Wij worden langzaamaan duizelig van Hutu’s en Tutsi’s. Wie waar wat te zeggen heeft, en waarom wie waar wie met een hakmes doormidden slaat… wij weten het niet meer.
Het was simpeler toen Mobutu nog leefde. En Gui Polspoel het Afrikanieuws versloeg, in de plaats van de dampende Peter Verlinden, die na drie weken reportage toch eens in zijn koffer op zoek zou moeten gaan naar een proper hemdje. Wij mogen een Afrikaverslaggever graag in een vers gesteven driedelig pak zijn toespraken zien houden. Het moet erger zijn op de achtergrond dan op de voorgrond, en dat is met Verlinden niet het geval.
Ten tijde van Mobutu bleven Hutu’s en Tutsi’s beperkt tot Rwanda en Burundi. In beide landen was er een Hutu-meerderheid en een Tutsi-minderheid, en de minderheid had het voor het zeggen. Dat was overzichtelijk, en aangezien de Hutu-meerderheid de kans niet kreeg om van zijn oren te maken, werden wij er niet mee lastig gevallen.
Tenzij door taalpuristen, die beweerden dat het meervoud van één Hutu, twee Hutu is, en niet twee Hutu’s. Zo ook: één Tutsi, twee Tutsi. Zet nu twee Tutsi bij twee Hutu, en wat overblijft is twee Tutsi. De Hutu zijn naar het schijnt langer dan de Tutsi, wat doet veronderstellen dat ze in het lijf-aan-lijf-gevecht sterker zijn. Maar dat is buiten de maaicirkel van een machete gerekend. De kleinere Tutsi heeft nog de kans om zich vliegensvlug te bukken wanneer die moordende zeis over zijn hoofd scheert, maar de langere Hutu is minstens zijn haar kwijt.
Het zou ook kunnen dat wij ons vergissen, en dat het de Tutsi is, die langer is dan de Hutu. In welk geval bovenstaande theorie niet klopt, maar dat doet niet terzake.
Tot voor kort was het dus simpel. Maar op een dag kregen wij er kop noch staart meer aan. Een probleem waarmee ook vele Hutu’s op het terrein zelf geconfronteerd worden. Rwandese Hutu’s, hoewel onderdrukt, pakten uit met een volkerenmoord op de Tutsi’s, die vele tienduizenden rasgenoten verloren. En ze waren voordien al numeriek in de minderheid. Niettemin slaagden de Tutsi’s erin terug te slaan, en zowel in Rwanda, Burundi, Uganda, Tanzania, Tsjaad, Ethiopië en Opper-Volta de macht te ver- of heroveren.
Plus in Zaïre. Waarna we dolende Rwandese Hutu’s in Oost-Congo kregen, die op de vuist gingen met verdreven Congolese Hutu’s in West-Rwanda. Want geloof maar niet dat een Hutu uit de Kivu het kan stellen met een Hutu uit de Kasai, of van de Equateur. Ga weg. Hij trekt nog liever op met een Tutsi uit Bandundu of, om het extreem te stellen, uit Maniema.
Plotseling dook ook het begrip “Banyamulenge” in het journaal op. Eerst alleen in de late edities, met Paul D’Hoore. Nadien al eens voorzichtig in het zevenuurnieuws, bij een zorgelijk kijkende Martine Tanghe. Die zelf met een Hutu getrouwd is, maar dit terzijde. Let nu goed op, want het wordt ingewikkeld: Banyamulenge zijn Congolese Tutsi’s van Rwandese afkomst, die samen met Rwandese Hutu’s van Congolese afkomst tegen alle door Tutsi’s geleide Hutu-regimes rebelleren.
Een ultieme verzoeningspoging van het Institute for Democracy and Development, geleid door Johan Van Hecke, liep met een sisser af. Zowel de Hutu’s als de Tutsi’s keerden zich gezamenlijk tegen deze blanke praatjesmaker, die met pek en veren getooid over de grens met Zambia werd gejaagd. Waar hij een verontwaardigd rapport voor de EVP-leiding in elkaar flanste. Daarin bepleitte Van Hecke hogere subsidies voor zijn instituut, en stelde voor om ook de bekende Afrikadeskundige Els De Temmerman toe te voegen aan de EVP-loonlijst, die toch al met Belgische refugiés overwoekerd is.
Gevolg van dit alles is een lichtjes chaotische toestand in Congo. Het heeft dagen geduurd voor het tot ons doordrong dat de Rwandese Tutsi’s ruzie hebben gekregen met de de Congolese Tutsi’s, die ze vorig jaar zelf op de troon hebben gezet. En aangezien ze par la force des choses ook ruzie hebben met de Congolese Hutu’s, èn met de Rwandese Hutu’s, mogen we zeggen dat de Rwandese Tutsi’s het aan de stok hebben met iedereen. Het komt ons dan ook voor dat zij de bron zijn van alle kwaad en kordaat moeten worden bestreden. Zoals Jan Van Erps al vijf jaar zegt.
Maar wacht! Nu komt professor Reyntjens, de Afrikakenner. De man die eerder dit jaar in de Franse Assemblée ging vertellen dat het de schuld van de Fransen is, dat er in Afrika zoveel doden vallen. Daar keken ze in Parijs aardig van op. Geschokte senatoren haastten zich naar de meegereisde Belgische verslaggevers, met één vraag: “Mais c’est qui, ce clown?” En clown op zijn Frans klinkt erger dan clown op zijn Engels.
Intussen stond Reyntjens voor de camera van Antenne 2 te verkondigen dat de Fransen eerst het vliegtuig van president Habyarimana uit de lucht hadden geschoten, vervolgens de Hutu’s hadden opgeruid om de Tutsi’s uit te moorden, en tenslotte de Tutsi’s wapens hadden gegeven om wraak te nemen op de Hutu’s. Bovendien plaatste hij dit in een ruimere historische context, door fijntjes te verwijzen naar de banden tussen Giscard d’Estaing en Jean Bedel Bokassa. Het interview is nooit uitgezonden.
Professor Reyntjens is de enige die nog klaar ziet in het kluwen van vechtende Afrikanen. Hij kent de meesten zelfs bij naam. Geen Mai-Mai die iets mispeutert, of Reyntjens belt vader en moeder. Geen kadogo die een schot lost, of dezelfde avond ligt de huls bij Reyntjens op het bureau. Hoe hij dat fikst vanuit zijn kantoortje in Antwerpen, is ons een raadsel.
Wat zegt Reyntjens? “Wat we in Congo zien, is een poging van Rwandese Tutsi’s om een protectoraat in te voeren. Tegelijkertijd krijgen we een uitbreiding van het bipolaire conflict tussen Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda en Burundi naar Congo. Dit alles met op de achtergrond het streven naar het herstel van het Himarijk in Centraal-Afrika.”
Volgens Erik Derycke is het de schuld van de Tutu’s, die de Hutsi’s pijn doen. En van Reginald Moreels. Dat laatste zou kunnen kloppen.
Koen Meulenaere
