Er voltrekt zich een natuurramp in de wereldzeeën. Veertig procent van alle koraalriffen zal over acht jaar zijn verdwenen. Sommige wetenschappers beweren dat in 2030 alle koraal is afgestorven, anderen stellen dat het einde van de ‘jungles van de zee’ rond de eeuwwisseling zal plaatsvinden. Inclusief het tot voor kort onaantastbaar geachte Grote Barrièrerif.

‘Mijn kleinkinderen zullen het rif niet meer in levende staat meemaken’, verkondigde vorige maand de meest ervaren onderzoeker van het Australian Institute of Marine Science, dr. John Veron. De Australiërs reageerden vol ongeloof: het Grote Barrièrerif bestaat immers al miljoenen jaren. De ‘grootste natuurschat’ van het land was een vast gegeven. Een economische motor bovendien, want het rif is de belangrijkste toeristische trekpleister van Australië en genereert jaarlijks 900 miljoen euro aan inkomsten.

Maar dat het slecht gaat met het Grote Barrièrerif en alle andere koraalriffen in de wereld staat vast. Het internationale Global Reef Monitoring Network bracht in 1992 voor het eerst de mondiale achteruitgang van koraalriffen in beeld en sindsdien zijn de cijfers elk jaar slechter. Rond Jamaica is in tien jaar tijd tachtig procent van alle koraal gestorven.

Een halve aardbol verderop is negentig procent van de riffen rond de Seychellen van alle leven ontdaan. De beroemde lagune van Aitutaki, een van de Cook Eilanden, kent helemaal geen levend koraal meer. In vijftien jaar tijd is wereldwijd meer dan een kwart van alle koraal afgestorven. Overbevissing en intensieve landbouw zijn twee oorzaken. Maar nog veel levensbedreigender is het broeikaseffect. Niet alleen de aarde, ook de oceanen worden warmer. Koraal gedijt alleen in zeewater dat niet kouder is dan 18 graden en niet warmer dan 28 graden Celsius. Op veel plaatsen lag de zeetemperatuur de afgelopen jaren lange periodes hoger dan die 28 graden. Met fatale gevolgen.

John Veron: ‘Woorden kunnen nauwelijks beschrijven wat de komende jaren nog gaat gebeuren. Koraalriffen zijn het eerste grote slachtoffer van het broeikaseffect. Voor het merendeel van het koraal rond Australië is nu al geen redding meer mogelijk.’

BLEKING

Door zijn enorme omvang leek het kroonjuweel van alle riffen voldoende bescherming te hebben tegen alle bedreigingen van buitenaf. Inmiddels is ook het Grote Barrièrerif aangetast door een proces dat ‘bleking’ wordt genoemd. Koraal bestaat uit talloze kleine diertjes die eruitzien als zakjes water. Deze diertjes leven in bijna perfecte harmonie met eencellige plantjes, waarvan er vijf miljoen op elke vierkante centimeter koraal te vinden zijn.

De plantjes beschermen de poliepen tegen zonlicht en produceren bovendien de suikers die het koraal hun kleur geven. Als de temperatuur te hoog wordt, neemt de suikerproductie van de plantjes echter zo’n vlucht dat het koraal ermee vergiftigd wordt. Uit lijfsbehoud stoten de diertjes dan de plantjes af. Daarmee verliezen ze echter hun kleur en hun bescherming tegen het zonlicht. Een kwart van het Grote Barrièrerif is inmiddels aangetast door dit blekingsproces.

Bovendien is het rif ook al bedreigd door overbevissing en landbouw. Van het Grote Barrièrerif is slechts een kwart nationaal park en dus beschermd gebied. Omdat het grootste deel van dit gebied uit water tussen stukken rif bestaat, is feitelijk maar vier procent van alle koraal beschermd. Al het andere koraal staat bloot aan overbevissing, waarbij de sleepnetten veel schade aanrichten.

Dit jaar komt daar verandering in. John Tanzer van de Great Barrier Reef Marine Park Authority: ‘De grenzen van het nationale park zijn in 1975 vastgesteld en nooit meer aangepast. Het is duidelijk dat er grote gebieden zijn die binnen het nationale park thuishoren. Dat gaat nu ook gebeuren.’

Op het terrein van de landbouw zijn volgens experts nog drastischere maatregelen nodig. Door intensieve akkerbouw en veeteelt voeren rivieren hoge concentraties meststoffen af naar zee. Koraal gedijt echter uitsluitend in voedselarm water. Meststoffen verstikken het koraal en zorgen voor explosieve toenamen van algen en wieren. Hele koraaltuinen bij Florida zijn op die manier verdwenen.

Ook in Australië dreigen delen van het rif op die manier verloren te gaan. Striktere eisen aan landgebruik en waterafvoer kunnen dit voorkomen. Maar de op dit terrein autonome regering van de deelstaat Queensland wil de agrarische achterban niet op stang jagen met beperkende maatregelen. Als op nationaal niveau al geen samenwerking valt te smeden, hoe groot is dan de kans dat er internationaal maatregelen worden genomen om het broeikaseffect te bestrijden? De Australische minister David Kemp voor milieuzaken: ‘We hebben een miljard dollar opzijgezet voor de bestrijding van broeikasgassen. Daarmee laten wij zien dat Australië een voorbeeldige burger is.’

Dat valt nog te bezien. Het land kent namelijk de hoogste CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking in de wereld. Een onlangs uitgelekt overheidsrapport waarschuwt dat die uitstoot de komende jaren met nog eens dertig procent zal toenemen. Overigens heeft Australië, net als de Verenigde Staten, het Kyoto-verdrag over de vermindering van de uitstoot van schadelijke gassen niet ondertekend. En het ziet er niet naar uit dat dit alsnog gaat gebeuren: de regering-Howard zegt samen met Amerika te willen zoeken naar andere oplossingen. In welke richting dat moet gebeuren, kan of wil zij echter niet aangeven.

Al met al slecht nieuws voor het koraal: aan het eerder geschetste doembeeld van John Veron lijkt nauwelijks te ontkomen. Niet waar, zegt echter een collega van Veron. Dr. Terry Done doet klimatologisch onderzoek aan het Australian Institute of Marine Science en is een stuk optimistischer. ‘Op dit moment is het rapportcijfer voor de gezondheid van het Grote Barrièrerif hooguit een vijfje. En dat het er nog veel lelijker gaat uitzien, lijdt geen twijfel. Toch geloof ik niet in het volledig uitsterven van alle koraal. Het zou mij verrassen als er niet bepaalde koralen bestaan die zelfs een broeikasramp weten te overleven.’

‘Bovendien weten we sinds kort dat ook gebleekt koraal kan overleven. Niet alle eencellige plantjes worden door de koraaldiertjes afgestoten: er blijft ongeveer tien procent achter. Daardoor blijft herstel mogelijk. Tijdens het helingsproces, dat tien tot vijftien jaar kan duren, moeten zich alleen geen andere bedreigingen voordoen. Want dat kan het aangetaste koraal niet meer aan.’

OLIE

Vorige maand werd duidelijk wat een van die toekomstige bedreigingen voor het Grote Barrièrerif zou kunnen zijn. Hoewel olieboringen op het Grote Barrièrerif sinds 1975 bij wet zijn verboden, onthulde een kleine oppositiepartij documenten waaruit blijkt dat achtereenvolgende Australische regeringen onder het mom van wetenschappelijke expedities toestemming hebben gegeven voor onderzoek naar olievelden in de Koraalzee. De financiers waren oliegiganten als BP, Exxon en Woodside Petroleum.

En de ‘jackpot’ werd gevonden. Nabij de Townsville Trog ligt een olieveld dat mogelijk vijf miljard vaten olievoorraad herbergt, het grootste olieveld in heel Australië. Het Noorse TGS Nopec wil daar nu seismische tests uitvoeren. Minister Kemp: ‘Onderzoeken mag. Maar geen enkele maatschappij zal ooit toestemming krijgen om te boren als daarmee het rif in gevaar wordt gebracht.’

Australië voorziet op dit moment nog voor tachtig procent in zijn eigen oliebehoefte. Maar de bestaande olievelden zijn vrijwel uitgeput. Over tien jaar moet geen twintig maar zestig procent van alle olie worden geïmporteerd. Geen regering ter wereld kan in die situatie een olieveld van dit formaat negeren.

‘Het vooruitzicht van oliewinning bij het rif is echt angstaanjagend’, aldus Terry Done. ‘De politiek zegt dat er nooit op het rif geboord zal worden. Maar net erbuiten zou het wel mogen, en dat kan evenveel schade veroorzaken. Een klein ongeluk kan al catastrofale gevolgen hebben.’

Sinds begin mei komen op de Australische televisiezenders regelmatig voorlichtingsfilmpjes waarin de bevolking wordt gevraagd ‘voorzichtig om te gaan met het rif’. Maar het zijn niet de Australische burgers die het rif voor alle gevaren kunnen behoeden: dat kan alleen de overheid. Hoewel die zich nu eindelijk bewust lijkt van die gevaren, zijn er weinig tekenen dat er serieus werk van wordt gemaakt.

Jan Ligthart

Koraal gedijt alleen in zeewater dat niet kouder is dan 18 graden en niet warmer dan 28 graden Celsius.