Emeritus hoogleraar Mark Elchardus (VUB) begrijpt volkomen dat de N-VA gesprekken heeft gevoerd met Vlaams Belang. Maar hij waarschuwt voor een anti-islambeleid.
Socioloog Mark Elchardus, die tot 2011 voorzitter van de Landsbond van Socialistische Mutualiteiten was, heeft al meermaals onderstreept dat partijen die tegen ‘open grenzen’ strijden daarbij op zijn steun kunnen rekenen: onze welvaartsstaat kan nu eenmaal niet zonder grenzen, zegt hij. Hoe kijkt hij aan tegen de toenadering tussen de N-VA en Vlaams Belang en het feitelijke opgeven van het cordon sanitaire?
De verkiezingen van 26 mei werden niet opnieuw ‘Zwarte Zondag’ genoemd. Integendeel, de N-VA feliciteerde Vlaams Belang met zijn winst en als Vlaams informateur heeft Bart De Wever uitvoerig met de partij gepraat. Wat vond u daarvan?
Mark Elchardus: Ik heb vastgesteld dat N-VA’ers zich gedragen als echte politici. Ze beseffen dat ze, om de macht te verwerven, een voldoende groot draagvlak moeten zoeken. En dat ze zelfs hun opvattingen moeten aanpassen naargelang de mensen de hunne veranderen. De N-VA is dus een behoorlijk pragmatische partij, in tegenstelling tot veel andere politici, helaas vaak uit de linkerzijde: die gedragen zich vaak meer als pastoors dan als politici.
De voorbije jaren heeft de N-VA Theo Francken, ex-staatssecretaris voor Asiel en Migratie, op een cruciale post gezet. Hij moet het deurtje naar extreemrechts dichthouden. Per definitie moet hij zich richten tot een N-VA-publiek dat overweegt op Vlaams Belang te stemmen. In de hitte van het debat gebruikt hij soms woorden en uitdrukkingen waarvan ik denk: Theo toch. Maar ik vind dat hij het gemeenschapsdenken van zijn partij goed en terecht verdedigt.
Kan er ooit een gemeenschappelijk front tussen N-VA en Vlaams Belang komen, of zelfs een regering met beide partijen?
Elchardus: Dat de N-VA na de verkiezingen is gaan praten met een nationalistische partij die 20 procent van de Vlamingen vertegenwoordigt, vind ik juist en verstandig. Zo zorg je ervoor dat die partij de harde kanten van haar exclusieve nationalisme vijlt. Zelfs Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter weet dan dat hij bepaalde zaken niet meer mag zeggen.
Dat gezegd zijnde zou ik Vlaams Belang niet snel bij het beleid betrekken. Ik las vorige week in Knack dat Theo Francken die deur enigszins openzet, toch voor 2024. Dat lijkt me voorbarig, tenzij Vlaams Belang haar discours verder aanpast.
Als het N-VA-discours op één punt dat van Vlaams Belang genaderd is, dan wel in de kritische tot negatieve kijk op de rol van de islam.
Elchardus: Natuurlijk schuilt er ook gevaar in de toenadering tussen beide partijen. Vooral als het gaat over de houding van de overheid tegenover religies, zie ik potentiële ontsporingen. Hoe Liesbeth Homans (N-VA) de voorbije jaren als Vlaams minister de hardliner speelde als het over moslims ging: dat was compleet verkeerd. Haar pogingen om onze scholen af te sluiten voor godsdienstonderwijs, die in de praktijk natuurlijk vooral gericht zijn tegen islamonderwijs, zijn fout.
Ik denk altijd aan de gevleugelde woorden van Nicolas Sarkozy, toen hij als Frans minister van Binnenlandse Zaken moskeeën erkende: ‘We moeten de minaretten niet vrezen. De garages, díé moeten ons angst inboezemen.’ Dat zien wij nu ook in eigen land: de snelle verspreiding van salafistische Koranschooltjes in allerlei achterafbuurten. Die ontsnappen helemaal aan onze controle. In plaats van religie te bannen van school, zou ik het aanbod eerder uitbreiden. In plaats van 2 uur levensbeschouwing af te bouwen tot 1 uur zou ik voor 3 uur pleiten. Maar dan moeten we wel een betere kwaliteitscontrole organiseren op het levensbeschouwelijk onderwijs.
Ik vind dat Theo Francken het gemeenschapsdenken van zijn partij goed en terecht verdedigt.
Een antimoslimverhaal heeft geen toekomst in dit land. Wat wel nodig is, is een strenge aanpak van extremistische moslimbewegingen die onze westerse samenleving te gronde willen richten.
In de Europese Unie is een debat op gang gekomen over de verdediging van de westerse waarden en de democratische rechtsstaat. Europa, heet het, heeft zijn wortels in de Grieks-Romeinse en joods-christelijke traditie en aanvaardt de waarden van de verlichting. Wat roept dat discours bij u op?
Elchardus: Ik huiver ervoor. Over de ‘christelijke beschaving’, de verlichting en de Franse Revolutie kun je beter zwijgen in al die voorstellen tot preambules van grondwetten. Mocht er bij de Belgische grondwet al één komen, dan moet daar niets anders in staan dan wat wij over de generaties heen geleerd hebben om goed en vreedzaam samen te kunnen leven. Die preambule moet het seculiere karakter van onze staat bevestigen. Precies daarom moet ze toestaan dat alle levensbeschouwingen in dit land hun volle rechten kunnen genieten. En daarom is het volkomen onaanvaardbaar om, zoals Vlaams Belang voorstelt, de erkenning van de islam in te trekken.
Dat is voor mij meteen ook de grens van het gesprek tussen de N-VA en Vlaams Belang. Dat gesprek is goed om Vlaams Belang binnen de Europese identiteit te brengen of te houden, ja. Maar natuurlijk niet om die identiteit uit te hollen of af te bouwen.
