Vijftig jaar geleden werd Elizabeth gekroond tot koningin van Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland. Vandaag wordt openlijk gediscussieerd over het einde van de monarchie.

Toen de Eyptische koning-playboy Faroek in 1952 werd afgezet, zuchtte hij dat de tijd der koningen voorbij was: ‘In 2000 zijn er nog maar vijf over: ruiten-, harten-, schoppen-, klaverenkoning en de Britse koning.’

En zo leek het ook dat jaar. Het Verenigd Koninkrijk juichte de nieuwe vorstin toe. Elizabeth was 25 jaar oud en zag er ‘ontroerend jong’ uit.

Ze is geboren in Londen op 21 april 1926. Haar officiële verjaardag wordt ‘ergens in juni’ gevierd. Waarom? Het is een traditie, terug te voeren tot Edward VII, die het niet leuk vond dat hij in de winter jarig was en dus zijn feestje naar de zomermaanden verplaatste. Vandaag – honderd jaar na Edward VII – is het gewoon een van de onbegrijpelijke dingen waar Engeland het patent op heeft. Het is tegelijk de beste definitie van het leven van Elizabeth II.

In 1936 deed de charmante koning Edward VIII troonsafstand om met zijn geliefde – maar gescheiden en bovendien Amerikaanse – Wallis Simpson te trouwen. De schok was enorm. Voor het eerst in de geschiedenis kreeg de wacht aan Buckingham Palace kogels uitgereikt.

George VI en zijn vrouw Elizabeth (the Queen Mum) redden ‘de zaak’ zoals George VI de monarchie noemde. De Tweede Wereldoorlog hielp ook: de koning, koningin en de twee prinsesjes werden symbool voor een land dat pal stond, ondanks de bombardementen en de rantsoenering.

Dat de koninklijke rantsoenen van vooroorlogse kwaliteit en kwantiteit waren, werd strikt geheim gehouden voor de bevolking. Door iedereen, bedienden incluis. In die jaren was het nog een eer om de koninklijke familie te dienen. Zo groeiden de kleine prinses Elizabeth en haar zus Margaret op in een omgeving van buigingen en vleierij. Naar school gingen de meisjes niet. Zelfs de officiële biografie kan er niet omheen: de koningin heeft geen enkele schoolopleiding. Verhalen dat ze dacht dat Dante de naam van een paard was, deden dan ook de ronde van bij het begin van haar officiële leven.

Dat begon op woensdag 6 februari 1952, toen haar vader stierf en zij koningin werd.

SPITTING IMAGE

Op 2 juni 1953 werd ze gekroond. Officieel omdat het zoveel tijd kostte om de plechtigheid te organiseren, maar kwatongen beweren dat haar moeder zo boos was dat zij geen koningin meer was dat de trouwe dochter de plechtigheid voor zich uit schoof.

Dergelijke verhalen werden toen niet verteld of geschreven. Journalisten die beter wisten, schreven met bijna religieuze eerbied over het vorstenhuis. De avontuurtjes van prins Philip werden niet gemeld, de duidelijke onwetendheid van de jonge koningin werd verborgen gehouden. Net als de drankzucht van haar zus en de gokverslaving van haar moeder. Er kwamen alleen nette verhalen over koninklijke reizen en aandoenlijke artikels over de koningin en haar gezin. Dat ze haar kinderen amper zag, wist niemand. Dat kroonprins Charles een ramp was op school, werd verzwegen.

Dat kruiperige respect hield stand tot in de jaren ’60. Toen sloeg de moderne wereld toe. De koninklijke familie probeerde zich een eerste keer aan te passen. De koningin gaf de Beatles een ereteken. Er kwam enorm protest. De BBC zond een documentaire uit: ‘Royal family’. Alle onderdanen konden zien hoe ‘gewoon’ de royals wel waren, maar ook hoe klunzig ze zich bewogen. Daarmee was de trend gezet. Spottende artikels begonnen in de kranten te verschijnen, Spitting Image voerde de koninklijke familie op als een kijvende, pimpelende, vuilbekkende troep.

Het ergste moest nog komen. De krantenmagnaat Rupert Murdoch, een Australiër die geen last had van koninklijke sympathie, wilde wél koninklijke roddel. De slecht betaalde dienaren – de koninklijke familie vindt nog steeds dat het een eer is om voor haar te werken – vertelden vrijuit. Murdoch drukte alle ware en onware verhalen af en schetste het beeld van een inhalige en arrogante familie zonder manieren. De koningin zette haar werk onverstoord voort.

Het ging van kwaad tot erger in de jaren ’80. De conservatieve premier Margaret Thatcher maakte duidelijk dat zij meer macht en doorzicht had dan de koningin en de hele koninklijke familie bij elkaar. En dat was ook zo. Maar de koningin was populair, Thatcher alleen gerespecteerd.

De vraag is dan ook waarom de royals in de jaren ’80 zo driftig probeerden om de familie te verkopen? Koningen moeten hun waarde niet bewijzen, want dan komt al snel de vraag waartoe ze nu eigenlijk dienen. En dat antwoord is bijzonder moeilijk. Vandaar dat elk zorgvuldig geselecteerd jubelverhaal leidde tot discussies over hun geld en hun verspilzucht. Op zich is dat niet erg. Alle ruzies die de Britten met hun koningen hadden, gingen over geld. Het hele idee van een parlement is ontstaan om de koninklijke uitgaven in toom te houden. Alleen waren de tijden slecht. Het Verenigd Koninkrijk tuimelde van de ene economische crisis in de andere staking. Het was moeilijk vol te houden dat er miljarden betaald werden voor een familie die ‘de theorie van Darwin op de helling zet. Elke generatie is dommer en lomper dan de vorige’, schreef The Guardian. De enige die de hemel ingejubeld werd, zou de hardste klap uitdelen: prinses Diana.

BESPAREN

In 1992 kon de koningin met recht haar beroemde speech houden over het verschrikkelijke jaar dat ze achter de rug had: Charles en Diana vochten in de kranten en op televisie hun huwelijksperikelen uit. Andrew en Sarah Ferguson waren gescheiden, Anne was gescheiden en hertrouwd. De brand in Windsor Castle en de melding dat de belastingbetaler wel zou dokken, was de allerlaatste slag. De bookies gaven de monarchie één kans op vijf om het jaar 2000 te halen.

Toen het stof was opgetrokken, stond nog één figuur overeind. De koningin zelf. Hoe? ‘Ze doet wat ze het beste kan, wachten tot de storm overwaait’, schreven de kranten venijnig. Maar dat gebeurde niet. Het koninklijke privilege om zich slechter te gedragen dan de rest van het land gold niet meer in het felle licht van de televisielampen.

De koude afwijzing van prinses Diana schokte de natie. Toen de prinses in een auto-ongeluk omkwam, moest premier Tony Blair de koninklijke familie dwingen tenminste uiterlijk rouw te tonen.

Dat werd niet meer genomen. De loyal subjects waren al lang niet meer onderdanig of trouw. Ze ergerden zich aan alles: waarom zou de koninklijke familie op jacht gaan? Hoeveel paleizen heeft iemand nodig? Waarom moeten ze allemáál worden onderhouden? En vooral: wat doen ze eigenlijk? Wat is hun nut?

Dat is de gevaarlijkste vraag die iemand over een koningshuis kan stellen. En in het Verenigd Koninkrijk voerden de politieke veranderingen rechtstreeks naar die vraag. Schotland en Wales kregen een parlement. Het Gemenebest, dat laatste spoor van het Britse wereldrijk, verloor alle betekenis. Het Hogerhuis werd hervormd. Waarop wachtte de premier om de koninklijke familie aan te pakken?

Blair besefte maar al te goed dat er meer duidelijkheid moest komen. Toen bleek de koninklijke familie nog duurder dan gedacht. En dus werd het koninklijke jacht Britannia uit de vaart genomen, de vloot van elf vliegtuigen teruggebracht tot acht. De koninklijke trein bleef, de koetsen en paarden ook. Maar de ver verwijderde familie ging van de civiele lijst en de koningin betaalde belastingen.

Jammer genoeg gooide prins Charles weer roet in het eten. Net begon het volk zich schoorvoetend neer te leggen bij zijn jarenlange verhouding met Camilla Parker-Bowles, of hij raakte in drie schandalen tegelijk verstrikt. Zelfs het blijde nieuws over het huwelijk van de jongste prins (Edward), het trieste nieuws over de dood van prinses Margaret en de zeer geliefde Queen Mum konden het tij niet meer keren.

Er wordt nu openlijk gediscussieerd over het einde van het huis Windsor. Maar niet van de koningin. Die is nog steeds onaantastbaar. Want al is ze saai en zijn haar kleren een ramp, niemand kan haar verwijten dat ze haar baan niet goed doet. Doorheen al die jaren van familieschandalen legde ze een vrijwel vlekkeloos parcours af. Ze overleefde zonder kleerscheuren de buitenechtelijke avonturen van haar man, haar zuster, van haar kinderen en schoonkinderen. En dat is een buitengewone prestatie.

Misjoe Verleyen

Een vlekkeloos parcours te midden van familieschandalen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content