‘In de toekomst zullen veel mensen twee of drie kankers krijgen én overleven’

PAUL STOFFELS: 'We werken aan een universeel griepvaccin zodat er niet elk jaar een nieuwe variant bedacht moet worden.' © BelgaImage

Hij is een van de pioniers in de strijd tegen aids en als het aan hem ligt winnen we ook het gevecht tegen kanker. Paul Stoffels redde ontelbare levens met zijn nieuwe geneesmiddelen, maar blijft bescheiden. ‘Geld of functies zijn niet het belangrijkste, het gaat erom waar je het verschil hebt kunnen maken.’

‘Ik denk nog vaak aan mijn leermeester dokter Paul Janssen, de oprichter van Janssen Pharmaceutica’, zegt Paul Stoffels op het einde van het interview. ‘Op vele vlakken was hij mijn voorbeeld: als dokter, als geniale onderzoeker die altijd bescheiden bleef, maar ook als iemand die goed kon managen en leiding geven. Hij leerde me vol te houden en als je ergens in gelooft doelstellingen op zeer lange termijn te stellen.’

Paul Stoffels (54) uit Turnhout is misschien wel een van de meest invloedrijke Belgen in de VS. Hij staat tweede in de pikorde bij de farmareus Johnson & Johnson waar Janssen Pharmaceutica een belangrijk onderdeel van is en mag Bill Gates tot zijn persoonlijke vrienden rekenen. De vader van Stoffels was in 1960 een van de eerste aanwervingen van de legendarische Paul Janssen. Toen werkten er 150 mensen, nu meer dan 4000.

De jonge Stoffels ging op vraag van Janssen in Congo en Rwanda een geneesmiddel tegen aids zoeken. ‘In 1990 moesten we vluchten voor de opstand in Rwanda en verloor ik enkele Afrikaanse vrienden.’ De jaren die volgden, waren een rollercoaster. Stoffels lag mee aan de basis van drie aidsremmers en minstens vijftien nieuwe geneesmiddelen. Nu leidt hij Janssen Pharmaceutica dat goed is voor een jaarlijkse omzet van 31 miljard dollar. Hij mag dan wel een erg mooi salarispakket hebben en de wereld rondvliegen in een zakenjet, als hij thuis is in Hoogstraten gaat Stoffels graag een pint drinken in zijn stamcafé. ‘Geld of functies zijn niet het belangrijkste in een leven, het gaat erom waar je het verschil hebt kunnen maken.’

U blijft liever op de achtergrond, zegt u. Toch krijgt u volgende week een eredoctoraat van de Universiteit Hasselt.

PAUL STOFFELS: Ik deed mijn eerste drie studiejaren geneeskunde in Diepenbeek (campus van de Universiteit Hasselt, nvdr.). In die periode was ik meer bezig met muziek dan met studeren en zonder het unieke systeem van individuele studentenbegeleiding in Diepenbeek was ik er misschien niet geraakt. Daarom doe ik graag iets terug voor mijn universiteit. Hopelijk beteken ik wat voor de geneeskundestudenten, want de meesten hebben een redelijk eenzijdig idee van het beroep. Ze denken haast uitsluitend aan een loopbaan als arts in een kabinet of ziekenhuis. Ik wil hen tonen dat de mogelijkheden van een artsendiploma eigenlijk onbeperkt zijn. Mijn missie was om arts te worden in ontwikkelingslanden. Daar wilde ik het verschil maken en kijk waar ik nu beland ben.

Hoe gezond zullen we binnen twintig jaar zijn?

STOFFELS: Telkens we een medisch probleem oplossen, komt er een nieuw bij. Lang geleden was een gebroken been in veel gevallen dodelijk. Het risico om daarbij een infectie op te lopen is ondertussen verdwenen door antibiotica. We worden ouder, maar hoe ouder een lichaam, hoe groter de kans op biologische afwijkingen die tot een kanker kunnen evolueren. De strijd daartegen is de jongste jaren versneld en dat zal onze levensverwachting de komende jaren gevoelig verlengen.

Wat zal de levensverwachting zijn van mensen die over twintig jaar worden geboren?

STOFFELS: Het is moeilijk om dat exact te voorspellen, maar de combinatie van een gezond leven en een betere gezondheidszorg zal de gemiddelde levensduur op negentig of honderd jaar brengen, met uitschieters daarboven. Het gaat evenwel niet om de lengte van een leven, maar om de kwaliteit ervan. Het volgende belangrijke probleem dat we moeten oplossen is alzheimer. Dat soort neurodegeneratieve ziektes zijn veel moeilijker te genezen. We weten nog te weinig over de werking van ons brein.

Zullen we ooit helemaal kankervrij zijn?

STOFFELS: Kanker moet nog veel vroeger worden opgespoord. Een tumor die te lang groeit, muteert en wordt resistent tegen het afweersysteem van het lichaam. Hoe vroeger je ingrijpt, hoe beter. Daarom zijn we op zoek naar testen waarmee we tegelijkertijd verschillende tumoren kunnen opsporen. Straks zal iedereen eenmaal per jaar naar de huisdokter moeten voor zo’n test. Met de toename in levensverwachting zullen veel mensen twee of drie verschillende kankers krijgen tijdens hun leven. De meeste daarvan zullen we overwinnen.

De meeste, maar niet allemaal?

STOFFELS: Dat wordt moeilijk, vrees ik.

Innovatieve kankerbehandelingen zijn erg duur. Een immuuntherapie kost per patiënt 100.000 euro per jaar.

STOFFELS: De discussie over de financiering van geneesmiddelen is van alle tijden. Johnson & Johnson investeert jaarlijks meer dan zes miljard dollar in de zoektocht naar nieuwe geneesmiddelen. Dat resulteert in ongeveer twee nieuwe geneesmiddelen. Wij betalen alle kosten van onze klinische onderzoeken zelf. Die kosten kunnen oplopen tot 200.000 à 300.000 dollar per patiënt, in speciale gevallen zelfs een miljoen dollar. In deze industrie moeten veel risico’s genomen worden en mislukt er veel. Straks kunnen we door nieuwe technologieën efficiënter werken en goedkopere geneesmiddelen ontwikkelen. Maar aan de andere kant neemt de vraag van de autoriteiten naar bijkomende gegevens en onderzoeken enorm toe.

Het kan goedkoper mocht de overheid minder hoge eisen stellen?

STOFFELS: We moeten nog beter samenwerken met de overheid, maar ook de farmaceutische bedrijven moeten het klinisch onderzoek naar nieuwe medicijnen vereenvoudigen. In plaats van twintig ondernemingen die twintig verschillende methodes gebruiken, werken we beter aan één systeem.

Hebt u begrip voor minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) die zegt dat we het moeten doen met de middelen die er zijn?

STOFFELS: Zeker, maar geneesmiddelen blijven een beperkt onderdeel van het gezondheidsbudget van een land. Wij maken bovendien geneesmiddelen die besparen. Onlangs brachten we voor schizofrenie een middel op de markt dat om de drie maanden geïnjecteerd moet worden. Daardoor hervallen de patiënten minder en moeten ze niet zo vaak en korter opgenomen worden in een ziekenhuis. Voor elk geneesmiddel dat wij vandaag op de markt brengen, doen we een uitgebreide analyse van alle mogelijke voordelen voor de maatschappij en de overheid.

Volgens dokter en voormalig assistent secretaris-generaal van de Verenigde Naties Peter Piot is griep de belangrijkste epidemie die ons bedreigt. Bent u het daarmee eens?

STOFFELS: Zijn uitspraak was een reactie op de jongste uitbraak van het ebolavirus in Afrika. De omvang daarvan heeft de wereld verrast. In plaats van een relatief beperkt aantal doden zoals in vorige epidemies, brak het virus door in stedelijke omgevingen en kostte vijftienduizend mensen het leven. Naar aanleiding daarvan maakte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een inventaris van de meest bedreigende virussen. Daaruit bleek dat influenza nog altijd aan de top staat als het nog eens een grote mutatie zou ondergaan, zoals is gebeurd bij de Spaanse Griep (griepuitbraak die na de Eerste Wereldoorlog tientallen miljoenen mensen het leven kostte, nvdr.)

Klopt het dat u werkt aan de ontwikkeling van een universeel griepvaccin ?

STOFFELS: Ja. Het gaat om een vaccin dat bepaalde doelen in het griepvirus aanvalt die niet elk jaar veranderen. Zo moet er niet ieder jaar een nieuwe variant worden bedacht.

Wanneer moet dat vaccin er zijn?

STOFFELS: We onderhandelen momenteel met de VS, de EU en de WHO om het onderzoek te versnellen, zodat we een nieuwe griepepidemie voor kunnen blijven.

Maar er dolen nog andere gevaarlijke virussen rond op de wereld, zoals SARS in Azië, MERS in het Midden-Oosten en zika in Brazilië.

STOFFELS: Veel mensen zijn het vermoedelijk al vergeten, maar Azië kwam enkele jaren geleden bijna tot stilstand door SARS. Dat is een erg besmettelijke en levensbedreigende ziekte die tot een atypische longontsteking leidt. In het Midden-Oosten is er MERS dat koorts, hoesten en kortademigheid veroorzaakt. De mortaliteit ervan bedraagt dertig procent. In Afrika is ebola nog lang niet onder controle. Onlangs hebben wetenschappers ontdekt dat mensen die ebola overleven, het virus verder in zich blijven dragen en het seksueel kunnen overdragen. We zijn er nog lang niet van verlost. Of kijk naar zika. Daardoor was iedereen verrast en het zal nog jaren duren voor we een oplossing vinden.

Een epidemie van een heel andere orde is obesitas. De EU beschouwt het als een van de grootste bedreigingen van de westerse wereld.

STOFFELS: Dat is ook zo. Het is een zogenaamd niet-overdraagbare ziekte. We hebben onlangs een middel ontwikkeld waardoor je veel meer glucose uitscheidt in je urine. De strijd tegen diabetes wordt evenwel niet makkelijker doordat de zware gevolgen van diabetes en obesitas zich pas tien of twintig jaar later manifesteren.

STOFFELS: Er zijn nu al landen met enorme problemen. In de Arabische Emiraten heeft een kwart van de bevolking diabetes. Dat is gigantisch.

Mogen mensen met een te hoog BMI dromen van een vermageringspil?

STOFFELS: Mijn BMI is helaas ook te hoog. (lacht) Er is al heel veel gewerkt aan dé vermageringspil, maar het probleem laat zich niet makkelijk oplossen. Een beetje dik zijn is geen gevaarlijke ziekte. De meeste experts zeggen: kruip wat meer op uw fiets en eet wat minder. Dat klopt natuurlijk, maar helaas is dat makkelijker gezegd dan gedaan.

Dus een pilletje om het snel op te lossen, is nog niet voor meteen?

STOFFELS: Ik denk het niet. Er is nog niets dat volledig veilig is en geen bijwerkingen heeft.

Hoe komt het dat Belgen zo goed zijn in het ontwikkelen van geneesmiddelen? Paul Janssen maakte vijf van de honderd belangrijkste geneesmiddelen ter wereld.

STOFFELS: Janssen Pharmaceutica heeft ondertussen acht essentiële geneesmiddelen ontwikkeld. Ons land heeft een lange traditie in de ontwikkeling van geneesmiddelen. Bedrijven zoals UCB, Solvay of Janssen Pharmaceutica bouwden in de loop der jaren een grote expertise op. Onze wetenschappers zijn bovendien goed opgeleid, toegewijd, hebben een open geest en ze zijn redelijk honkvast. Op die manier kun je teams bouwen die vele jaren kunnen samenwerken. En ten slotte heb je een bedrijfsomgeving nodig waar je kunt experimenteren en risico’s nemen, want geneesmiddelenonderzoek is voor een groot stuk proberen en mislukken.

Een andere briljante Vlaamse onderzoeker die bij u werkt is Koen Andries. Hij heeft een nieuw middel tegen tbc ontdekt.

STOFFELS: Hij werkt al dertig jaar bij Janssen Pharmaceutica en zijn team ontdekte drie belangrijke geneesmiddelen. Het nieuwe middel tegen tuberculose is een fantastische ontdekking. Het is het eerste nieuwe geneesmiddel tegen tbc in vijftig jaar en de impact ervan is enorm. De mortaliteit bij extreme resistente tbc is gedaald van 75 naar 25 procent. De patiënten genezen sneller en zijn daardoor minder lang besmettelijk. Normaal moeten die patiënten gedurende zes maanden in het ziekenhuis blijven. Ze worden eigenlijk opgesloten. Die periode kan nu worden teruggebracht tot een of twee maanden. In Zuid-Afrika zijn er elk jaar tussen de 70.000 en de 100.000 besmettingen. Dat bedreigt die hele samenleving. Ik denk dat we er de komende jaren in zullen slagen om de epidemie te overwinnen.

U woont ondertussen al een hele tijd in de VS. Waarom verzetten zoveel Amerikanen zich tegen Obamacare?

STOFFELS: Het heeft bij mij ook een poos geduurd voor ik dat enigszins kon begrijpen. De geschiedenis van Amerika is gemaakt door settlers, door mensen die in bijzonder moeilijke omstandigheden naar de VS kwamen, die hun plan trokken en leerden dat als je hard werkt, je het verschil kunt maken en succesvol kunt worden. Het idee dat het probleem bij jezelf ligt en niet bij de samenleving, leeft hier heel sterk.

Obamacare is toch een behoorlijk succes?

STOFFELS: Absoluut, al blijft de schrik voor verandering nog groot, zeker omdat die veranderingen gepaard gaan met hogere kosten, hogere belastingen en het delen van risico’s. Toch valt die evolutie niet te stoppen.

De VS hebben een extreem duur gezondheidssysteem dat volledig gebaseerd is op de principes van de vrije markt. Daardoor krijg je enorme excessen in de medische kosten, onder meer doordat patiënten hun dokter makkelijk voor de rechter kunnen slepen. Een goede vriend van mij leidt een ziekenhuis. Hij vertelde dat elke patiënt die zich inschrijft in het ziekenhuis hem duizend dollar aan juridische risico’s kost. Het gevolg is dat de dokters veel meer diagnostische testen doen dan nodig, en dat jaagt de kosten omhoog.

Hoe kijkt u aan tegen de voorverkiezingen in de VS?

STOFFELS: Met veel verbazing. Het is een grote kermis waarbij kandidaten uit dezelfde partij mekaar eerst afmaken om vervolgens te gaan knokken tegen de kandidaat van de andere partij.

En een figuur als Donald Trump?

STOFFELS: De media spelen een heel belangrijke rol in deze verkiezingen. Trump is een geldmachine voor de media en krijgt daardoor absurd veel aandacht. Zo krijg je een verstoring van de publieke opinie. Ik sluit zelfs niet volledig uit dat hij kans maakt tegen Hillary Clinton, al is het nog altijd mogelijk dat de Republikeinen uiteindelijk met een andere kandidaat op de proppen zullen komen. In de regio waar ik woon hangen aan heel veel huizen bordjes met foto’s van Trump. De Amerikanen zijn heel open in hun politieke voorkeur.

Waarvan ligt u weleens wakker?

STOFFELS: Ik lig niet veel wakker, maar ik vraag me wel eens af of we over enkele tientallen jaren onze huidige werkwijze om belangrijke geneesmiddelen te ontwikkelen zullen kunnen volhouden. Ik kan u bijna garanderen dat we over twintig jaar de meeste kankers zullen kunnen voorkomen en genezen, als we tenminste over voldoende financiële middelen blijven beschikken. Ik hoop dat dat zal lukken, want het systeem staat erg onder druk. Die druk komt van vele kanten: de financiële markten, de overheid, de toezichthouders en de autoriteiten die onze geneesmiddelen erkennen. De ene wil meer informatie en de ander dat geneesmiddelen efficiënter en goedkoper worden. Dat doen we ook, maar die ratrace kan op een bepaald moment verkeerd aflopen. Zo zijn al heel wat farmaceutische bedrijven verloren gegaan.

U bent erg begaan met uw kinderen en kleinkinderen. Maakt u zich soms zorgen over de wereld waarin zij zullen opgroeien?

STOFFELS: Als je ziet hoe snel een regionaal conflict in het Midden-Oosten kan ontaarden in een globaal probleem dat ook in onze achtertuin belandt, ja dan maak ik me weleens zorgen. Ik was de dag van de aanslagen in Brussel vlakbij Maalbeek in vergadering en zou die dag ’s morgens op Zaventem geweest zijn. De oorlogsproblematiek is veel erger dan gezondheidsproblemen. Die kunnen we met de wetenschap oplossen, oorlogen en conflicten niet. Mijn jongste kleinkind is nu twee jaar. Ze zal mogelijk nog leven in de 22e eeuw. Haar wereld zal er misschien heel anders uitzien.

U zei ooit: ‘Wat vertel je op het einde van je leven aan je kleinkinderen? Toch niet welke titel je had, maar wel waar je het verschil maakte.’

STOFFELS: Ik denk dat ik, samen met onze teams, het verschil gemaakt heb in de bestrijding van het zeer gevaarlijke hiv-virus. De aidsremmers die we ontwikkelden, hebben het leven van honderdduizenden patiënten met tientallen jaren verlengd. Volgend jaar starten we met de ontwikkeling van een hiv-vaccin, waardoor die ziekte hopelijk verleden tijd wordt. En straks maken we het verschil in de behandeling van tbc. Zo heb je wel een impact in de wereld.

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN

‘Door een betere gezondheidszorg en levensstijl zal de gemiddelde mens 90 of 100 jaar oud worden.’

‘Volgend jaar starten we met de ontwikkeling van een hiv-vaccin, waardoor de ziekte hopelijk verleden tijd wordt.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content