In Antwerpen is de bonte coalitie zonder het Vlaams Blok twee jaar bezig. Over vier jaar volgt de ultieme evaluatie : verkiezingen.

Toen Bob Cools (SP) twee jaar geleden werd afgevoerd als kandidaat-burgemeester, wist hij zich het slachtoffer van zijn te grote visibiliteit. Er kon geen tegel scheef liggen, geen hondenpoep verkeerd vallen, geen handtas worden afgerukt, of het was de schuld van Cools. Was het in Antwerpen te warm, te koud, te vochtig of te droog, Cools zat er voor iets tussen. Maar de toenmalige burgemeester had dan ook ongeveer elk beleidsdossier naar zich toegehaald.

Toen de SP-lijsttrekker onder druk van de andere partijen voorzitter van het OCMW werd, verdween een politicus die zich graag op één lijn zag met historische namen als Frans Van Cauwelaert, Camille Huysmans of Lode Craeybeckx. Maar de tijden waren veranderd, en de nieuwe coalitie bestond niet meer alleen uit de socialisten en de christen-democraten, die de stad decennia lang bestuurden tot er alleen sclerose overbleef. Er zou een breuk komen met het Ancien Régime.

Dat de nieuwe bewindsploeg niet lijdt aan een te grote visibiliteit, heeft zeker met burgemeesteres Leona Detiège (SP) te maken. Cools pakte graag uit met zijn kennis, had uitgesproken meningen over Antwerpen en zijn brede omgeving, streek zijn stedelingen liefst tegen de haren in en bevestigde ten opzichte van politiek Brussel het clichébeeld dat over Antwerpen en haar stadsbestuur bestond. Arrogant en niks mee aan te vangen.

Detiège pakt het anders aan, luistert minzaam, liever dan zelf te peroreren. En als ze praat, dan bij voorkeur over concrete dossiers. Ze houdt geen exposés over stad en wereld. Maar ze staat dan ook aan het hoofd van een coalitie met officieel vier, maar in feite zeven politieke groepen (SP, VLD, Antwerpen 94 met CVP-VU-onafhankelijken, Agalev met de Beweging voor Sociale Vernieuwing van schepen Patsy Sörensen).

Binnen die bonte coalitie is de SP wel de sterkste partner, maar de grootste partij zit in de oppositie. Het Vlaams Blok van Filip Dewinter behaalde in oktober 1994 inderdaad 28 procent van de stemmen en 18 van de 55 zetels in de gemeenteraad. De andere partijen vormden een coalitie om zonder het Blok de stad te kunnen besturen. Twee jaar later blikken Leona Detiège, eerste schepen Hugo Schiltz (A94, VU), schepen van Leefmilieu Mieke Vogels (Agalev) en schepen van personeel Andre Gantman (VLD) terug op een lange studieronde.

ELKE SCHEPEN ZIJN DING

?We hebben niet traag gewerkt, maar misschien niet snel genoeg,? stelt Hugo Schiltz. ?De ingrepen waren dan ook zo ingrijpend verschillend van het bestuur van de jongste veertig jaar, dat we het ambtenarenkorps een zekere gewenningsperiode moesten gunnen. We mochten onze ambtenaren onderweg niet verliezen.? Mieke Vogels, een andere nieuwkomer, bevestigt dat er de voorbije jaren weinig tastbaar veranderde.

?Niets is zo ingewikkeld als het personeelsstatuut in Antwerpen, niets zo moeilijk als de verhouding tussen de twee oude partijen en de vakbonden in deze stad.? De talrijke nieuwelingen in het college hadden op dit terrein geen ervaring. Het duurde dan ook twee jaar voor het college op 3 december, tijdens een speciaal conclaaf in Corsendonk, het vernieuwde organogram van het Antwerpse stadspersoneel goedkeurde. ?Wij moesten hier noodgedwongen te veel energie insteken,? zegt Vogels. ?Daardoor deden we exact wat we het vorige college verweten. We waren met 60.000 van de 460.000 Antwerpenaren bezig. Met de 10.000 ambtenaren en hun familie, als ze onderling al geen familie zijn. De mensen op straat verwachtten een ander bestuur. Daaraan kunnen wij nu beginnen.?

De nieuwe personeelsstructuur steunt op drie principes. Het personeel moet mobieler en polyvalenter zijn er is jobzekerheid, geen functiezekerheid. De dienstverlening wordt sterk gedeconcentreerd in de districten. En bovenal worden de aanwervingen en bevorderingen geobjectiveerd. De juiste vakbondskaart is geen waarborg meer voor promotie. Dit is een kleine revolutie in een stad die al decennia wordt bestuurd als een conglomeraat van baronieën.

CVP en SP lieten mekaar al die tijd de vrije hand in hun respectieve speeltuinen. Zestig procent van de benoemingen was rood, veertig procent ?geel?. Er groeiden gele bastions (de administratie van de haven) en rode (onderwijs, stadsreiniging). Van een collegiale werking in het college was al evenmin sprake. Elke schepen deed zijn ding, binnen de strikte grenzen van zijn met de juiste personeelskleur bezet departement. Het personeelsbeleid werd geprivatiseerd, uitbesteed aan de vakbonden.

DE FREDJES, EEN BEGRIP

?Het sociaal dienstbetoon zal tot het verleden behoren,? zegt schepen van Personeel André Gantman (VLD). ?Iedereen zal de selectieprocedures moeten doorlopen, ook de contractuelen en de topambtenaren met een tijdelijk mandaat.? Straks vormt een managementcomité met de directeurs van de nieuwe stedelijke bedrijven een buffer tussen college en personeel. Zij moeten als verantwoordelijke ambtenaren het beleid uitvoeren, dat het college uitstippelt. ?Winkels die ambtenarenparaplu’s verkopen, moeten op termijn dicht,? zegt de schepen.

Omdat de districten een belangrijke rol spelen in de dienstverlening, wordt de functie van districtssecretaris (vergelijkbaar met een gemeentesecretaris) herschreven en open verklaard, ook voor buitenstaanders. In moderne bedrijfstaal gaat het over kwaliteitsmanagers, dienstverlening en eerstelijnszorg.

Het plan- Gantman haalde veel inspiratie bij Stad in beweging, een initiatief van stedelijke ambtenaren die al in 1991 aanvoelden dat er wat moest veranderen, maar op de oude personeelsstructuren botsten. Met Gantman trokken vooral stadssecretaris Fred Nolf en zijn adjunct Freddy Vandekerckhove aan de kar. In Antwerpen zijn de Fredjes voortaan een begrip. Maar Gantman moet nog een lange weg gaan, die hem ook langs de machtige vakbonden voert.

Die bonden legden nog vorige maand de haven plat omdat het nieuwe havenstatuut ze straks belet om nog om de haverklap de haven te blokkeren. De jongste veertien keer dat de vakbonden de zeesluizen dichthielden, betrof het in amper drie gevallen een conflict in de haven. In alle andere gevallen zetten de bonden met stakingsbereide syndicalisten op de goede plek, de stad voor onverschillig welk dossier met de rug tegen de muur. Toch is Gantman optimist. ?De eerste reacties van de bonden waren niet slecht. Ik beschouw ze trouwens als bondgenoten om de democratie in Antwerpen te redden. Zij weten pertinent goed dat de bevolking betere dienstverlening wil.?

De Antwerpenaar verliest zijn weg in de administratie. Zestig tot zeventig procent van de mensen stapt naar de ombudsdienst met vragen om informatie, niet met klachten. Klachten worden ook via de meldingskaarten geventileerd. Daarop kunnen de stedelingen hun kleine nood klagen over losliggende stenen of gedoofde straatlantaarns. Maar nu het systeem begint te werken, kan de stad niet meer volgen. Er kan zelfs geen bevestigingsbrief af. De stad organiseert bijkomende frustraties bij inwoners die al gefrustreerd zijn, verklaarde ombudsman Bernard Hubeau voor de gemeenteraad.

DE ANTWERPSE BOLKESTEIN

Het schepencollege zal er dus in het beste geval drie jaar over doen om zijn diensten vanaf 1 januari 1998 min of meer presentabel te maken. Maar dan mag er geen tijd verloren gaan. Er zijn niet alleen de onderhandelingen over wie waar terechtkomt. Er moeten ook ambtenaren worden gegroepeerd en gebouwen aangepast. En de tijd dringt. Er blijft nog twee, maximaal drie jaar over om harde knopen door te hakken. Want in 1999 zullen de parlementsverkiezingen onvermijdelijk de slagkracht beperken van de bestuursploeg. En in 2000 zijn er alweer gemeenteraadsverkiezingen.

Eén van de moeilijkheden van de hervorming is dat ze pas over enkele jaren resultaat oplevert. ?We werken voor onze opvolgers,? zegt Hugo Schiltz. Antwerpen steekt dus drie jaar in het wegwerken van slechte politieke zeden. Gezien de voorgeschiedenis is dat niet eens zo slecht gewerkt. Maar dat een college de stad behoorlijk bestuurt, is het minste dat een kiezer kan verwachten. Of dat electoraal rendeert, is een ander paar mouwen. De anders zo trotse en chauvinistische Antwerpenaar is immers zijn vertrouwen kwijt. Hij is gekwetst, vraagt zich af wat hij nog doet in een stad waarover niets dan slechts wordt verteld. Hij verzuurt, vindt geen aanspreekpunten en spuwt om de zoveel jaar zijn gal uit. In het stemhokje.

Het stedelijk klimaat moet veranderen, beseffen dan ook de meeste bestuurders. Niet allemaal, want VLD-fractieleider Ward Beysen ontpopt zich als een Antwerpse Frits Bolkestein. Vanop de meerderheidsbanken legt hij graag de coalitie en vooral zijn ideologische tegenpool Mieke Vogels het vuur aan de schenen. Daar is in het kader van een nieuwe politieke cultuur niks op tegen, was het niet dat Beysen een maatje of drie kleiner is dan de Nederlandse VVD-leider. Met zijn tussenkomsten verspreidt Beysen met verve de boodschap dat Antwerpen zowat het meest miserabilistische oord van het noordelijk halfrond is en bereikt hij het tegenovergestelde van wat hij zegt na te streven, namelijk de terugkeer naar de stad.

PREVENTIEVE VOLKSRAADPLEGING

Hoe dan ook, voordat Antwerpen de stadsvlucht kan keren, zal er nog veel water door de Schelde vloeien. Aan goede voornemens ontbreekt het niet. De personeelsherschikking past in een breder project om de districten te herwaarderen en zo de nadelen van de fusie ongedaan te maken, zonder de schaalvoordelen te verliezen. In een volgende fase zouden in 2000 de districtsraden rechtstreeks worden verkozen en meer bevoegdheden krijgen.

Dat, zoals in Nederland, ook immigranten die vijf jaar in het land verblijven, zouden mogen kandideren en stemmen, is een doorn in het oog van het Blok. Filip Dewinter lanceerde op 19 december een preventieve campagne voor een gemeentelijke volksraadpleging. Het Blok moet daarvoor 25.000 handtekeningen van Antwerpse kiezers inzamelen (tien procent van het electoraat). Ook als dat lukt, kan de gemeenteraad het verzoek weigeren. Volgens het Blok moet het stemrecht absolute Blok-meerderheden in sommige districten voorkomen.

Leona Detiège wil onderzoeken of de jongste campagne van het Blok (zie kader) geen inbreuk betekent op de wet tegen het racisme. Ze weerlegt de kritiek van Dewinter. ?Voor 460.000 inwoners is er met een gemeenteraad van 55 raadsleden te weinig politiek personeel,? zegt de burgemeesteres. ?Met verkozen districtsraden kunnen wij dit verhelpen. Het Blok pleit voor de apartheid in de wijken waar meer migranten wonen, met apart onderwijs en een aparte sociale zekerheid. Wij vinden het normaal dat de mensen die hier vijf jaar wonen, meestemmen voor de districtsraden die over hun buurt beslissen.?

EEN STRIKTE BEGROTING

Antwerpenaren klagen veel over onveiligheid, vuile straten en mobiliteit. Maar op geen van deze problemen bood het nieuwe college een antwoord. Ward Beysen hoopte dat de hervorming van de politiediensten na honderd dagen zichtbaar zou zijn. Na zevenhonderd dagen is er alleen een verbeterplan dat twintig projecten vooropstelt. ?Ons korps moet het publiek beter behandelen, beschaafder reageren bij de planton,? zegt Leona Detiège die de komst van meer vrouwen en allochtone Belgen wil aanmoedigen. ?We moeten de komende jaren naar een basispolitiezorg, in de wijken.? In afwachting komt het korps vooral met corruptieverhalen in de belangstelling. ?Het hele korps is niet rot omdat wij eens optreden tegen enkele leden,? verdedigt Detiège haar mensen. Voorts is het wachten op een nieuwe hoofdcommissaris.

De straten kunnen veel properder, weet Vogels. Tegen midden 1998 wil zij met een veegplan op haar manier grote kuis houden in de stad. Dat veegplan wordt gekoppeld aan een afvalplan dat inspiratie vond bij het Dilbeekse voorbeeld en de afvalberg aan de bron wil doen afnemen in plaats van de gescheiden ophaling te bevorderen. De vuilnismannen die worden uitgespaard, kunnen de stad schoonvegen.

Het college onderzoekt hoe meer ondernemingen naar de stad kunnen worden gelokt en hoe de kantoorrruimte in het centrum beter kan worden benut. Dat mag niet haaks staan op een campagne om het wonen in de stad te stimuleren, die tegen het najaar een hoogtepunt moet bereiken. Maar Vogels vindt het moeilijk opboksen tegen het slechte imago van steden. ?De Vlaamse steden krijgen van de Vlaamse overheid veel geld van het Sociaal Impulsfonds (Sif), maar ze moeten dan wel een boek schrijven waarin ze vertellen hoe smerig, arm, onveilig en sukkelachtig ze wel zijn. Alsof de stedelijke problematiek intussen niet gekend is. Neen, wij moeten elke keer onze zwakheden extra in de verf zetten. Wie ons bezighoort en voldoende geld heeft, blijft wel in Brasschaat wonen, terwijl de stad er beter aan toe is dan gedacht.?

Ook in vergelijking met andere steden staat Antwerpen zwak. ?Sinds de fusie beschikt Antwerpen, met meer dan twee keer zoveel inwoners als Gent, jaarlijks over een miljard frank minder investeringsmiddelen,? zegt Detiège. Schepen voor Financiën Schiltz ziet tekenen van beterschap. ?De begroting wordt strikt in de hand gehouden en de financiën staan er structureel beter voor,? zegt hij.

?In Brussel hebben wij de reputatie van potverteerders afgeschud, en als de onderhandelingen goed verlopen, dan wordt Antwerpen straks zeer behoorlijk behandeld door de Vlaamse regering. Dat moet ook in het stadsbeeld en de dienstverlening zichtbaar worden.? Zoals enkele van zijn collega’s probeert Schiltz de relaties met politiek Brussel aan te halen. Antwerpen deed namelijk altijd zijn best om iedereen tegen zich in het harnas te jagen. Recent nog vlogen schepen van Sociale Zaken Marc Wellens en OCMW-voorzitter Cools in een Brussels kabinet in mekaars haren voor de ogen van verbouwereerde kabinetsleden.

DE RADICALE AUTOPARTIJ

Wat in Antwerpen veranderde, is voorlopig nauwelijks zichtbaar en stopt de klaagzang niet. Het zelfbeeld van de trotse sinjoor is beschadigd en in zowat alles wat hij hoort of leest, voelt hij daarvan de bevestiging. Steden en hun bewoners worden nu eenmaal met achterstelling geassocieerd. Alleen voor het Blok is dat een uitermate vruchtbare politieke bodem.

Het succes van extreem-rechts bracht de huidige heterogene bestuursploeg achter de schepentafel. Leona Detiège slaagde erin om de ploeg te laten werken, zonder dat er gensters geslagen werden. De zaken verlopen traag en de moeilijkste beslissingen moeten nog genomen worden. Met interesse wordt uitgekeken naar het Antwerps verkeersplan. Vooral inzake mobiliteit is de kloof tussen de autofractie rond VLD’er Ward Beysen en de radicale groene achterban van de meer gematigde Mieke Vogels enorm diep. Precies om de spanningen tussen achterban en beleid te verminderen, stuurt Agalev trouwens een groene communicator naar Antwerpen. Naar analogie met de straathoekwerkers moet deze collegehoekwerker de scherpe kanten in het groene huishouden afronden.

Ook het stadsbestuur kan veel extra communicatie gebruiken. Een informatieambtenaar zal niet volstaan om het Blok te stuiten. Bovendien is de werking van de meeste partijen zoniet stilgevallen, dan toch op een zeer laag pitje gedraaid. In elk geval kan geen enkele partij mobiliseren zoals het Blok. Dat het Blok in de gemeenteraad weinig voorstelt en flauw de nationale scandalitis op de Scheldestad overplaatst met oude dossiers waaraan het zelf geen verdienste heeft, doet niet terzake. Het Blok kiest voor de straat en zet daar de grote middelen in, zoals ook Leona Detiège weet : ?Het Vlaams Blok zal niet met zijn verzameld werk uit de gemeenteraad naar de kiezer stappen.? Aan de andere partijen om de schoenen vuil te maken en de stad in te trekken. Voor het te laat is.

Peter Renard

Met zijn campagne Bezette Stad toont het Blok zich helemaal niet Salonfähig. Nooit zaaide Filip Dewinter zoveel haat.

Leona Detiège : Het Vlaams Blok zal niet met zijn verzameld werk uit de gemeenteraad naar de kiezer stappen.

Schepen van Personeel André Gantman (VLD) : Winkels die ambtenarenparaplu’s verkopen, moeten op termijn dicht.

Mieke Vogels : We maakten dezelfde fout als het vorige bestuur. We waren met 60.000 van de 460.000 Antwerpenaren bezig. Met de ambtenaren en hun familie.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content