Ondanks de beschermingsmaatregelen komen behoorlijk wat kankerpatiënten in de armoede terecht. Dat blijkt uit onderzoek van de Vlaamse Liga tegen Kanker, die onder meer noodlijdende kankerpatiënten ondersteunt.
Volgende week donderdag, op 15 september, is het Dag tegen Kanker. Met een groots opgezette mediacampagne in de aanloop daarnaartoe vraagt de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK) aandacht voor de soms verregaande financiële gevolgen van de ziekte.
‘Want kanker maakt arm’, zegt socioloog Ward Rommel van de Liga. ‘Mensen die het zonder de extra ziektekosten maar net kunnen rooien, worden door kanker vaak in de armoede geduwd.’ Dat blijkt uit de analyse van een – niet-representatieve – steekproef. Rommel onderzocht 1660 dossiers van patiënten die van het Kankerfonds van de Liga ooit een uitkering ontvingen. Mensen voor wie de ziektekosten te zwaar wegen, kunnen jaarlijks bij de VLK om geldelijke steun vragen. Na doorlichting van hun dossier krijgen ze een uitkering die varieert van 125 tot 1250 euro.
Dat kanker arm maakt, geldt niet voor iedereen. Wel voor wie de eindjes voordien al moeilijk aan elkaar kon knopen, benadrukt Rommel. Concreet? ‘Nadat je de ziektekosten hebt ingebracht, blijkt het aantal mensen in de armoede maar liefst verdubbeld. Als we het referentiebudget als grens nemen – dat is het wetenschappelijk bepaalde bedrag dat iemand, afhankelijk van zijn gezinssituatie, nodig heeft om menswaardig te kunnen leven – was ongeveer 20 procent van de gezinnen of alleenstaanden die van de Liga een uitkering kregen al officieel arm vóór de ziekte. Door kanker en de daaraan verbonden kosten stijgt dat percentage tot 43 procent.’
Absolute cijfers over het aantal patiënten dat door de mazen van het net valt, zijn eigenlijk niet voorhanden. ‘Tussen de 4000 en 9000 gezinnen zeggen dat hun persoonlijke bijdrage voor de gezondheidskosten “onmogelijk” in het gezinsbudget past’, zegt Rommel. ‘Maar dat is helaas een erg vage schatting.’
Dat de situatie allerminst verbetert, blijkt volgens de socioloog evenwel uit het gestegen aantal uitkeringsaanvragen. In 2002 ontving de VLK er 1270, waarvan er 646, ongeveer de helft dus, tot een uitkering leidden. Bijna tien jaar later is dat aantal uitkeringen bijna verdubbeld, tot 1130. ‘Die stijging is deels te wijten aan de bredere bekendheid en digitalisering van het Kankerfonds. Maar het is toch een teken aan de wand’, zegt Rommel.
Minder toegang
Volgens het VLK-onderzoek bedragen de gemiddelde ziektekosten in het eerste jaar na de diagnose 2243 euro. Ongeveer 80 procent van dat bedrag omvat medische kosten (apotheker, consultaties, ziekenhuisfacturen), de rest gaat op aan onder meer gezinszorg, poetshulp en verplaatsingen. ‘Wat opvalt, is dat de ziektekosten van persoon tot persoon sterk kunnen variëren’, zegt Rommel. ‘Voor 25 procent van ons cliënteel bedragen de medische kosten minder dan 900 euro per jaar. Maar 5 procent betaalt meer dan 4700 euro.’
Veeleer dan van het soort kanker – de meest voorkomende zijn borst-, long-, prostaat-, en dikkedarmkanker – hangen kosten en genezingskans af van de grootte van de tumor en het moment waarop hij ontdekt wordt, aldus Danielle Van den Weyngaert, diensthoofd van de afdeling radiotherapie in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen.
Daar wringt het schoentje, beaamt ook dokter Liesbeth Van Eycken, directeur van de Stichting Kankerregister, die de ziekte in België in kaart probeert te brengen. ‘Over de situatie in België hebben we op dit moment geen cijfers, maar uit de internationale vakliteratuur blijkt dat sociaaleconomisch zwakkeren minder toegang hebben tot zorg. De dokter kost hoe dan ook geld, en dat is een drempel. Ook opleiding speelt een rol. Doordat hogeropgeleiden beter geïnformeerd zijn, kritischer en assertiever, stappen zij sneller naar een arts. En komen zij met hun ziekte wellicht vlugger op de juiste plaats terecht.’
Hoewel dure, omstreden alternatieve therapieën in pakweg Duitsland of Zwitserland alleen zijn weggelegd voor wie écht veel geld heeft, heeft een arme kankerpatiënt hier in principe niet minder overlevingskansen dan een rijke, zeggen beide dokters. Behalve bij een laattijdige diagnose. En die voorwaarde is bij kansarmen, helaas, gemiddeld vaker vervuld.
‘Hoe vroeger je erbij bent, hoe beter’, benadrukt dokter Van Eycken. ‘Belangrijk is dat we de kwetsbare groepen kunnen betrekken bij de screenings. Door hen van onderuit en op kleine schaal, bijvoorbeeld via de huisdokter en maatschappelijk werkers, te motiveren om eraan deel te nemen. Voor borst- en dikkedarmkanker zijn die screenings al gratis, de test op baarmoederhalskanker moet dat ook worden.’
Supplementen
Omdat de dreigende armoede door kanker vooral een probleem is van uitkeringstrekkers – meer dan de helft van wie een beroep doet op het Kankerfonds is gepensioneerd, anderen hebben veelal alleen een leefloon of uitkering – is het optrekken van de minimumuitkeringen een deel van de oplossing, zegt Ward Rommel. ‘Het streefdoel is welvaartsvaste uitkeringen, die niet onder de armoedegrens liggen. Het leefloon en de werkloosheidsuitkeringen zijn het dringendst aan herziening toe. Maar met de pensioenen en invaliditeitsuitkeringen is het al niet veel beter gesteld.’
Heel wat mensen zijn geholpen met de maximumfactuur (voor medische kosten) en de Vlaamse zorgverzekering, die zorgbehoevenden maandelijks 130 euro uitkeert voor niet-medische kosten zoals poets- en kookhulp, aldus Rommel. ‘Maar lang niet alle noodlijdende kankerpatiënten kunnen van die zorgverzekering profiteren, zo blijkt.’
Onderzoek van professor Jef Pacolet (K.U.Leuven) leert dat de supplementen die ziekenhuizen aanrekenen boven op de officiële remgelden – voor verbandmateriaal, artsenhonoraria, niet-terugbetaalde geneesmiddelen… – de helft uitmaken van de ziektekosten die kankerpatiënten zelf moeten dragen. ‘Men heeft de afgelopen jaren geprobeerd die supplementen te beperken, maar daar is nog ruimte voor verbetering’, zegt Rommel. ‘De meeste mensen dekken die kosten met hun hospitalisatieverzekering. Maar omdat zo’n privéverzekering gemiddeld 450 euro per jaar kost, biedt ze geen oplossing. Dat is te duur voor onze doelgroep.’
Rommel beklemtoont dat de openbare ziekteverzekering dringend een inhaalbeweging moet maken, om gelijke tred te houden met de medische vooruitgang. ‘Hoe beter de ziekteverzekering bijvoorbeeld materialen zoals nieuwe implantaten dekt, hoe minder materiaalsupplementen de patiënt moet betalen.’ Terwijl artsen generische middelen voorschrijven en bijvoorbeeld minder kapitaalkrachtige patiënten laten deelnemen aan studies, zodat ze toegang hebben tot producten die voor hen anders onbetaalbaar zijn, vraagt de socioloog zich ook af of er geen rem kan worden gezet op de ereloonsupplementen.
Waar ligt de grens?
De armoedegrens en hoe die wordt berekend, vormt een kernpunt in het debat. Maar net erboven of eronder vertelt niet het hele verhaal. Als het uitgangspunt is dat iedereen recht heeft op welzijn, is ook het welzijnsgevoel van tel. ‘Een degelijke en mooie pruik kost geld’, zegt radiotherapeute Van den Weyngaert. ‘Wie arm is en een borst verliest, moet het stellen met een prothese en bh uit de Zeeman. Wie rijk is, kan zich een borstreconstructie en een aangepast bh-model veroorloven.’
Elvire Ludwich is 58 jaar, alleenstaand en heeft borstkanker. Ze zorgt voor haar moeder, werkt halftijds als bediende, en kreeg de diagnose voor het eerst in 1997. Twaalf jaar later stak het kwaad opnieuw de kop op. ‘Straatarm ben ik niet’, zegt ze. ‘Maar het blijft een zware dobber. Kanker kost me geld, voor de rest van mijn leven. Ik laat me elke maand onderzoeken en moet zelf flink opleggen. Dat is zo, als je meer wilt doen dan het hoogstnodige. Weten hoe vaak je je het best laat onderzoeken, is moeilijk. Maar ik leg de lat hoog omdat ik er snel bij wil zijn. Want ik heb het genoeg zien mislopen, bij anderen.’
MEER INFO: WWW.TEGENKANKER.BE
DOOR JAN JAGERS
‘Wie arm is en een borst verliest, moet het stellen met een prothese en een bh uit de Zeeman. Wie rijk is, kan zich een borstreconstructie en een aangepast bh-model veroorloven.’
