Peter Verhelst schreef nog eens een roman vol poëtisch proza. Huis van de aanrakingen bevat enkele mooie zinnen, maar een goede roman heeft toch meer in huis.
Hij heeft meer prijzen dan lezers, wordt weleens gezegd. Artistieke duizendpoot Peter Verhelst is hoe dan ook incontournable in het Vlaamse cultuurlandschap. Als hij bijna vijf jaar na het monumentale Zwerm een nieuwe roman publiceert, is dat ongetwijfeld belangrijk literair nieuws. Zwerm wou een literaire big bang zijn en met bezwerende taal de wereldgeschiedenis herscheppen. Huis van de aanrakingen is intimistischer en beweegt zich op de mystieke lijn van Verhelsts kleine romans, waarin hij via contradictorische beelden op zoek ging naar de kosmische liefde. Wie van Tongkat of Memoires van een luipaard (2001) hield, vindt in Huis van de aanrakingen opnieuw ten overvloede sensuele fluisterpraatjes die de geliefde in de juiste stemming zouden moeten brengen. Maar wie geen Verhelstfan is, vraagt zich na enkele bladzijden allicht af waarom deze would-be Hadewych niet bij zijn leest blijft. Choreografische composities maken, al dan niet in een minimalistisch theatraal jasje, en barokke poëzie over de ongrijpbaarheid van het leven en de liefde: so far, so good. Sinds Ludwig Wittgenstein weten we nu wel dat het onuitsprekelijke zich niet laat uitspreken, maar zich soms wel toont. Dansbewegingen en dichterlijke beeldspraak komen op de betere momenten vaak aardig dicht bij die woordeloze demonstratie van de volheid des levens. Maar romans?
Verhelst wil in proza dus ook doen wat hij met dans en poëzie soms vermag: de afgrondelijke schoonheid van leven en liefde suggereren, met de nadruk op het afgrondelijke. Maar wie met dezelfde choreografisch-poëtische middelen een roman zonder fond of plot schrijft, die beweegt zich op erg glad ijs en dreigt zich zelfs voortdurend belachelijk te maken. Of wat gezegd van het Amerikaanse 26-jarige vrouwelijke hoofdpersonage Tomoko Kidman dat de verteller als volgt typeert: ‘Na haar eerste seksuele ervaring kwam ze in de ban van geometrische lichamen: kubus, balk, dodecahedron, icosahedron.’ Je zou van minder op zoek gaan naar de zin van het leven. In Tomoko’s geval is dat archeologische opgravingen doen in Anatolië, waar mysterieuze zwarte bollen worden opgedolven. Maar eigenlijk wil la Kidman de ultieme verlichting en sjeest zij dus de hele wereld rond – van Azië tot het Midden-Oosten, van Japan en Korea tot Jordanië en andere mysterieuze plaatsen. Uiteraard mag Ahura Mazda, de Perzische lichtgod, niet ontbreken, maar ook de imam is op het appel, een kluizenaar op een zuil in de woestijn en een shogun annex geisha. Een collega-traveller uit Australië prevelt ‘Tommeke’ ondertussen wat diepe wijsheden in het oor en een Griek legt de link met Sappho, Aristoteles en een legertje zwarte stenen. Uiteindelijk vindt ze de totale verlichting, maar Verhelst insinueert dat ze daarmee – paradox, o paradox – ook zichzelf zal vernietigen.
Het moet gezegd dat Verhelst – anders dan in de grandioze mislukking die Zwerm was – deze keer wel een schijn van plot in elkaar heeft getimmerd. Het jaar 1633 staat centraal. Galilei werd toen gevonnist vanwege zijn stelling dat de aarde om de zon – een bol?! – draaide en vooral: een zekere Jean-Baptiste Tavernier maakte toen ontdekkingsreizen waarbij hij in opdracht van de Franse Zonnekoning menige diamant buit maakte. Verhelst schuift in beste avant-gardetraditie al die levens in elkaar. Galilei is Tavernier is Tomoko is de Australiër is de Griek en is zelfs een Nederlandse matroos Weltevree. Allemaal zijn ze immers gebeten door de ‘bollen’-ziekte. Allemaal willen ze het licht zien én dat licht ook delen met hun ingewijde liefdespartner.
Gelijktijdigheid nastreven was de grote ambitie van de artistieke avant-garde honderd jaar geleden. Maar de futuristen zagen uiteindelijk het nutteloze van hun hemelbestormende pogingen in, net zoals Paul van Ostaijen na zijn experimenten pure, kinderlijke maar o zo krachtige klankpoëzie ging schrijven. Verhelst zweert echter nog mordicus bij een maniëristische door elkaar haspeling van chronologie en geografie. Daardoor is Huis van de aanrakingen eigenlijk hopeloos gedateerd en ouderwets.
PETER VERHELST, HUIS VAN DE AANRAKINGEN, PROMETHEUS, AMSTERDAM, 334 BLZ., 19,95 EURO ISBN: 9789044614879.
Frank Hellemans
