Over de religieuze wortels van het conflict in Kosovo: Velizar Rakic, rector van een Servisch-orthodoxe parochie in Brussel, vraagt om begrip voor het Servische standpunt.

Religie speelt een belangrijke rol in de Kosovo-oorlog. De broederband van de Serviërs met het eveneens orthodoxe Griekenland maakt dit land tot een zwakke schakel in de Navo-alliantie. En de geloofsband met Rusland promoveert Moskou tot de optimale bemiddelaar. De strijd om Kosovo heeft diepe religieuze gronden die ook in het meer en meer gelaïciseerde Servië onderhuids meespelen in hun houding tegenover de hoofdzakelijk islamitische Kosovaren, zegt Eerwaarde Heer Velizar Rakic. Hij is rector van de Servisch-orthodoxe Sint-Savaparochie in de Gendebienstraat van de Brusselse Noordwijk.

Velizar Rakic: Onze Servische gemeenschap in België telt ongeveer duizend gelovigen. Niet alle Serviërs zijn immers nog gelovig. Na de Tweede Wereldoorlog hebben wij een atheïstisch regime gekend dat de geloofsafval bespoedigd heeft.

Pavle is onze 42ste patriarch. We zijn al zeer lange tijd een onafhankelijke kerk, los van de Griekse kerk waarmee we vroeger één waren. De heilige Sava, patroon van onze kerk in Brussel, heeft dat bewerkstelligd. Er blijft evenwel een zeer sterke broederband met de Griekse kerk, al krijgen we wel eens het verwijt dat wij als kerk nationalistisch zijn. Maar Serviërs zijn nu eenmaal echte patriotten.

We lijden al meer dan vijftig jaar onder een atheïstisch regime dat onze kerk meer schade heeft toegebracht dan vijf eeuwen Turkse bezetting. De actuele omstandigheden plaatsen onze kerk weer in een zeer moeilijke situatie. Daarom is de solidariteit met alle andere orthodoxe kerken voor ons van zeer groot belang. Vooral de hulp van onze Griekse geloofsbroeders, ook hier in België.

Is dit een godsdienstoorlog?

Rakic: Misschien is daar iets van waar, misschien … Ik denk persoonlijk dat de christenen heel voorzichtig de ontwikkelingen en de expansie van de islamwereld moeten volgen. Kosovo is voor ons de bakermat van het christendom in onze gewesten: een soort heilig land, zo heilig als Jeruzalem is voor de joden. Kosovo is nu voor ons, orthodoxen, belangrijker dan Constantinopel (Constantinopel bekleedt voor de orthodoxen de ereplaats in de rangorde van de hiërarchie, het is de voornaamste onder gelijken – primus inter pares – met de zusterkerken, ook al is in het hedendaagse Istanbul nog amper een kleine christelijke aanwezigheid, sn).

Waarom is Kosovo zo heilig voor u?

Rakic: Kosovo en Metochie is voor de Serviërs niet alleen het land waar zich de grootste heiligdommen, kerken, kloosters, bedevaartplaatsen bevinden, maar de echte bakermat van het christendom, dat in het Servische volk diep is ingeworteld en van generatie op generatie is doorgegeven. De heilige Lazar en onze voorouders zijn in 1389 naar Kosovo gegaan om daar het Ottomaanse Rijk te bestrijden. Tevergeefs echter, ook al had de gehele christenheid voor een overwinning gebeden, zelfs in de Notre-Dame van Parijs werd er toen gebeden. Na deze nederlaag in 1389 onderwierpen de Turken Servië, Bosnië-Herzegovina, heel Hongarije en een groot deel van Kroatië. Maar de Serviërs hebben steeds hun geloof bewaard. We streden in Kosovo om het eigen land te verdedigen en niet om ons het land van anderen toe te eigenen. Om onze vrijheid te verdedigen en niet om de vrijheid van anderen te bedreigen. Om ons geloof te verdedigen en niet om het aan anderen op te leggen. Kosovo is voor ons heilige grond. De crisis in Joegoslavië zou de buitenwereld minder verbijsteren als men zich meer zou informeren over de historische achtergrond ervan.

Het deed ons veel pijn dat de Navo – toch ook bestaande uit meestal christelijke naties -, noch met het katholieke, noch met het orthodoxe paasfeest de bombardementen heeft stopgezet. Het paasfeest ligt bij orthodoxen heel erg gevoelig, het is het best te vergelijken met de sfeer hier rond Kerstmis. Dat de Navo die dag bleef bombarderen, daar zie ik iets duivels in. En dan smeekt Clinton na de schietpartij in Denver dat jonge mensen niet met wapens hun geschillen zouden oplossen!

U verwijt de hulpacties in ons land een zekere eenzijdigheid.

Rakic: Jullie verzamelen zoveel voor Kosovo, maar in Servië zelf zijn ook zoveel vluchtelingen: mensen vluchten uit Belgrado en de andere steden. Ook in Servië lijden enorm veel kinderen onder de onophoudelijke bombardementen, tot de allerkleinsten in de materniteiten toe, vooral door de stroomonderbrekingen. Vele van mijn landgenoten zijn hypernerveus geworden en zien af. Bijvoorbeeld, van de bommen op olieraffinaderijen. Ik heb al overwogen om vanuit mijn gemeenschap hier in Brussel ook hulpacties op het getouw te zetten voor de Servische slachtoffers van deze oorlog, vooral voor de kinderen dan. Dat wordt echter een zeer delicate onderneming, want wij worden door de meeste mensen hier betiteld als agressors. Mijn broer is nog steeds in Servië of moet ik zeggen ex-Joegoslavië. Ik kan hem telefonisch onmogelijk bereiken. Ik weet niet hoe mijn familie het stelt.

De propaganda van het Milosevic-regime vertelt ons dat de Serviërs nog altijd voldoende voeding en kleren hebben. Wat niemand in mijn land nog heeft, is vrede, zekerheid, rust. Men wordt er ’s morgens wakker zonder te weten of men de avond haalt. De vergissingen bij de Navo-bombardementen, waardoor bussen en scholen getroffen worden, veroorzaken zeer veel menselijk leed.

Moeten we dan de Kosovaren niet helpen?

Rakic: Jazeker, zij ook zijn slachtoffers van deze oorlog. Alle slachtoffers moeten geholpen worden. Onze Servische kerkgemeenschap hier wil ook naar hen hulpgoederen sturen.

Hoe is de verhouding tussen de kerk en het regime in Belgrado?

Rakic: De verhouding tussen de kerk en het regime is zeer goed. Dat was ooit anders. Het huidige Milosevic-regime ziet dat de kerk in Servië een grote macht vertegenwoordigt. Daarom houdt het regime de kerk opvallend in ere. Niet omdat de bewindvoerders zo kerkelijk zijn, maar louter om strategische redenen, zoals ook Stalin ooit deed. Voor de eerste keer sedert tien jaar heb ik met het orthodoxe paasfeest onze ambassadeur mogen verwelkomen in onze kerk hier in Brussel. Het regime weet dat zijn macht bedreigd is en men klampt zich vast aan de kerk die een stabiele factor is in de Servische samenleving. Jarenlang zijn de activiteiten van onze kerk hier door de ambassade op de voet gevolgd, haast bespioneerd. Een moeilijke situatie voor mij als pastor. Ik heb toen gezegd: “Luister, we zijn van verschillende politieke opinies, maar wanneer jullie in de kerk komen, laat dan jullie politieke mantel in de kleedkamer!” Ik let wel op in mijn preken.

Wat doet de Servische kerk voor de vrede?

Rakic: De Amerikanen hebben ons in de Tweede Wereldoorlog geweldig geholpen om het nazisme te overwinnen. Daar dient op dit moment aan herinnerd. Helaas geloven de Amerikanen niet in de macht van het kwaad, de duivel die schuilt in de zogenaamde ijzeren logica van de oorlog. Wat ze nu doen, is duivels.

Onze Servische patriarch Pavle was onlangs in Parijs en hij drukte ons op het hart dat we altijd mens moeten blijven, we moeten bidden voor allen die in Kosovo wonen. Hij was daar 31 jaar bisschop en kent de situatie zeer goed. Al in de tijd van Tito heeft hij geregeld aandacht gevraagd en gewaarschuwd voor de moeilijke situatie daar. Hij heeft er altijd voor geijverd dat niet de haat de bovenhand zou halen.

We moeten bidden dat er vlug vrede komt, dat alle betrokken christenen zouden handelen als christenen. Begin maart heeft het patriarchaat voor Servië een officiële oproep gedaan tot vrede, en is dus niet gemengd met alles wat er nu gebeurt. Zowel in onze diensten als thuis bij de icoon wordt er om vrede gebeden. Orthodoxen zijn vredelievend, geloof me. En een echte Serviër is per definitie orthodox.

Staf Nimmegeers