Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Ruys, de actualiteit is de voorbije week beheerst door de aanslagen in New York en Washington.
Manu Ruys: De aandacht is vooral toegespitst op de gebeurtenis zelf en op de gevolgen op economisch en politiek gebied. Hoe gaan de Verenigde Staten zich wreken, zullen ze zich nog meer isolationistisch en eigengereid gedragen, wat moeten de NAVO-partners doen? Slechts schoorvoetend is ook aandacht aan het waarom van deze aanslagen besteed. Wat is er gaande in de islamitische wereld, dat ze tot deze daden overgaan? Ik ben er de voorbije jaren een paar keer geweest, en ik steun mijn inzicht op gesprekken die ik heb kunnen voeren met Arabische intellectuelen, ginds en bij ons. Wij verkijken ons schromelijk op het beeld dat ze in het Midden-Oosten van ons hebben, en we onderschatten de haat tegen het Westen.
Ons probleem is een te kort geheugen en een gebrek aan kennis van de geschiedenis. Voor ons is Godfried van Bouillon een held. Rond zijn kasteel drummen de toeristen samen, en hij heeft een indrukwekkend standbeeld op het Koningsplein in het hartje van Brussel. Welnu, Godfried van Bouillon was een ongeletterde barbaarse bruut, die bij de verovering van Jeruzalem in 1099 de hele stad heeft uitgemoord. Veel joden, maar nog meer moslims. De kruisvaarders stonden tot aan hun knieën in het bloed, verkrachtten elke vrouw die ze te pakken kregen, doodden elke man die hun pad kruiste, en plunderden en vernielden wat ze konden. Wij zijn dat vergeten, of we hebben het nooit willen weten, maar de Arabieren zijn het niet vergeten. Het is een van de zwarte vlekken op de geschiedenis van hun volk. Die barbarij van toen, dat is voor hen de betekenis van ‘het Westen’, ‘het christendom’, ‘Europa’. De moslims zijn nooit zo wreed tegen de christenen opgetreden, hun cultuur is veel verfijnder.
De Arabische wereld is altijd bezet of onderdrukt geweest. Tot na de Eerste Wereldoorlog door de Turken. Herinner u Lawrence of Arabia die het beeld oproept van een grote Arabische natie op het moment dat het juk van de Ottomanen, de bondgenoten van de Duitsers, wordt afgeworpen. De emirs geloofden dat, maar in plaats van een prachtige Arabische natie werden ze in de vorm van mandaatgebieden door Britten en Fransen ingenomen: Palestina, Libanon, Syrië, Irak. De Arabieren voelden zich bedrogen en gefrustreerd, en bleven opnieuw met een negatief beeld van ‘het Westen’ zitten.
Na de Tweede Wereldoorlog heb je de stichting van de staat Israël. In hun ogen alweer een westers bastion, want achter Israël staat Europa en meer nog de Verenigde Staten. Israël voert vier oorlogen tegen de Arabieren, drukt de Palestijnen plat, valt Libanon binnen en vermoordt daar naar schatting zeventienduizend burgers. In het Midden-Oosten heerst al meer dan zestig jaar een oorlogsklimaat, en voor de Arabieren is dat duidelijk de schuld van Israël, de kleine Satan, en van de Verenigde Staten, de grote Satan op de achtergrond.
Eind jaren tachtig volgden dan de oorlogen in Irak en Iran, waarbij de VS eerst de ene en dan de andere zijde kiezen en hun onbetrouwbaarheid aantonen. Op die manier is er een gigantisch reservoir van frustratie gegroeid. Het besef dat het Westen opnieuw met geweld hun samenleving is binnengedrongen, onder meer tijdens de Golfoorlog, is voor veel moslims ondraaglijk. De Amerikanen zijn de aartsvijanden, en de islamfundamentalisten spelen daar makkelijk op in. Zo kweek je een groep van strijders die tot alles bereid zijn en geen enkel geloof meer hechten aan dialoog met het Westen. Ze worden toch elke keer bedrogen.
De vraag blijft hoe dan ook: wat kun je tegen de dreiging van het terrorisme beginnen?
Ruys: Je moet zeker niet met bombardementen op Afghanistan uitpakken, want zo laat je de frustraties alleen maar groeien. België moet als voorzitter van de Europese Unie het voortouw nemen in het opzetten van een open dialoog met de moslimlanden. Het samenleven van de islam en het Westen wordt immers een van de belangrijkste thema’s in de komende decennia. Samuel Huntington heeft het in zijn Clash of civilisations uitgetekend: we zitten stilaan in de fase van beschavingen die elkaar bevechten. Er is een progressieve moslimintelligentsia die heel anders denkt en met wie te praten valt, maar fundamentalistische religieuzen roepen liever de heilige oorlog uit. En vermits een bevolking in tijden van angst steeds voor de religie kiest, halen ze makkelijk de bovenhand.
Het is ook een Europees en Belgisch probleem. De islam zit immers in Europa, via een paar islamstaten en via de vele allochtonen in Frankrijk, Duitsland, Spanje, en België. Meer dan de helft van de Brusselse bevolking is van allochtone afkomst. Er zijn Arabische schepenen, straks Arabische burgemeesters. Ik keur dat niet af, het is een logische evolutie en Europa zal binnen dit en vijftig jaar steeds meer multicultureel en multi-etnisch zijn. Maar ik vind wel dat we openlijk moeten durven spreken over de moeilijkheden die daarmee gepaard gaan, en over de manier waarop het samenleven met de islam moet worden georganiseerd. Vergeet niet dat de islam, net als het christendom vroeger, een veroverende en wervende godsdienst is. Terwijl het katholicisme uitdooft, over tien jaar zijn er geen priesters meer, en de joden buitenstaanders liever op afstand houden dan bekeren.
We beleven op dit moment een discussie tussen het bedrijfsleven en de vakbonden. De ondernemers hebben geschoolde krachten nodig en omdat ze die hier onvoldoende vinden, willen ze allochtonen binnenhalen. Een deel van de politiek, ook van socialistische signatuur, blijft zweren bij de migratiestop, gesteund door de vakbonden die vinden dat er voldoende eigen potentieel op de arbeidsmarkt overblijft en dat we andere landen niet met een brain drain mogen opzadelen. Jammer genoeg schiet ons parlement intellectueel tekort om daarover een debat ten gronde te voeren.
Voor de CVP is het stemrecht voor migranten niet langer uitgesloten.
Ruys: De nieuwe CVP heeft drie nieuwe topics die tot voor kort taboe waren: ze zeggen niet meer neen tegen het vreemdelingenstemrecht, het homopartnership en het confederalisme. De oude generatie heeft over die thema’s nooit willen praten, de jongere acht ze nu bespreekbaar en drukt haar standpunt door. Voor mij een teken dat de CVP, na twee jaar klungelen, de rug weer gerecht heeft.
Na de verkiezingen heeft Jean-Luc Dehaene (CVP) te snel de handdoek geworpen. Nog vóór hij wist hoeveel voorkeurstemmen hij had behaald, en nog vóór de partij een initiatief kon nemen voor de vorming van een Vlaamse regering. Zo heeft Dehaene de CVP in de oppositie gedwongen. Dat hij daarna het glas heeft geheven met Guy Verhofstadt, en dat hij met allerlei bestuursmandaten zichzelf onmiddellijk van een dik belegde boterham heeft voorzien, heeft wonden geslagen in de CVP.
Ik heb de indruk dat ze daar nu overheen zijn. CD&V wordt geen nieuwe partij, het wordt een CVP met een ander profiel. Stefaan De Clerck beschouw ik als een overgangsfiguur die over twee jaar gelukkig zal zijn als burgemeester van Kortrijk, maar die ondertussen een belangrijke verzoenende rol kan spelen. Hij is niet cassant, heeft geen openlijke vijanden, en kan zowel met de rechtse vleugel als met Johan Van Hecke praten. Dat kan leiden tot een partij die niet zozeer rechts of links of in het centrum staat, maar die een open en genereuze volkspartij is waar alles kan worden besproken: vreemdelingenstemrecht, homohuwelijken en confederalisme. Ik verwacht de terugkeer van Luc Van den Brande op het politieke toneel, en dan ligt een nieuwe fase in de staatshervorming in het verschiet. Het Vlaamse accent, dat ook in de nieuwe naam prominent aanwezig is, kan ervoor zorgen dat een deel van de Volksuniemandatarissen en zeker van de Volksuniekiezers bij CD&V aanpikken. Voor de CVP liggen er plots een paar onverwachte kansen klaar.
De moeilijkheden waaraan de regering het hoofd zal moeten bieden, maken een krachtiger oppositie mogelijk.
Ruys: De CVP heeft twee jaar gesukkeld, maar lijkt uit het dal te kruipen, terwijl de regering twee jaar lof heeft gekregen maar nu in een dal dreigt te vallen. Het klimaat versombert. Het Europese voorzitterschap moest voor glamour zorgen. Verhofstadt wou scoren en heeft grote verwachtingen gewekt rond de Verklaring van Laken, maar die zijn fors afgezwakt. Een nieuwe Europese bijbel komt er niet. Door de aanslag in de Verenigde Staten en door het protest van de anti-globalisten staat de relatie tussen de EU en de VS eensklaps centraal. Als de Amerikanen kiezen voor ‘Eigen volk eerst’ raakt Europa in de problemen. De EU-landen binnen de NAVO zaten vorige week al op verschillende sporen. En als ze het niet eens zouden raken over deelname aan een militaire actie van de VS zal er twee maanden later ook geen consensus zijn om in Laken een wezenlijke hervorming van de EU door te voeren. Het Belgische voorzitterschap heeft ineens een heel andere agenda af te werken dan het zich had voorgenomen.
De regering moet ook haar eigen buitenlandse politiek in de gaten houden. Die was in het teken van Congo geplaatst. Louis Michel (PRL) is samen met Verhofstadt een nummertje gaan opvoeren bij Joseph Kabila. Maar daarna is het stilgevallen. Het bureautje van Reginald Moreels in Nairobi is opgedoekt en met zijn voorstel voor Centraal-Afrika is hetzelfde gebeurd.
In het binnenland wordt paars-groen met een slabakkende economie geconfronteerd, de werkloosheid stijgt weer, buitenlandse investeringen nemen af, de groei daalt onder de twee procent… Allemaal signalen dat het klimaat omslaat. Dat zal repercussies hebben op de begrotingen, die ook onder druk staan van de moeizame hervorming van politie en ambtenarij. De hervorming van justitie komt niet van de grond, het Franstalige onderwijs blijft constant op zoek naar geld, en de Nederlandstalige leerkrachten hebben een tik gekregen door het optrekken van de prepensioenleeftijd. Marleen Vanderpoorten (VLD) had dat wat bedachtzamer en diplomatischer kunnen aanpakken.
Er is ook de hervorming, ik noem het miniaturisering, van het leger. Het aantal manschappen wordt voortdurend kleiner, kazernes worden afgeschaft, tanks moeten op gummiwielen rijden, de marine heeft nauwelijks schepen, en de militair is volledig uit het straatbeeld verdwenen. In stilte vindt er ook een verfransing van het leger plaats, maar de Vlamingen, die traditioneel tegen het Belgische leger gekant zijn, laten begaan. Alles samen genomen, zou ik zeggen dat er rond de regering een mist opsteekt die Noël Slangen niet kan wegblazen.
De premier krijgt misschien opnieuw een helpende hand van prins Filip.
Ruys: De media zijn de hype rond de prinselijke geboorte alvast aan het voorbereiden, met berichten over een tweeling en met het stelselmatig inzoomen op het buikje van prinses Mathilde. De populariteit van Maxima in Nederland steekt sommigen op het paleis de ogen uit, en ze willen een tandje bijsteken met de nakende geboorte. Ik hoop dat de hoofdredacteurs zich bezinnen over hoe ver ze daarin willen meespelen, want ik ben niet optimistisch over sommige evoluties in de pers.
Voor ons was de heilige wet: er is informatie, duiding en commentaar. Ik heb lang geleden mijn opleiding gekregen bij Le Monde en bij wat toen de Manchester Guardian heette. Daar zaten de oudere redacteurs aan de centrale desk, en zij beslisten over het uitzicht van de krant. Welke accenten gelegd zouden worden, welke koppen gebruikt, welke foto’s en zo meer. Dat is de juiste manier van werken, want oudere redacteurs hebben een groter geheugen en een ruimer referentiekader, waardoor ze meer nuances kunnen leggen en overdrijvingen kunnen vermijden. In die tijd heb ik geleerd dat een bericht in de eerste plaats sec moet zijn. Facts are facts, geen sensatie, geen emotie, geen eigen mening doordrukken. Die kun je wel in commentaarstukjes kwijt. Maar ik vrees dat die opdeling in de huidige media niet meer gemaakt wordt.
Manu Ruys is journalist en publicist.
MANU RUYS
Koen Meulenaere
