De ?etnische zuivering? wordt afgewerkt via de verkiezingen van volgende week. De defi- nitieve deling van Bosnië lijkt onafwendbaar.
TWEE WEKEN voor de verkiezingen in Bosnië-Hercegovina lijkt de uitvoering van het vredesverdrag er op de helling te staan. De Amerikaanse voorzitter van de missie in Bosnië van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), Robert Frowick, kondigde immers aan dat de gemeenteraadsverkiezingen van 14 september niet doorgaan. De kiezers krijgen nu een stembrief minder in te vullen (zie infografiek). Een veeg teken. In de twee entiteiten van het land samen de Moslim-Kroatische Federatie en de Servische Republiek dingen 47 politieke partijen en 27 onafhankelijke kandidaten naar de gunst van het electoraat. En dit dus voor het hogere dan het gemeentelijke niveau, tot en met het presidentschap van deelstaat en land. Hoeveel kiezers zullen opdagen, valt niet te voorspellen. Want de mensen zijn bang, ze verkeren in verwarring.
Frowick, die namens de OVSE instaat voor de stembusgang, besliste de gemeentelijke verkiezingen uit te stellen omdat zowel het aantal fraudezaken als de aard van de fraude de spuigaten uitliep. De bewegingsvrijheid is drastisch teruggeschroefd. De terugkeer van vluchtelingen naar hun oorspronkelijke woonplaats wordt nagenoeg onmogelijk gemaakt. De burgemeesters van acht steden in de Servische Republiek weigerden Moslims te laten terugkeren naar de plek waar ze voor de oorlog woonden om te beletten dat ze er zouden stemmen. De bastions van de Servische Democratische Partij (SDS) nodigen zoveel mogelijk Serviërs uit zich bij hen te vestigen, ongeacht hun vroegere woonplaats.
AFSCHEIDING.
Zo staan 40.000 Serviërs van overal in het land op de kieslijsten in Brcko, hoewel er voor de oorlog geen 20.000 Serviërs in en om de stad woonden. Ze krijgen vernielde huizen toegewezen en er wordt ze ingepeperd dat ze geen humanitaire hulp meer zullen ontvangen als ze niet voor de SDS stemmen. Naar verluidt, zou vooral de echtgenote van de afgetreden president van de Servische Republiek, Radovan Karadzic, een belangrijke rol spelen bij die manipulatie. Ljiljana Karadzic is namelijk ook voorzitster van het Rode Kruis van de Republika Srpska.
Alleszins staan op vele plaatsen in die deelrepubliek twee keer zoveel kiezers op de lijsten als er inwoners waren voor de oorlog. Het Britse weekblad The Economist vatte de hele opzet samen als een poging tot electorale schoonmaak, volgend op de etnische zuivering door oorlogvoering.
In de vorig jaar door Serviërs veroverde Moslim-enclave Srebrenica voorspelde de SDS-partijvoorzitter dat Bosnië-Hercegovina via de verkiezingen zal worden opgedoekt. ?De stembusgang zal ons wettig aan de macht brengen. Daarna houden we een referendum over de afscheiding.? Ook de nieuwe presidente van de Servische Republiek, Biljana Plavsic, wond er geen doekjes om. ?Het Servische volk en de Servische staat zijn belangrijker dan de vrede,? riep ze uit op een meeting.
Washington steunt natuurlijk Frowick, maar wees zijn ambassadeur toch terecht. Hij zou veel te vroeg hebben gezegd dat de gemeenteraadsverkiezingen naar april of mei 1997 zouden worden verschoven. Vertegenwoordigers van de Servische Democratische Partij en van de Kroatische Democratische Unie (HDZ) protesteerden tegen die aankondiging. Ze bevredigde alleen de Partij van Democratische Actie (SDA), de belangrijkste Moslim-formatie en machtsbasis van de huidige Moslim-president van Bosnië-Hercegovina Alija Izetbegovic. De SDS liet aanvankelijk weten dat de gemeenteraadsverkiezingen in de Servische Republiek zouden doorgaan, tegen de beslissing van Frowick in. Toen echter duidelijk werd dat de Verenigde Staten ze slechts twee maanden wensten uit te stellen tot 17 november draaide de nieuwe SDS-voorzitter Aleksa Buha bij.
Voormalig Moslim-premier van Bosnië, Haris Silajdzic, pleitte voor uitstel van verkiezingen op alle niveaus. ?Omdat de datum van 14 september niet belangrijker kan zijn dan het lot van het volk en van de staat Bosnië-Hercegovina.? Ook hij gelooft dat de operatie van volgende week het land definitief zal klieven. ?Bosnië is nu de facto verdeeld. Laten we een de jure-opdeling voorkomen,? argumenteerde hij. ?Als de Moslims gekneld blijven tussen Serviërs en Kroaten, stevenen we af op een groot Srebrenica.? Hieronder dient te worden verstaan : er wacht een verdere inpalming van belangrijke landsdelen door Serviërs en Kroaten.
Silajdzic en Zlatko Lagumdzija, aanvoerder van een lijst van vijf burgerpartijen van de Moslim-Kroatische Federatie, vinden dat de OVSE de organisator van de verkiezingen een kapitale fout beging door het gebruik van P2-formulieren toe te staan. Middels die documenten kan men zich op de kiezerslijsten van zogenaamde ?nieuwe stemlokalen? laten inschrijven en stemmen waar men nooit heeft gewoond. Lagumdzija noemt dat recht een ?gat in het vredesakkoord van Dayton?. Want het nodigt uit tot manipulatie. Volgens Lagumdzija zullen, dankzij de P2-truc, meer dan 200.000 mensen kunnen stemmen ?vanuit andermans huis?. Vluchtelingen zullen daarna nooit meer naar hun woning kunnen terugkeren. ?Een onder deze voorwaarden gehouden plebisciet reduceert gevoelig de overlevingskans van de staat Bosnië-Hercegovina,? besloot Silajdzic.
BESTRIJDINGSMIDDEL.
Alle verkiezingen uitstellen, zou het verdrag van Dayton evenwel opblazen. En dat kunnen noch de Verenigde Staten noch de westerse bondgenoten toestaan. Volgens de Britse ambassadeur in Sarajevo, Charles Crawford, is het ?nu stemmen, of nooit.?
De nationalistische partijen zullen de verkiezingen winnen. Maar iedereen hoopt dat de nieuwverkozen autoriteiten zullen meewerken met de internationale gemeenschap, zeker als die beloften rondstrooit in de plaats van te dreigen. Vooral de financiële hulp voor de gelijktijdige wederopbouw van de verscheidene landsdelen slaat aan. Investeringen vormen het enige bestrijdingsmiddel tegen extremisten, fanatici en misdadigers die belang hebben bij het rekken van de oorlogspsychose.
De huidige en dus ook toekomstige oppositiepartijen klagen de regeringsklauw op de media aan. In de Servische Republiek voert de SDS op Televisie Pale en Televisie Banja Luka campagne tegen de oppositie. De Kroatische Televisie neemt het op voor de HDZ in Hercegovina. Die zender schortte wel zijn aanvallen op de SDA van Izetbegovic op. Wellicht in een poging om buitenlandse waarnemers te doen geloven dat de Bosnische Kroaten bereid zijn de Moslim-Kroatische Federatie in stand te houden. Televisie Sarajevo, gecontroleerd door de SDA, is al evenmin toegankelijk voor de oppositiepartijen.
Een betrouwbaar analist nuanceert echter de aangekondigde zege van volgende week. ?De verkiezingen zullen niet worden gewonnen door degenen die de media controleren, maar door de kandidaten die de steun van de religieuze gemeenschappen hebben.? Als dat klopt, wordt het samenleven van Moslims, orthodoxen (Serviërs) en katholieken (Kroaten) vrijwel onmogelijk.
?En toch moeten we gaan stemmen,? zei Zdravko Grebo, een van de populairste intellectuelen in Sarajevo. Democratie valt niet uit de lucht. ?Als we de eerste beurt overslaan, volgt er geen tweede of derde kans.?
Onafhankelijke waarnemers prijzen de aandrang van de internationale gemeenschap om het voorgeschreven vredesproces koste wat het kost door te zetten. Hoewel ze het post-verkiezingsscenario te vaag vinden. ?Als mensen niet duidelijk weten wat ze morgen kunnen winnen, zullen ze weer vechten om een schuldige aan te wijzen voor hun verlies van gisteren,? zei een inwoner van Sarajevo in een van de ontelbare opiniepeilingen die dezer dagen in de hoofdstad van Bosnië-Hercegovina worden gehouden.
Branislav Milosevic
De nieuwe presidente van de Servische Republiek, hier tussen de voorzitter van het parlement Momcilo Krajisnik en buitenlandminister Aleksa Buha : Het Servische volk en de Servische staat zijn belangrijker dan vrede.
