Lukas De Vos
Lukas De Vos Europakenner

Reykjavik draait op voor de hebzucht van Britse en Nederlandse spaarders.

Het Verenigd Koninkrijk en Nederland zijn niet gelukkig met een beslissing van president Olafur Ragnar Grimsson van IJsland. Die weigerde een besluit te tekenen waardoor bijna 4 miljard euro – 40 procent van het bbp van het land – zou worden terugbetaald aan spaarders die hun geld verloren bij de val van de IJslandse bank Icesave. De wet wordt nu bij referendum aan de hele bevolking voorgelegd. Grimsson schaarde zich op die manier achter een petitie van misnoegden die het niet pikten dat de Althing, het IJslandse parlement, de Britse en de Nederlandse overheid wilde vergoeden voor het geld dat zij aan de spaarders voorschoten. Die spaarders waren gelokt met huizenhoge interesten. Na de instorting van het Amerikaanse Lehmann Brothers in 2008 ging IJsland virtueel failliet. Het land zag zich verplicht om zijn grote banken te nationaliseren: Landsbanki (waarvan Icesave een deel was), Kaupthing en Glitnir.

De financiële implosie had meteen politieke gevolgen. De kiezer strafte het wilde speculatiekapitalisme van de centrumrechtse regering van Geir Haarde af en groenlinks veroverde de macht, met de socialiste Johanna Sigurdarsdottir als premier. IJsland koos voor een snelle toetreding tot de Europese Unie – bij voorkeur al in 2012 samen met Kroatië – en voor de invoering van de euro om de kwetsbare economie te beveiligen.

Ondertussen voelen de IJslanders de crisis aan den lijve. De werkloosheid blijft stijgen en het terugbetalen van buitenlandse leningen is duur. Dat ze van hun buitenverblijfje of van hun 4X4 moeten afzien, tot daaraan toe. Maar dat ze moeten opdraaien voor de hebzucht van buitenlanders die hun geld in IJslandse risicorekeningen stopten, gaat ze te ver. Een spontaan burgerinitiatief verzamelde de handtekeningen van een kwart van de kiezers, en dat volstond voor de president om te weigeren zijn handtekening te zetten onder een besluit van het parlement.

Grimsson werd op de BBC zwaar aangepakt, maar verdedigde zich sterk. ‘Volgens de IJslandse grondwet is het volk het hoogste gezag. Wij organiseren dus een volksraadpleging op 20 februari. Londen durfde geen referendum uit te schrijven over het Verdrag van Lissabon, waar-over praat u dan’, vroeg hij de Brits-arrogante sterinterviewer Jeremy Paxman. ‘We zullen al onze aangegane verplichtingen nakomen. Het IMF maakt daar geen punt van.’

Toch klinkt het IJslandse verweer als fluiten in het donker. Londen en Den Haag dreigen ermee om de toetreding van IJsland tot de EU te blokkeren. Dat is kleinzielig, maar het is wel effectief, zoals ook Kroatië en Servië mochten ondervinden. Terugvallen op de basiseconomie, de visvangst, is voor IJsland geen alternatief. De vangst van zeekomkommers mag dan toenemen, net de visserij (en de walvisvangst) is het grote twistpunt dat tussen IJsland en de Unie overblijft. De kabeljauwoorlogen met Groot-Brittannië uit de jaren zeventig liggen nog vers in het geheugen. Maar dat Grimsson nog maar voor de tweede keer in de geschiedenis als president een parlementsbesluit tegenhoudt, wijst op hoge nood. Dat de terechte kritiek van de IJslanders de aansluiting bij de EU blokkeert, is meer dan de ironie van de geschiedenis. Het is de Catch 22 van een ontspoord kapitalisme. Waar vooral de Britten mee schuld aan hebben.

Lukas De Vos

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content