Voor wie eraan zou denken een onderzoeksjournalist het zwijgen op te leggen: het zal mooi niet lukken, want dankzij Forbidden Stories staan er honderden klaar om zijn of haar werk voort te zetten. Sinds The Cartel Project is Knack mee aan boord. Want: ‘Wat journalisten doodt, is isolatie.’
Belastingontduiking, witwassen, witteboorden- criminaliteit, corruptie, georganiseerde misdaad: sinds 2016 bundelt Knack de krachten met internationale samenwerkingsverbanden voor grote onderzoeksjournalistieke projecten. Denk aan de Panama Papers of de FinCenFiles, gecoördineerd door het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), of onthullende witwasonderzoeken door het Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP). Het voordeel van die samenwerking is niet alleen betere journalistiek en ook meer maatschappelijke impact. Ze zorgt bovendien voor bescherming. Wanneer één journalist uit het netwerk in zijn thuisland in de problemen komt, kan snel wereldwijd gemobiliseerd worden om de collega bij te staan. Bovendien kunnen verhalen die te gevaarlijk zijn om in het ene land te publiceren makkelijk in tal van andere landen op de voorpagina belanden.
Ook door de coronapandemie zien we nieuwe bedreigingen ontstaan tegen het werk van journalisten.’ Sandrine Rigaud (hoofdredactrice Forbidden Stories)
Samenwerking is de beste manier om journalisten te beschermen, besefte ook de Franse documentairemaker Laurent Richard (45). In 2017 richtte hij Forbidden Stories op, met standplaats Parijs. Sandrine Rigaud (43) is hoofdredactrice van het platform. De centrale boodschap: ‘Het doden van de journalist zal het verhaal niet doden.’
Journalistiek is in veel landen al lang een gevaarlijk beroep. Wat was de aanleiding om Forbidden Stories op te richten?
Laurent Richard: Als documentairemaker reisde ik geregeld naar landen met nauwelijks persvrijheid. Ik deed er onderzoek dat lokale journalisten niet konden doen omdat het te gevaarlijk was. Onderzoek in Azerbeidzjan naar corruptie op hoog niveau, bijvoorbeeld. Hoe kan ik die lokale reporters mee laten profiteren van de persvrijheid in onze West-Europese democratieën, vroeg ik me af.
Op 7 januari 2015 had je de terreuraanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo. Net nadat de terroristen uit het gebouw waren ontsnapt, was ik een van de eersten ter plaatse – mijn kantoor lag vlakbij. Het was een traumatische ervaring, én de directe aanleiding om Forbidden Stories op te richten. Ik vroeg een beurs aan bij de universiteit van Michigan in de VS zodat ik genoeg tijd zou kunnen vrijmaken om een team samen te stellen, vertrekkend van niets.
En dan werd in 2017 de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia vermoord met een autobom.
Richard: Journalisten van onder meer The Guardian, Süddeutsche Zeitung en Reuters toonden zich meteen bereid om haar werk op te pikken. Dat werd uiteindelijk ons eerste initiatief: The Daphne Project. 45 journalisten uit 15 landen namen eraan deel. We achterhaalden onder meer dat een rijke Maltese zakenman, die intussen gearresteerd is voor betrokkenheid bij de moord, geld had ontvangen via een offshorebedrijf. We konden ook gelekte documenten over Maltese energiecontracten uitspitten die Daphne nog voor haar dood in handen had gekregen.
Maar het belangrijkste resultaat van dat project was dat we de publieke opinie konden tonen dat het geen zin heeft om een journalist te doden als er meteen 45 andere klaarstaan om het onderzoek over te nemen. Zo stuurden we een sterk signaal uit: journalisten vermoorden is contraproductief.
Volgens de ngo Committee to Protect Journalists (CPJ) zijn alleen al in 2020 liefst 32 journalisten vermoord. Hoe kies je dan wiens werk je voortzet?
Sandrine Rigaud: Dat is heel moeilijk. We onderzoeken véél cases en kiezen er dan die uit waarin we met ons team van internationale journalisten iets kunnen bereiken. Het moet ook mogelijk zijn om in het betrokken land ter plaatse te gaan. Soms zeggen lokale verhalen iets over wereldwijde problemen. Naar dat soort verhalen gaan we op zoek.
Richard: Zo hebben we een project gedaan rond milieumisdrijven ( Green Blood, dat in 2020 werd bekroond met de Prix Europa voor beste Europese tv-documentaire, nvdr). We onderzochten een goudmijn in Tanzania, de zandmaffia in India en de verontreiniging veroorzaakt door een mijn in Guatemala. De lokale journalisten die daarmee waren begonnen, zoals Jabir Idrissa in Tanzania, waren gecensureerd of vermoord.
Het gevaarlijkste land ter wereld voor journalistiek is Mexico, waar in twintig jaar tijd 119 reporters zijn vermoord.
Richard: Al vanaf de start van Forbidden Stories lag het voor de hand om iets met Mexico te doen. Eind vorig jaar hebben we dan The Cartel Project gepubliceerd, samen met 60 journalisten uit 18 landen. Het was zonder twijfel het gevaarlijkste wat we ooit hebben gedaan.
Rigaud: Geen enkele misdaadorganisatie doodt zo veel journalisten als de Mexicaanse kartels. Daarom zijn we hun banden beginnen te onderzoeken, met politici, medeplichtigen en andere misdaadgroeperingen. Startpunt was de moord op Regina Martínez, een Mexicaanse journaliste van Proceso die in 2012 vermoord werd. Ze deed onderzoek naar corruptie in haar thuisstaat Veracruz. Dat bekocht ze met haar leven. Martínez werd amper 48.
Heeft The Cartel Projet impact gehad?
Rigaud: Interessant is dat Regina Martínez’ verhaal acht jaar na haar dood overal ter wereld is gepubliceerd – door Knack, The Guardian, Le Monde, The Washington Post… Als iemand haar het zwijgen wilde opleggen, dan is dat mooi niet gelukt. Iedereen is nu op de hoogte van corrupte politici in Veracruz. Bovendien heeft de Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador beloofd het moordonderzoek te heropenen als daarvoor voldoende bewijs naar boven komt. Want de man die nu voor de moord achter de tralies zit, is waarschijnlijk onschuldig. Ngo’s proberen de bewijzen van ons werk samen te brengen om de man vrij te krijgen.
Met welke nieuwe bedreigingen krijgen journalisten te maken?
Richard: Een van de recentste trends zijn online bedreigingen. Heel veel reporters, voornamelijk vrouwelijke journalisten, zijn het doelwit van online intimidatie. Dat is écht een probleem, of je nu in India, Frankrijk of Brazilië woont. Het is een heel beangstigende ontwikkeling. Als je kijkt naar het profiel van vermoorde journalisten, stel je vast dat heel veel van hen in hun eentje werkten. Wat journalisten doodt, is isolatie. Ze hebben niemand rond zich om te praten over de bedreigingen die ze kregen.
Rigaud: En door de coronapandemie zien we dat er nieuwe bedreigingen ontstaan tegen het werk van journalisten die de gezondheidscrisis in hun land willen onderzoeken. Sommige Chinese journalisten zijn plots verdwenen. In andere landen werden reporters gearresteerd. In Frankrijk en België zijn journalisten nog altijd redelijk goed beschermd. Net daarom hebben wij de taak om het werk van bedreigde buitenlandse collega’s op te pikken.
