Zonder ongelukken herkiezen de Kroaten op zondag 16 januari Stipe Mesic als president. Maar wie is Mesic, en wat denkt hij over de toetreding van zijn land tot de Europese Unie? Een gesprek.

Het verdict was al bijna gevallen op zondag 2 januari. Op basis van de exit polls leek uittredend president Stipe (Stjepan) Mesic van Kroatië al in de eerste ronde rechtstreeks herkozen. Pas aan het einde van de verkiezingsavond, zo rond halfelf, kwam het verrassende bericht dat hij in extremis nog onder de grens van 50 procent bleef. Mesic strandde uiteindelijk op 48,92 procent. Daardoor moet hij nu zondag toch nog een beslissende tweede ronde uitvechten tegen Jadranka Kosor, de kandidate van de regerende Kroatische Democratische Unie (HDZ), die tweede werd.

Kosor ontsnapte in de eerste ronde overigens maar net aan een blamage. Ze wist slechts 20 procent van de stemmen te behalen, minder dan de helft van wat haar conservatief-nationalistische HDZ bij de laatste parlementsverkiezingen nog waard was. Slechts dankzij de Kroatische kiezers in het buitenland slaagde ze erin de Amerikaans-Kroatische zakenman en multimiljonair Boris Miksic achter zich te houden.

President Mesic heeft zelf ook een nationalistisch verleden. In de jaren zeventig, dus nog in volle Joegoslavische tijd, belandde hij zelfs even in de gevangenis vanwege zijn politieke ideeën. Hij was ooit nog lid van de HDZ, maar verliet de partij in 1994. Omdat hij zich niet kon vinden in de nationalistische confrontatiepolitiek van oorlogspresident Franjo Tudjman.

Met de jaren verwierf Mesic de reputatie van een hervormer en een bruggenbouwer. Tijdens zijn eerste ambtstermijn als Kroatisch president maakte hij indruk met zijn voortdurende steun aan de strijd tegen de corruptie, en zijn verzoenende taal tegenover de vroegere vijanden – een hele ommezwaai vergeleken bij de revanchistische retoriek van zijn voorganger Tudjman. Typerend is dat Mesic tegenwoordig ook de electorale steun geniet van de overgebleven Servische minderheid in Kroatië, terwijl die zich onder Tudjman nog sterk bedreigd voelde.

Aan de deur van Europa

Niemand twijfelt eraan dat de 70-jarige Mesic na zondag een tweede ambtstermijn van vijf jaar mag aanvatten. Over twee maanden kan hij Kroatië dan alweer een nieuw tijdperk binnenleiden. Dan beginnen normaal gezien de toetredingsonderhandelingen over lidmaatschap van de Europese Unie, voorzien voor 2008 of 2009.

Enige vereiste voor de start van de besprekingen is een geloofwaardige verklaring waarom het land er totnogtoe niet in slaagde oud-generaal Ante Gotovina te arresteren en uit te leveren aan het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag. Veel Kroaten zien Gotovina nog steeds als een oorlogsheld die de Serviërs mee buiten jaagde. Voor de aanklagers in Den Haag is hij een van de grootste oorlogsmisdadigers die het Joegoslavische conflict (1991 û ’95) heeft voortgebracht.

Eens het probleem-Gotovina opgelost, kan Kroatië zich voorbereiden op zijn opname in de grote Europese familie. Overigens zijn de Kroaten nu al hard bezig met hervormingen die hun land moeten klaarstomen voor het lidmaatschap.

Welke hindernissen moet Kroatië nog overwinnen voor het kan toetreden tot de Europese Unie?

STIPE MESIC: Het is in de eerste plaats cruciaal om dezelfde standaarden te halen als de huidige lidstaten. Niet alleen economisch, maar ook als samenleving. We weten natuurlijk dat dat niet van een leien dakje zal lopen. Kroatië hervormt momenteel echter volop zijn overheidsadministratie en werkt met man en macht aan de harmonisering van zijn wetgeving. Dit land doet er alles aan om de nodige aanpassingen door te voeren. Niet alleen om Europa gunstig te stemmen, maar ook en vooral voor Kroatië en de Kroaten zelf. Daarom beschouwen we al die opgelegde hervormingen echt niet als een probleem.

Opiniepeilingen geven aan dat de Kroatische bevolking zich steeds minder enthousiast toont over het EU-lidmaatschap. Hoe komt dat volgens u?

MESIC: Alle landen die zijn toegetreden, hebben een periode gekend waarin hun burgers zich negatief uitlieten over lidmaatschap van de Unie. Maar het bleek telkens niet meer dan een tijdelijke overgangsfase. Mensen zijn wel vaker bang van dingen die nieuw voor hen zijn. Bang om verworven rechten kwijt te spelen, bang om dingen te verliezen waaraan ze gewoon waren geraakt.

Koudwatervrees dus. Hoe wilt u die wegnemen?

MESIC: Ik ben ervan overtuigd dat de overheidsadministratie hier een cruciale rol kan spelen. Zij moet het gedachtegoed en de werkmechanismen van de Europese Unie dichter bij onze burgers brengen. Bijvoorbeeld met een campagne die de Kroaten helder en precies informeert over de mogelijke voor- én nadelen van toetreding tot de EU.

En omgekeerd? Wat kan Kroatië bijbrengen aan de Unie?

MESIC: Kroatië vormt een factor van stabiliteit in deze regio en kan in die hoedanigheid de weg wijzen, het voorbeeld geven aan de andere landen van ex-Joegoslavië. We mogen niet vergeten dat de Europese eenmaking niet afgerond zal zijn voor alle landen in Europa deel uitmaken van de Unie.

Hoe staat uw land tegenover het speciale VN-tribunaal in Den Haag dat zich over de misdaden uit de Joegoslavische burgeroorlog buigt?

MESIC: Willen we in deze regio weer tot samenwerking komen en onze relaties normaliseren, dan moeten die oorlogsmisdaden geval per geval bestraft worden. De individuele daders moeten hun berechting krijgen, hele volkeren verantwoordelijk stellen is absurd. Zowel onze eigen justitie als de mensen in Den Haag volgen die filosofie. Kroatië is trouwens een van de stichters van het Joegoslavië-tribunaal.

De meest gezochte Kroatische oorlogsmisdadiger, Ante Gotovina, loopt wel nog altijd vrij rond. Is Kroatië werkelijk bereid om hem te arresteren, wetende dat zijn arrestatie grote politieke onrust zou kunnen veroorzaken?

MESIC: Die zaak is niet meer in de handen van de politiek, maar van het gerecht. In 1996 al ondertekende Kroatië een grondwettelijke tekst over samenwerking met het tribunaal. Die tekst schrijft onder meer voor dat elke Kroatische burger voor de rechtbank moet verschijnen als hij daartoe verplicht wordt door het Joegoslavië-tribunaal. Ook Gotovina moet dus worden uitgeleverd als hij in Kroatië gearresteerd wordt.

Maar u zegt dat hij niet meer in Kroatië verblijft.

MESIC: De Kroatische instellingen hebben alle informatie en alle aanwijzingen over zijn mogelijke verblijfplaats onderzocht. Niets daarvan is correct gebleken.

De openbare aanklaagster van het Joegoslavië-tribunaal, Carla Del Ponte, blijft niettemin zeggen dat u te weinig inspanningen levert. Anderen beweren zelfs dat Kroatië Gotovina indirect beschermt.

MESIC: Kroatië heeft geen enkele reden om een van zijn burgers te verbergen, als alle andere Kroatische beschuldigden al wél voor het gerecht zijn verschenen. De rechtbank is trouwens de enige plaats waar Gotovina naartoe kan als hij zijn onschuld wil bewijzen. Ook de Kroatische bevolking beseft dat heel goed.

Gerry Meeuwssen

Gerry Meeuwssen

‘Wij hervormen niet alleen voor Europa, maar ook voor de Kroaten zelf.’