Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Suy, vooraan in het internationale nieuws van de voorbije week stonden de rellen in Zimbabwe, en de dubbelzinnige rol daarin van president Robert Mugabe.
Erik Suy: Mugabe is al aan het bewind sinds de onafhankelijkheid, en verliest stilaan de pedalen. Iets wat ook andere Afrikaanse staatshoofden met een lange staat van dienst wel eens overkomt. Er zijn in Zimbabwe verkiezingen op komst, en Mugabe moet zijn achterban wat naar de mond praten. De landhervorming is een groot probleem, ook in Zuid-Afrika en Namibië. Een paar rijke landeigenaars, met een understatement ‘boeren’ genoemd, bezitten tienduizenden hectaren grond. Ze zijn allemaal blank, en het hoeft niet te verbazen dat de zwarte bevolking daartegen in opstand komt.
Maar wat in Zimbabwe gebeurt, waar ex-verzetsstrijders door Mugabe en zijn entourage worden opgehitst, is niet de goede manier. De presidenten van Namibië en Zuid-Afrika zullen Mugabe de komende dagen wel tot kalmte aanmanen, uit angst dat de onrust naar hen overslaat. Maar dat het grondbeleid in al die landen aan een ingrijpende wijziging toe is, lijdt geen twijfel. Ik was in Zuid-Afrika toen de eerste bezettingen in Zimbabwe plaatsvonden. Ik heb blanke Zuid-Afrikanen ontmoet die halsoverkop naar Zimbabwe vertrokken, omdat ze er boerderijen en land hadden. Hun eerste reactie was: ‘Als we daar weg moeten, steken we eerst al onze bezittingen in brand.’ Dat is uiteraard ook geen oplossing. De landbouw in Zimbabwe is, sinds het land Rhodesië heette, in handen van de blanken. Dat is ook in Zuid-Afrika en Namibië gedeeltelijk zo. Men beweert dat de landbouw in elkaar zou storten als de blanken vertrekken, maar er is ondertussen ook bij de zwarte elite voldoende knowhow om die bedrijven draaiend te houden. Ik denk dat het niet hun bedoeling is om de blanke farmers weg te jagen, wel om het land eerlijker te verdelen.
Brengen de gebeurtenissen in Zimbabwe de toestand van heel zuidelijk Afrika in gevaar?
Suy: Zo een vaart hoeft het niet te lopen. Namibië en Zuid-Afrika zijn zich bewust van het gevaar. En Mozambique is nu zwaar getroffen door de overstromingen, maar was eigenlijk een Afrikaans succesverhaal met een spectaculaire economische groei. De natuur heeft die evolutie een halt toegeroepen, hopelijk is dat slechts tijdelijk.
In Washington is de vergadering van IMF en Wereldbank vooral in het nieuws gekomen door de tegenbetogingen. Dat is eerder ook gebeurd met de wereldhandelsconferentie.
Suy: In Seattle zijn de betogers erin geslaagd de conferentie te doen mislukken. Dat was een complete verrassing voor de organisatoren. In Washington was men beter voorbereid. De actievoerders behoorden tot uiteenlopende groeperingen, waarvan sommige eigenlijk op de verkeerde plaats kwamen betogen. Toch hebben deze protesten resultaat, de wenk wordt begrepen. Wat de betogers in Seattle eisten, moet voor een deel gerealiseerd worden door de herdefiniëring en herstructurering van het IMF en de Wereldbank. Men is daar volop mee bezig, met als doelstelling tot een betere ontwikkeling van de derde wereld te komen, en de derde wereld een betere plaats te bezorgen in de internationale gemeenschap en in de gemondialiseerde handel en economie. De ontwikkelingslanden nemen nu al 27 procent van de wereldhandel voor hun rekening, evenveel als de Europese Unie. Het blijft een scheefgetrokken verhouding, want het aantal landen van de derde wereld is veel groter dan dat van de EU. Maar in vergelijking met een paar decennia geleden is het een enorme stap voorwaarts. Meer dan in het verleden moet de Wereldbank zich bezighouden met ontwikkeling, terwijl het IMF de taak heeft financieel-economische crisissen op te lossen. Er is recent veel kritiek gekomen op de soms strenge voorwaarden die het IMF aan zijn steun verbindt, maar in Zuid-Oost-Azië heeft die aanpak een behoorlijk succes gehad.
In Rusland daarentegen, zijn ze nog aan het zoeken waar het geld heen is.
Suy: Dat was een mislukking. Het geld dat in Rusland werd gepompt, is door enkele dunne lagen heen recht in de kas van de maffia gevallen. Maar het Westen blijft voorlopig, vanuit een kapitalistische denkwijze, financieel investeren in Rusland. De sociaal-economische toestand is er zo hemeltergend, dat men links en rechts vreest voor een herhaling, in wat voor vorm ook, van de revolutie van 1917.
Kan de Wereldbank Afrika opkrikken?
Suy: Niet in haar eentje, maar dat is ook niet de bedoeling. Grosso modo zijn er in Afrika drie erg verschillende gordels. Je hebt het Afrika ten noorden van de Sahara, aan de zuidkant van de Middellandse Zee. Dat is de achtertuin van de EU, die daar haar verantwoordelijkheid moet opnemen. Het zwarte Afrika, de middenband, is verteerd en geruïneerd door allerlei oorlogen. Wij Belgen proberen daar een rol in te spelen, maar we zijn met onze tien miljoen te klein om in een zo uitgestrekte regio een pacificatie te bewerkstelligen, of om de economie te verbeteren. Dat kan enkel met de volle steun van grote landen, en die is er niet meer.
En dan heb je het zuidelijke Afrika, alles wat ten zuiden van Congo ligt, dat tot de natuurlijke invloedssfeer van Zuid-Afrika behoort. Dat wil zijn verantwoordelijkheid opnemen, maar kan het niet alleen. Daar kan de Wereldbank steun geven. Rechtstreeks, of via instellingen als het IFAD, het Internationaal Fonds voor Landbouw en Ontwikkeling van de VN. De internationale gemeenschap zal daarnaast vooral oog moeten hebben voor de verwoestende aidsepidemie, die de ontwikkeling van Afrika in de weg staat. Grote delen van de populatie worden weggemaaid, ook massa’s jonge mensen die nodig zijn om de vooruitgang te realiseren. Aids teistert niet alleen grote Centraal-Afrikaanse landen als Oeganda en Congo, maar is ook aan een vernietigende tocht bezig in zuidelijk Afrika, inclusief Zuid-Afrika.
De Veiligheidsraad heeft opnieuw erkend dat de VN gefaald hebben bij hun operatie in Rwanda.
Suy: Kofi Annan, die verantwoordelijk was voor die VN-missie, had een tijd geleden al een onderzoek bevolen. En ook hij had al toegegeven dat de VN, ondanks alle waarschuwingen, onvoldoende voorbereid waren en gefaald hebben toen de genocide uitbrak. Men heeft zich toen weggestoken achter het formele argument dat het beperkte VN-mandaat geen ingrijpen toeliet. Die mislukking is een heilzame les geweest, zowel voor de deelnemende landen als voor de VN zelf. Maar met excuses te gaan aanbieden op de manier waarop Verhofstadt het heeft gedaan, zet je de Rwandezen zelf te veel uit de wind. Het lijkt wel alsof wij die honderdduizenden mensen hebben vermoord, of het vliegtuig van Habyarimana uit de lucht hebben geschoten. Wat is de logische reactie van Kagame? De Belgen en de VN verontschuldigen zich, dan moeten ze ook de ons aangedane schade vergoeden. Dat is de wereld op zijn kop zetten. Bij mijn weten heeft de VN trouwens maar één keer ingestemd met schadeclaims, dat was na de interventie in Congo in het begin van de jaren zestig, toen de gespolieerde Belgen vergoed zijn. Paul-Henri Spaak heeft daarover een akkoord gesloten met VN-secretaris-generaal Oe Thant. Maar dat ging over een beperkt bedrag.
Vladimir Poetin is op zijn eerste Europese reis als Russisch president in Londen geweest. Volgens Tony Blair mogen wij Rusland niet uitsluiten wegens Tsjetsjenië.
Suy: Dat was een zoveelste schoolvoorbeeld van hoe men in de internationale politiek schaamteloos twee maten en twee gewichten hanteert. Tsjetsjenië wordt door Blair, en ik neem aan dat die sprak in naam van het Westen, als een interne aangelegenheid beschouwd, waarbij het centrale bestuur af te rekenen krijgt met rebellen. Als dezelfde situatie zich voordoet in Kosovo, bombardeert de NAVO wekenlang. Blair heeft de versie van Poetin overgenomen omwille van de realpolitik, die ons voorschrijft goede maatjes met Rusland te blijven. Poetin wordt aangezien als een ernstig staatsman, die mogelijk bij machte is om de rechtsstaat in zijn land te herstellen, en de complete chaos af te wenden. Belangrijk, onder andere wegens het kernarsenaal waarover Moskou blijft beschikken.
Tegelijkertijd bezoekt Madeleine Albright Kazachstan, Kirgistan en Oezbekistan. Drie staten die tot de periferie van Moskou behoren, maar die door hun strategische ligging en hun gas- en oliebronnen ook de Amerikanen interesseren. Ook omdat ze een dam kunnen vormen tegen het oprukkende islamfundamentalisme. De NAVO heeft in dat gebied al invloed via Turkije. Ik weet niet of Albright met haar bezoek Moskou een steuntje wou geven, of uitsluitend de Amerikaanse belangen op het oog had.
Volgende week begint voor een Schotse rechtbank in het Nederlandse Zeist het proces tegen twee Libiërs, verdacht van een bomaanslag op een Pan Am-boeing die in 1988 boven het Schotse Lockerbie ontplofte.
Suy: Een zeer interessant proces. Mensen die de Schotse rechtspraak kennen, beweren dat Schotse rechters het grootste belang hechten aan een sluitende bewijslast. Ik hoop dus dat ze de twee aangeklaagde Libiërs pas veroordelen als hun schuld als een paal boven water staat. Want ik ben benieuwd welke bewijzen de Britse en Amerikaanse overheid zullen aanvoeren. Tot nu toe zijn ze daarover bijzonder zwijgzaam geweest. In de Amerikaanse Senaat is al aangevoerd dat de Amerikaanse staat best niet te veel bewijzen prijsgeeft. Een merkwaardige houding. Het valt niet uit te sluiten dat rond dit proces een politiek spel wordt gevoerd. De zaak Lockerbie is in de Veiligheidsraad gekoppeld aan de aanslag op een UTA-vlucht, waarvoor Libië schuld heeft bekend en schadevergoeding heeft betaald.
Kadhafi heeft te verstaan gegeven dat hij bereid is opnieuw te betalen, indien de twee Libiërs in Zeist schuldig worden bevonden en kan worden aangetoond dat ze in opdracht van Tripoli hebben gehandeld. Want ze kunnen ook zijn ingehuurd door andere terroristische groeperingen. De kans op een schadevergoeding zorgt zowel in Londen als in Washington voor grote druk van de nabestaanden van de slachtoffers. Dat zou de rechtbank kunnen beïnvloeden.
U hebt hier vroeger de mogelijkheid geopperd dat die Pan Am-boeing gewoon onploft is, door een technisch defect. Zal de verdediging die kaart trekken?
Suy: Dat weet ik niet, maar het wordt een van de interessante aspecten. Er zijn de voorbije vijftien jaar meerdere bijna identieke ontploffingen gebeurd met boeings 747 van dezelfde serie als de bewuste Pan Am van Lockerbie. Daar mogen best een paar vraagtekens bij geplaatst worden. Men heeft nooit, ook niet met de gecrashte boeings van Air India en TWA, officieel toegegeven dat de fout bij de constructeur lag. Anders was die onmiddellijk failliet.
Nog in Nederland gaat het Joegoslavië-tribunaal hardnekkig door met het berechten van misdadigers tijdens de oorlog in Bosnië. De politieke nummer twee Momcilo Krajisnik en de militaire nummer twee Radovan Krstic, zijn al aangehouden.
Suy: Dat valt toe te juichen. De VN- en NAVO-strijdkrachten zijn zich anders gaan opstellen dan in het begin. Onmiddellijk na het beëindigen van de Bosnische oorlog hebben de NAVO-strategen gezegd dat het niet hun mandaat was om de verantwoordelijken voor de oorlogsgruwel te arresteren. De jongste twee jaar is men daar plotseling toch mee begonnen, en nu zitten we al net onder het niveau van de grote twee: Mladic en Karadzic. Vraag is of ze ook die te pakken krijgen. Mladic schijnt vrij rond te lopen in Belgrado, waar geen VN- of NAVO-soldaten aanwezig zijn. En van Karadzic weet men zogezegd niet waar hij uithangt. Het zou een belangrijke realisatie voor de internationale rechtspraak zijn, mochten ook deze twee zich voor de rechter moeten verantwoorden. Maar ik vermoed dat men voorlopig veeleer uitrekent wat de politieke prijs daarvan is, en aarzelt om tot op het bot te gaan.
ERIK SUY
Koen Meulenaere
