Aanhoudende massale betogingen eisen het aftreden van dictator Slobodan Milosevic van Servië, die blijft gebaren of hij niets hoort.
ALS tweehonderd vijftigduizend mensen op straat komen, is dat een kwart miljoen als het warm is en de zon schijnt. Als het koud is en het sneeuwt, zoals de afgelopen week in Belgrado, tellen 250.000 man voor een heel miljoen. Als ze niet na de manifestatie naar huis gaan en de tv aanzetten, maar integendeel op straat blijven, en terugkomen, dag na dag na dag, dan telt dat al voor twee, drie, vier miljoen. Voor meer mensen, uiteindelijk, dan er ooit in Belgrado gewoond hebben.
Het moet een angstaanjagend beeld zijn, voor een dictator achter zijn gordijn op het balkon, zo’n menigte mensen te zien afkomen die niet kunnen bestaan, die niet mogen bestaan, spookmanifestaties die verboden zijn, door de wet en door terreur, en die het op hem gemunt hebben. En, dat weet hij, op hem en op zijn vrouw, Mira Markovic, een karaktervol wezen dat uit de recente geschiedenis nog minder geleerd heeft dan hij zelf. En op zijn zoon, Marko, de macho racer die geen wedstrijden wint maar auto’s in de prak rijdt. En zijn dochter Marija, de pop- en radiokoningin. En het kan niet anders of het moet hem zijn voorgangers in herinnering brengen. Niet de sluwe Tito, die als altijd de dans wist te ontspringen, maar bijvoorbeeld het echtpaar Nicolae en Elena Ceausescu in Roemenië.
Van Slobodan Milosevic, de Servische dictator en tegelijk, samen met zijn gabber Franjo Tudjman van Kroatië, bij de laatste overlevenden van de communistische machthebbers in Centraal- en Oost-Europa, zegt men wel dat hij maar in één ding gelooft, dat is in macht. En op die macht worden nu behoorlijk doorslaande aanslagen gepleegd. Zo heftig dus, en al zowat twintig dagen lang in de ingevallen winter van Belgrado en de andere steden, dat scheuren in het bouwsel zichtbaar worden en dat het vermoeden bestaat dat het systeem zou kunnen instorten. Zoals het Russische, het Praagse, het Hongaarse enzovoort, enkele jaren geleden.
Zullen de Serviërs dan die oorlog om niets gevoerd hebben ?
WACHTEN.
Zo’n vaart hoeft het niet te lopen. Wie alleen in macht gelooft, zal die niet zomaar afgeven omdat er een stuk of wat betogers door Belgrado lopen. Een dictator heeft zijn politie en zijn pretoriaanse wacht rond het paleis, en die heeft ook het leger nog. Dat leger heeft hij oorlog laten voeren, de eerste naoorlogse oorlog in Europa. Men kan ervan op aan dat hij daar hoog in aanzien staat, en dat zijn verstandhouding met zijn generaals uitmuntend is. Mensen die nu beweren dat dat leger zich wel eens aan de zijde van het volk zou kunnen scharen, hebben teveel Lenin gelezen en te weinig Machiavelli.
In maart 1991 had Milosevic ook manifestaties tegen zijn regime lopen, daar heeft hij dan tanks tegen ingezet. Zonder noemenswaardig veel moeite. Tanks en elitetroepen die al bloed aan hun handen hebben, het blijft alleszins een optie.
Een andere optie is dat hij het conflict laat rotten. Er wordt beweerd dat hij daar óók goed in is. Dat wil zeggen, van niets gebaren, de mensen rustig laten betogen en daar niets tegen inbrengen en zeker geen politiegeweld, geen toegevingen doen, doen alsof het hem niet aangaat. (Geen massaal en zichtbaar politiegeweld : wèl de selectieve intimidatie, aframmeling, marteling die nu al toegepast wordt en maakt dat manifestanten, ook al zijn ze met velen, moed nodig hebben om de straat op te gaan en die mond open te trekken. De 21-jarige arbeider Dejan Bulatovic, die vorige week een pop van Milosevic meedroeg, als gevangene aangekleed met strepen pakje, doet dat niet meer : hij is thuis afgehaald door de politie, meegenomen naar het bureau, ineengeslagen, gesodomiseerd met een matrak, in de kou achtergelaten, en meteen veroordeeld tot 25 dagen gevangenis. Zijn moeder vreest voor zijn leven.)
Als Milosevic het conflict kan laten rotten zonder dat zijn staatje ineenstuikt (er is een grens aan wat een staatsorganisatie, administratie, economie, enzovoort, aan anarchie kan verdragen, zeker als ze zo gecentraliseerd is als een communistische dictatuur), dan zit het erin dat de mensen het betogen moe worden, of dat hun geld opraakt, en dat de beweging vanzelf afkalft en doodbloedt. Waarna het regime dan weer kan overnemen, en doen of er inderdaad niets gebeurd is, met een paar oproerkraaiers méér in de gevangenis. Of dit een echte optie is, hangt in grote mate af van de oppositie en haar organisatiekracht.
Bij die oppositie lijkt dan ook het echte probleem te liggen. Eigenlijk is het een onsamenhangend zootje dat, in de woorden van een waarnemer, meer de gewoonte had naar elkaars keel te springen dan naar die van Milosevic. Nu, gedreven door de crisis van de gemeenteverkiezingen, zijn de verschillende groepen verenigd in één front, Zajedno (?Samen?). Twintig dagen lang houdt dat front al stand, maar het heeft geen eengemaakte organisatie en eigenlijk ook geen eengemaakte politieke doelstellingen, laat staan een politieke lijn. Behalve dat ze die geannuleerde verkiezingsresultaten aanvaard wilden zien en, sinds dat nu niet het geval blijkt, dat ze het aftreden van Milosevic eisen.
Men weet hoe het zat met die gemeenteraadsverkiezingen. Milosevic en zijn ex-communistische Socialistische Partij wonnen een goede maand geleden met glans de parlementsverkiezingen. In één moeite doorgaand dachten zij dan ook de gemeenteraadsverkiezingen op zak te kunnen steken, maar dat was verkeerd gedacht. In Belgrado en in omzeggens alle steden van enige betekenis wonnen de oppositielijsten. Enigszins verrast, gaf het regime dat aanvankelijk ook wel toe.
ONTSLAG.
Daarna kwamen de zogenaamde klachten voor zogenaamde onregelmatigheden, en al die verkiezingen werden geannuleerd. Dan begonnen de protestbetogingen, waarin de stedelingen eisten dat hun stemmen gerespecteerd zouden worden, en waarin ze langzaamaan radicaliseerden tot ze bruutweg het ontslag van de dictator begonnen te eisen. Zijn ontslag, en geen nieuwe parlementsverkiezingen want dat is een derde optie voor Milosevic : als hij de zaak lang genoeg laat aanslepen, kan hij de bevolking misschien vervroegde parlementsverkiezingen verkopen, die hij dan wint. Want de greep van zijn machine op parlementsverkiezingen is veel groter dan op gemeenteverkiezingen. Dat is zo omdat de aanhang van Milosevic en zijn ex-communistische partij vooral op het platteland huist, en die van de oppositie meest in de steden.
Voorbije zaterdag en zondag, terwijl nog maar eens een kwart miljoen Serviërs door de straten defileerden, heeft het Hooggerechtshof in Belgrado dan geweigerd de geannuleerde oppositieoverwinning in de hoofdstad en de andere steden te herstellen. Dat wil zeggen, de eisen van de betogende oppositie zijn verworpen wat, in de woorden van oppositieleider Vuk Draskovic, de beweging nog slechts één, eenvoudig, doel laat : het ontslag van Slobodan Milosevic.
Of hij dan gaat of blijft, het is niet zo dat er van dictator Milosevic nog veel te verwachten valt, of dat wat hij zou achterlaten, veel goeds zou zijn. De Servische economie ligt in puin. De helft van de fabrieken zijn gesloten, de helft van de actieve bevolking is werkloos. De mensen hebben niets meer en kunnen zich nauwelijks voeden. De opheffing van de internationale sancties heeft daar weinig of niets aan veranderd. Maar de kleine laag van nieuwe rijken en oorlogsprofiteurs hebben zich een luxeleventje bijeengeorganiseerd met macht van corruptie en diefstal uit de staatsruif waar niemand naast kan kijken, en waar ze zich ook niet voor schamen. De gele Ferrari van zoon Milosevic springt misschien een beetje uit de toon, maar ?de vier P’s? als spotembleem voor een sociale laag liegt er niet om : pager, pistool, plavusa (blondine) en Pajero. Wat de mensen tot nog toe in het gareel gehouden heeft is het bekende Servische nationalisme. Maar daar kan ook een ander natuurlijk nog alle kanten mee uit.
Wat die hypothetische ?andere? gaat doen, en misschien vooral, wie dat zal zijn, dat is de factor waar de westerse diplomatieën blijkbaar een beetje schuw tegenaan kijken. Tenslotte is het met Milosevic dat de Verenigde Staten de Dayton-akkoorden voor de oorlog in Bosnië van de grond hebben gekregen. Als Milosevic wegvalt, vallen dan ook die akkoorden weg ? Inclusief de geheime ? Eigenlijk hoeft niemand daar bang voor te zijn, maar diplomatie is nu eenmaal doorgaans niet erg experimenteel ingesteld.
Sus van Elzen
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 17 november is elke dag betoogd in de Servische hoofdstad Belgrado.
