés Atwood en Amis, en hij ambieert de oplagen van de successchrijvers Le Carré en Grisham.
David Lodge is het levende bewijs dat de uitspraak ‘een criticus is een mislukt schrijver’ niet altijd waar hoeft te zijn. Lodge was jarenlang hoogleraar Engelse Literatuur aan de universiteit van Birmingham en hij heeft heel wat kritische en literatuurwetenschappelijke studies op zijn naam staan. Het is echter als literair auteur dat hij zijn grootste bekendheid verworven heeft. Eerst bij de academische incrowd met zijn hilarische campusboeken Changing Places en Small World. Later bij het grote publiek met Nice Work, dat door de BBC als satirische tv-reeks uitgezonden werd, zijn persiflage op het toeristendom Paradise News en de midlifecrisisroman Therapy.
En nu is er dus Thinks… Het is de goeie, ouwe Lodge die aan het werk is geweest. Een typisch gegeven bij Lodge is de contrastwerking tussen twee werelden: in Changing Places was het de Amerikaanse versus de Britse academische wereld, in Nice Work het industriële tegen het universitaire milieu, in Paradise News de katholieke moraal tegen het platte hedonisme van de toerisme-industrie. In Thinks… speelt hij de literaire wereld uit tegen die van de cognitieve wetenschap, met als inzet het menselijk bewustzijn. De wetenschap die beweert dat we niet meer dan een bundeling van neurale impulsen en biochemische processen zijn, en de literatuur die het geloof in de ziel en de vergeestelijking voorhoudt. Daarvoor heeft hij personages nodig die intellectueel elkaars tegengestelden zijn, maar die seksueel tot elkaar aangetrokken worden.
AMOUREUZE OMGANGSVORMEN
Helen Reed is een romanschrijfster die een cursus Creatief Schrijven aan de Universiteit van Gloucester komt doceren. Ze rouwt nog steeds om het verlies van ‘haar Martin’ een jaar geleden. Ralph Messenger is een succesvolle, flamboyante professor Cognitieve Wetenschap, mediafiguur en een onverbeterlijke rokkenjager, wetenschapper tot in de kist en getrouwd met de steenrijke Amerikaanse Carrie. De spetterende interactie tussen Ralph en Helen maakt de hoofdmoot van het boek uit. Lodge toont zich een meesterlijk observator van sociale en amoureuze omgangsvormen, maar ook van de werking van de menselijke geest. We leren de personages en de ontplooiing van het verhaal kennen via het dagboek van Helen en uit de bandopnames van Ralphs stream of consciousness. Die stroom lijkt meer op een riool door de sympathieke brutaliteit van zijn gedachten en zijn preoccupatie met seks. Er is ook een traditionele verteller die het externe perspectief voor zijn rekening neemt.
Het halfverlaten katholicisme is ook een vast Lodge-thema. De onzekerheid over het bestaan van God, de verveling met de uitgeholde ritus, het onontkoombare substraat van de morele waarden en de spirituele dimensie van het leven. Het is ook in Thinks… opvallend aanwezig, en dan vooral in de gedachten en dagboeken van Helen.
Lodge zou Lodge niet zijn als de literatuur en het schrijverschap geen prominente rol zouden spelen. Zo geven de persiflerende schrijfoefeningen van Helens studenten Lodge uitgebreid de kans om zijn collega’s Irvine Welsh, Salman Rushdie, Martin Amis en Samuel Beckett vakkundig in hun hemd te zetten. En het is natuurlijk de literatuur die het van de onmenselijke, materialistische wetenschap zal halen. Helen zal naar aanleiding van haar avonturen in Gloucester uiteindelijk een oertraditionele roman schrijven, Crying is a puzzler, naar de uitspraak van Charles Darwin die het gevoelselement van de mens niet goed in zijn evolutietheorie kon plaatsen.
Thinks… is een heerlijke zedenroman: geestig, onderhoudend, leerrijk en spannend. Het is zo’n boek dat eigenlijk nog vijftig bladzijden langer had mogen duren. Er zit zeker nog materie voor extra verwikkelingen in, en voor intelligente beschouwingen over de ghost in the machine en over de vraag of het mogelijk is om elkaars gedachten en gevoelens echt te kennen.
David Lodge, ‘Thinks…’, Secker & Warburg, 342 blz., 1199 fr. (29,5 ?)
Jan Flamend
