“Wil Madrid oorlog, dan weten we niet wat er ge- beurt.” Een gesprek met de politieke vleugel van de Eta, over het broze staakt-het-vuren in Baskenland.

Baskische nationalisten doen wild over de verklaring van Lizarra. In dat stadje bundelden de belangrijkste Baskische nationalistische partijen, vakbonden en sociale organisaties op 12 september de krachten voor een ander statuut voor het Baskenland. Niet toevallig kondigde de gewelddadige afscheidingsbeweging Eta (achthonderd doden in dertig jaar) enkele dagen later een eenzijdig staakt-het-vuren aan.

De idee om samen te werken, was eerder immers al gelanceerd door Herri Batasuna (HB), de politieke arm van de Eta. Bij de verkiezingen van 25 oktober ging HB voor het eerst sinds lang weer vooruit. Omdat haar partijtop collectief de cel was ingedraaid en om de lijsten open te zetten voor voorstanders van een onderhandelde vrede, stapten de linkse nationalisten voor de gelegenheid onder de naam Euskal Herritarrok naar de kiezer. Voor het eerst sinds de dood van Franco verliep een Baskische stembusgang zonder bloedvergieten.

Na de zware slagen die de Spaanse staat de jongste tijd aan de Eta toebracht en na de publieke afwijzing van het geweld tijdens massale betogingen, zag Herri Batasuna zich noodgedwongen als een vredesbrenger. De nieuwe leider Arnaldo Otegi profileert zich als het menselijke gezicht van het separatisme. Hij werpt zich op als een lokale variant van Gerry Adams, de Noord-Ierse politicus die vlak voor de verkiezingen een bezoek bracht aan Bilbao.

Wellicht gedoogt Euskal Herritarrok – en dus HB – vanuit de oppositie een kabinet van gematigde nationalisten en dat alvast tot na de gemeenteraadsverkiezingen van juni volgend jaar. Op enkele maanden tijd komt de politieke vleugel van de Eta zo weer boven water – Madrid onthoofdde de partij, muilkorfde haar pers en bracht de Eta zelf zware slagen toe.

Xabier Zubizarreta (parlementslid en lid van het politiek bureau van HB) en Elena Beloki Resa (van het internationaal bureau) reizen Europa en Amerika rond voor de Baskische zaak. Hun droom: een onafhankelijk Baskenland. Maar volgens sommige peilingen verzet tachtig procent van de Spaanse Basken zich tegen afscheiding en de kans dat de Franse Basken en de Spaanse Basken ooit onder één politiek dak komen, is bijna onbestaande. Toch beweegt er wat in Spaans Baskenland.

Xabier Zubizarreta: In Lizarra wilden we in de eerste plaats lessen trekken uit het Ierse vredesproces, maar we gingen verder. De verklaring erkent dat de Baskische kwestie een politiek probleem is en dus, anders dan de Franse en de Spaanse regering beweren, geen strijd tussen democraten en gewapende extremisten. Lizarra legt de krijtlijnen van de vrede vast: de zes Baskische provincies in Spanje en Frankrijk vormen een eenheid en een meerderheid van de Baskische burgers beslist over de autonomie. De Basken verwierpen de Spaanse grondwet van 1978 bij referendum en na twintig jaar volgt nu ook een meerderheid van de partijen, vakbonden en andere organisaties het standpunt van HB: de autonome gemeenschappen van de Spaanse grondwet voldoen niet. Het Baskisch probleem is onoplosbaar binnen de marges van de Spaanse grondwet, die vertrekt van de ondeelbaarheid van het land.

Wat verwacht u van de Europese Unie of van de lidstaten?

Elena Beloki: Het Baskisch conflict gaat over een gebrek aan democratie en moet in Baskenland worden opgelost. Maar als Europeanen willen wij Europa als getuige van ons vredesproces. De internationale gemeenschap kan ervoor zorgen dat alle problemen in kaart worden gebracht en kan Spanje helpen om een meer gedurfde houding aan te nemen.

Baskenland heeft al veel bevoegdheden, waaronder fiscale autonomie.

Zubizarreta: Baskenland is de enige natie in Spanje die altijd een apart statuut heeft gehad.

Beloki: Nadat we de grondwet van 1978 hadden verworpen, kregen we van de Spaanse socialisten toch een vorm van autonomie. Onder het motto koffie voor iedereen kregen streken die nooit om autonomie hadden gevraagd, net zo goed een apart statuut. Wij aanvaardden die autonomie, bij gebrek aan beter. Maar vandaag vinden wij met Catalonië en Galicië dat er wat moet veranderen. Het verschil met, bijvoorbeeld, de Catalanen is dat wij Madrid geen toelating vragen om ons land te organiseren. Daarom willen we een raad van de lokale verkozenen samenstellen, een soort nationale vergadering van het Baskische volk die de toekomst van het land bespreekt. Vandaar het belang van de gemeenteraadsverkiezingen van juni.

Zubizarreta: Deze raad vormt een belangrijk instrument in de opbouw van de nationale structuren. We grijpen daarmee na 65 jaar terug op een instelling die al bestond voor de dictatuur van Franco, toen de Basken een beter statuut hadden dan vandaag.

Uw meerderheid is niet zo breed. 55 procent van de bevolking stemde voor Baskische partijen, de rest voor Baskische varianten van Spaanse partijen zoals de conservatieve regeringspartij PP of de PSOE.

Beloki: Dat is een vergissing. Wij praten niet over nationalistische en andere groepen, maar over democraten. De communisten zijn geen nationalisten, maar ondertekenden toch de verklaring van Lizarra. De PSOE en de PP waren uitgenodigd, maar kwamen niet. Wij ijveren niet voor een nationalistisch, maar voor een democratisch land. Dit is een pluralistische maatschappij. De auteur en Eta-gevangene Joseba Sarrionaindia schrijft dat een deel van het volk zich onafhankelijk voelt en een ander deel afhankelijk van Spanje. Maar hij stelt dat beide groepen ook in de toekomst zullen moeten samenleven. Als de Basken ooit beslissen om onafhankelijk te worden, laat ze dan onafhankelijk zijn. Kiezen ze ervoor om bij Spanje te blijven, dan is dat ook zo.

Wat doet u in dat tweede geval?

Beloki: We zullen die beslissing respecteren en tegelijk onze linkse en separatistische standpunten blijven verdedigen.

En het geweld kan herbeginnen.

Beloki: Waarom? Geef ons eerst de kans om over onze zelfbeschikking te beslissen. We zijn ervan overtuigd dat de Basken ons zullen volgen.

Wat is er de voorbije maanden veranderd?

Zubizarreta: Lizarra was historisch. Nooit eerder manifesteerden we allemaal samen, zoals twee weken geleden voor de terugkeer van de Eta-gevangenen naar Baskenland. De mensen geloven dat er wat kan bewegen.

Beloki: Partijen moeten oplossingen voorstellen en dus verbeelding aan de dag leggen. Dat is de reden waarom wij nooit de gewapende strijd hebben veroordeeld. Wij willen ons land opbouwen en de mensen daarin laten participeren. De Spaanse staat dacht dat ze Herri Batasuna kon uitschakelen door ons partijbestuur in de cel te stoppen en onze krant Egin te sluiten. Madrid vergat dat we dan met een andere krant op de proppen zouden komen, Gara ( Wij zijn). De gewapende strijd is voorlopig voorbij, maar onze partijtop zit nog wel gevangen en onze taal blijft onderdrukt.

Zubizarreta: De Spaanse minister van Binnenlandse Zaken Jaime Mayor Oreja verklaarde dat het staakt-het-vuren niet gold voor zijn regering of voor justitie. Dat betekent dus dat het Spaanse gerecht met ons in oorlog is.

Beloki: Het probleem is niet of de Eta de wapens weer opneemt, maar of Madrid de historische rechten van de Basken wil erkennen. Ziet Spanje de werkelijkheid onder ogen, dan is er geen probleem. Wil Madrid oorlog, dan weten we niet wat er zal gebeuren.

Zubizarreta: Bij zijn bezoek aan Baskenland zei de Italiaanse politicus Francesco Cossiga: de Eta is niet de ziekte, maar de koorts die het gevolg is van de ziekte.

Denkt u dat Spanje bereid is om mee naar een oplossing te zoeken?

Zubizarreta: Spanje zal wel moeten, zo niet zal de politieke maar ook de sociaal-economische meerderheid in Baskenland nog heviger reageren.

Beloki: De Baskische mannen en vrouwen vragen maar één ding: laat ons zelf beslissen over ons heden en onze toekomst. Zoals een van de leiders van de Kanaken het ooit zei: Geef ons 24 uur soevereniteit en wij zullen zelf over de aard van onze onafhankelijkheid beslissen. De Spanjaarden en de Fransen hebben het recht niet om ons dat te onthouden.

Zubizarreta: Het is toch niet het Spaanse volk dat over de toekomst van de Basken moet beslissen?

Peter Renard