Volgens Yves Liégeois, de nummer twee van het Antwerpse parket-generaal, is de minnelijke schikking – de beruchte ‘afkoopwet’ – op sterven na dood. De hoogste tijd voor een gesprek over de strijd tegen fiscale fraude, de rol van de media, het terreuronderzoek en een fuga van Bach.

Nieuwssite Apache pakte eind juni uit met een sterke scoop: de telefoongesprekken van Karel Anthonissen, de directeur van de Bijzondere Belastinginspectie in Gent, en van de Antwerpse fraudejager Peter Van Calster waren ruim een jaar lang afgetapt. ‘De hele afluisteroperatie was mogelijk illegaal’, schreef Apache. ‘Het bestaan ervan werd verborgen gehouden en gebeurde wellicht in opdracht van voormalig Antwerps procureur-generaal en huidig advocaat-generaal Yves Liégeois.’ Was de tweede hoogste parketmagistraat van het rechtsgebied Antwerpen-Limburg zwaar over de schreef gegaan in de zogenaamde diamantoorlog?

We spoelen even terug naar een van de ophefmakendste onderzoeksoorlogen van de laatste jaren. Het interne conflict binnen het Antwerpse parket barstte in alle hevigheid los op 5 januari 2012, toen bij Van Calster een huiszoeking werd verricht. Hij had zich als fiscaal substituut bij het Antwerpse parket vastgebeten in de HSBC-affaire. Van Calster had een gegevensbestand in handen gekregen met informatie over Belgische klanten van de HSBC-bank in Genève. Lees: informatie over geheime Zwitserse bankrekeningen. Honderden Antwerpse diamantairs stonden op de lijst.

Volgens Liégeois meldde de leiding van de fiscale dienst van het Antwerpse parket aan hem onregelmatigheden in de procedure van Van Calster. Daarop beval Liégeois een strafonderzoek op verdenking van schriftvervalsing – en daarin paste die omstreden huiszoeking. Was er meer aan de hand? ‘Inzet van de open oorlog tussen magistraten was de vraag hoe strafonderzoeken naar grote diamantfraude zouden worden afgehandeld’, schreef Apache. ‘In grote lijnen komt het erop neer dat substituut Van Calster de dossiers waarbij soms voor vele honderden miljoenen werd gefraudeerd voor de rechter wilde brengen. Liégeois van zijn kant stuurde aan op een dading met de fraudeurs in het kader van de omstreden afkoopwet die in dezelfde periode het levenslicht zag.’ Door de afkoopwet kunnen fraudeverdachten een proces ontlopen door een financiële regeling te treffen.

In de jaren daarna volgden wederzijdse klachten, onderzoeken door allerhande instanties, arresten en rapporten. In gele papieren mapjes heeft Liégeois de documenten minutieus bijgehouden. Tijdens ons interview liggen ze voor hem op tafel. Geregeld neemt hij ze bij de hand. ‘De hele geschiedenis van de diamantoorlog is één verzonnen verhaal’, zegt Liégeois. ‘Men ging ervan uit dat ik destijds als procureur-generaal de heer Van Calster wilde stoppen in een onderzoek. De waarheid is net omgekeerd. Ik heb opgetreden om een dossier te redden van de ondergang toen ik onregelmatigheden vaststelde. Ik ben een procedurespecialist en heb geen halve seconde nodig om te zien waar iets totaal verkeerd gaat. Dan móét je wel optreden.’

Van Calster werd van de HSBC-zaak gehaald, maar u kon hem niet betrappen op valsheid in geschrifte.

YVES LIÉGEOIS:Onze tussenkomst heeft gemaakt dat we het dossier hebben heropgestart, we hebben een nieuw dossier gemaakt. Met andere woorden: er is een zuivering gebeurd. Het dossier is trouwens ook nog altijd lopende in Brussel.

Vervolgens gelastte u nog drie extra onderzoeken naar Van Calster, op verdenking van schending van het beroepsgeheim en lasterlijke aangifte. Resultaat: opnieuw geen vervolging.

LIÉGEOIS:Een procureur-generaal is niet verplicht om te vervolgen. Door te vervolgen, nagel je iemand nog verder aan de schandpaal. Je moet je de vraag stellen of justitie daarbij gebaat is.De hele zaak is in juli 2014 geseponeerd. Verschillende instanties, van het Hof van Cassatie tot de Hoge Raad voor Justitie, hadden Van Calster al in het ongelijk gesteld. Belangrijk is dat hij die beslissingen heeft erkend. Als ik kan tellen, zijn er door twaalf officiële bronnen onderzoeken gedaan naar de hele zaak. Ze concluderen allemaal dat het hele verhaal verzonnen is. Toch wordt er steeds verder op gebouwd.

‘De diamantoorlog is heropend’, schrijft Apache.

LIÉGEOIS:Er ís geen diamantoorlog. Die is er nooit geweest. Het is een uitvinding van een aantal mensen die in de pers werd overgenomen. Ze gaat zodanig tegen alle logica en feiten in dat het onwaarschijnlijk is dat men er nog over spreekt.

De kracht van de journalistiek is de waakhond te zijn van de maatschappij. Maar een waakhond moet niet afstormen op de eigenaar van het gebouw waar wordt ingebroken, hij moet de dief bijten. Als hij de dief niet bijt maar aflikt, en de eigenaar de strot overknipt, dan zijn we niet goed bezig.

Ter zake. Hebt u Karel Anthonissen en Peter Van Calster laten afluisteren?

LIÉGEOIS:Meneer Van Calster heeft geruime tijd geleden daarover een klacht ingediend bij de huidige procureur-generaal van Antwerpen – mijn opvolger dus – én bij het Hof van Cassatie. Die klacht gaf aanleiding tot een onderzoek in Antwerpen, Gent, Brussel, Namen en Luik. Het hele land is ondervraagd, inclusief de tapkamer en de gespecialiseerde politiediensten die zich bezighouden met schaduwen en inkijkoperaties. Resultaat? Er is nooit eender welke maatregel genomen tegen Van Calster of Anthonissen. Het onderzoek wijst dus uit dat er nooit een telefoontap of wat dan ook is geweest. Je kunt natuurlijk zeggen: Apache, dat zijn indianen, en indianen schrijven indianenverhalen.

Het artikel meldt dat 6000 pagina’s volgeschreven zijn van die vermeende tap, en dat zou 500.000 euro hebben gekost. We zullen met argusogen kijken wanneer dat bovenkomt. Want papier dat volgeschreven werd op basis van iets wat niet bestaat, dat zou ik toch wel eens willen zien.

Als Apache écht zo fout zit, waarom dient u dan geen klacht in?

LIÉGEOIS:Om justitie te laten draaien, ben ik dag en nacht aan het werk. Als u denkt dat ik mijn hoofddoel moet opzijschuiven om procedures te beginnen tegen mensen die nonsens schrijven, dan vergist u zich. Toen mijn echtgenote ooit een klacht indiende tegen journalist Yves Desmet heb ik haar dat ook afgeraden. Je kunt beschadigingen op basis van verzonnen leugens maar heel moeilijk rechttrekken. Zo’n verhaal gaat een eigen leven leiden.

Raken die artikels u, als mens?

LIÉGEOIS:Mijn familie wordt geraakt. Mijn echtgenote is ooit met de ambulance afgevoerd toen ze tijdens het winkelen mijn foto in de krant zag met daaronder allerlei nonsens en leugens. Alles wat in de krant is gezegd over de persoon van meneer Liégeois is grote bullshit. Ik ben geen dictator. Mijn mensen staan achter mij.

Ik ben moeilijk kapot te krijgen. Omdat ik één doel voor ogen heb en er nooit van afwijk. Doet het me helemaal niets? Dat is natuurlijk ook niet waar. Mensen dienen een klacht in en op den duur zit je in een mallemolen. Maar nogmaals: twaalf officiële bronnen geven mij gelijk.

Terug naar het begin van de hetze. Stuurde u inderdaad aan op minnelijke schikkingen met de diamantairs?

LIÉGEOIS:Er is nooit een deal gesloten. Er is zelfs nooit het begin van een deal gesloten. Op een bepaald ogenblik zijn de advocaten van de diamantairs hier op het parket zelfs buitengezet.

Bent u in het algemeen voorstander van minnelijke schikkingen?

LIÉGEOIS:Als een zaak op een manier kan worden opgelost dat het slachtoffer of de staat volledig vergoed is en verjaring kan worden voorkomen, dan moet je afwegen of een schikking niet beter is. Dat is bijzonder belangrijk, want vaak spreekt men over “afkopen”. Fout. Men koopt niets af. Je moet alles wat ontdoken werd terugbetalen, tot de laatste cent, met een flinke boete erbovenop, én dan nog het bedrag van de schikking betalen.

Zo koop je wél iets af: de strafvervolging.

LIÉGEOIS:Welke straffen kun je krijgen als het over fraude gaat? Zul je een gevangenisstraf krijgen die je ook daadwerkelijk achter de tralies zult uitzitten? De kans is niet groot.

Begin juni floot het Grondwettelijk Hof de minnelijke schikking terug: de volledige controle van een rechter ontbreekt.

LIÉGEOIS:De wet zelf is niet opgeheven of vernietigd, maar er is wel een wetswijziging nodig. Ik ben benieuwd hoe dat zal gebeuren. De verruimde schikking heeft van het parket enorm veel capaciteit gevergd. Zeg gerust dat het een veelvoud is van het werk dat je hebt met je eindvordering te maken, te ondertekenen en naar de rechter te sturen. En je hebt een verantwoordelijkheid, want iedereen wijst je met de vinger: ‘Ze zijn aan het afkopen. De parketten zijn niet te vertrouwen. Het zijn bandieten.’

Als men de minnelijke schikking voortaan afneemt van het Openbaar Ministerie en een rechter de hele schikking moet overlopen, dan is er dus een probleem. Want hoe kan het parket nog geloofwaardig onderhandelen met advocaten als het erbij moet zeggen: ‘Ik beslis er niet over. Morgen kan een andere magistraat zeggen dat hij niet akkoord gaat.’ Moeten wij dan al dat extra werk nog blijven doen?

Besluit?

LIÉGEOIS:De minnelijke schikking is op sterven na dood. Misschien zal ze zéér uitzonderlijk nog kunnen gebeuren. En nee, dat vind ik niet erg. Want voor ons betekent het minder verantwoordelijkheid en minder werk. Als men dan toch vindt dat ze een verdachte aangelegenheid is, laten we ze dan vlug opbergen. Natuurlijk moet je wel in het achterhoofd houden dat de schikking onvoorstelbaar veel geld heeft binnengehaald voor de staat. Alleen al in Antwerpen gaat het minstens om een half miljard euro.

SwissLeaks, de Panama Papers en mogelijk ook de zaak-Optima tonen dat sommige Belgen minder bijdragen aan de samenleving dan de anderen, met dank aan de banken. Hoelang moet de bevolking dat nog pikken?

LIÉGEOIS:Er werden toch overal politici aangeduid om mee de controle uit te voeren? En die daar dik voor betaald worden? De bevolking moet de vraag stellen: waarom hebben wij dit laten gebeuren? Want het is gebeurd onder politiek toezicht. Mensen gaan niet langer akkoord met wat vroeger werd gecreeerd. Ik denk dat sommige dingen gecorrigeerd zullen worden. We hebben de couponnetjestreinen naar Luxemburg gekend. Iedereen wist dat toch? We maken nu een cultuurverandering mee, er wordt opgetreden. Maar één zaak mag men niet doen: van alles een hype maken: ‘Dat zijn criminelen.’ Het gebeurde met het verkeer, en nu gebeurt het met de fiscaliteit. Emotionaliteit in juridische zaken is heel gevaarlijk.

Wie fiscaal-strafrechtelijke inbreuken pleegt, moet toch worden vervolgd?

LIÉGEOIS:U kent de wetboeken van fiscaliteit, alles is strafrechtelijk. Om te beginnen is dat al waanzin. Je kunt in België niets vinden wat níét strafrechtelijk is. Maar als je alles door de trechter van een bijzonder zware procedure moet krijgen, dan lukt dat niet.

Sommige fiscale delicten moeten volgens u uit het strafrecht verdwijnen?

LIÉGEOIS:We moeten zeker aan depenalisering denken, ja. Er zijn algemene kapstokken in de strafwet. Als je iets hebt gedaan met bedrieglijk opzet, kun je bijvoorbeeld vervolgd worden. Je hebt iets niet ingevuld? Je bent iets vergeten? Dan kun je zeggen: ‘Mensen vergeten weleens dingen.’ Maar als de andere partij dat meteen bedrieglijk opzet noemt, waar gaan we dan naartoe?

Het kabinet van justitieminister Koen Geens (CD&V) wil de strafmaat voor perslekken optrekken van een half jaar naar één jaar. U pleitte vroeger voor straffen tot vijf jaar. Bent u blij dat de regering het voorstel oppikt?

LIÉGEOIS:Het is broodnodig. Als je leeft in een wereld waar mensen van onze eigen stal niet meer beschaamd zijn om allerlei documenten te lekken, dan kunnen wij de rechten van mensen niet meer waarborgen. Voor alle duidelijkheid: ik heb destijds in mijn toespraak bij het begin van het gerechtelijk jaar gezegd dat ik niet aan de journalistieke bronnen kom. Wel wil ik het kunnen onderzoeken als iemand lekt binnen ons korps, want dat is belangrijk. Met een strafmaat van zes maanden kun je niets doen. Telefoontap is dan niet toegestaan. Je kunt niets. Maar als er een degelijke straf op staat, dan weet degene die lekt tenminste dat men hem kan pakken.

Is het zo erg dat een agent informatie lekt over een terreurdreiging tegen de Brusselse City 2 terwijl iedereen de extra bewaking voor dat winkelcentrum kan zien staan?

LIÉGEOIS:Misschien moeten journalisten toch wat beter oppassen welke informatie ze vrijgeven. Herinnert u zich het beeld van een terreurverdachte die wordt gearresteerd en plots een document laat vallen? Ook potentiële terroristen kijken televisie. Mogelijk denken ze: hij zal wellicht niet praten, maar we zullen toch maar vlug doen wat we van plan waren.’ Met andere woorden: sommige dingen tonen, kan heel gevaarlijk zijn. Daar moet de waakhond van de democratie zich maar eens over bezinnen.

Is de balans tussen vrijheid en veiligheid nog in evenwicht?

LIÉGEOIS:Dat is een heel moeilijke vraag. Wij zitten in het tijdperk van de terreurdreiging, met wetten en procedures. In landen zoals Frankrijk heeft men de noodtoestand. Dat is iets makkelijker, omdat men dan administratief veel kan doen. Massale huiszoekingen, bijvoorbeeld. Dat is bij ons niet onmiddellijk denkbaar. Eén ding is zeker: in een democratie moeten er ijzersterke regels blijven gelden. Die regels moeten gemodelleerd worden, zodat je verder kunt gaan als het nodig is, bijvoorbeeld als het over terrorisme gaat. Denk aan de mogelijkheid om ’s nachts een huiszoeking te doen, en niet alleen tussen vijf uur ’s ochtends en negen uur ’s avonds. Om de eenvoudige reden dat iets over vier uur ’s ochtends de wekker van een terrorist afgaat en hij met al zijn geweren en bommen klaarstaat.

Zou u de regering adviseren om ook in België de noodtoestand in te voeren?

LIÉGEOIS:Voor het ogenblik adviseer ik daar niets over. Het gaat om een totaal andere aanpak. De noodtoestand, dat is bijna militair, hè. Hoe kijk je naar de zaken? Hebben we te maken met misdrijven van gewone misdadigers? Of is het een militaire ingreep die gepleegd wordt door een organisatie die zich een land noemt, soldaten stuurt, dingen laat ontploffen en oorlogsdaden pleegt? Dat is een afweging die het parlement moet maken.

Gelet op het angstklimaat: zijn de terroristen aan het winnen?

LIÉGEOIS:Terrorisme zal nooit kunnen overwinnen. Onmogelijk. Terroristen hebben geen doel en kunnen nooit een resultaat behalen, daar zijn ze veel te zwak voor. Terrorisme vernietigt uiteindelijk zichzelf, zo eenvoudig is het. Laten we afwachten. Maar de strijd is nog niet gestreden, want het is makkelijk om een bom te maken – je kunt het zo leren op het internet. Zodra iemand dát in zijn kop krijgt… Ga er maar eens achteraan, dat is niet makkelijk. Onze opdracht is verschrikkelijk moeilijk, zeker als de persoon niet bekend is. Want er lopen er nog rond die niet bekend zijn, daar moeten we niet aan twijfelen. Je ziet het in alle landen gebeuren.

Kampen onze veiligheidsdiensten met structurele problemen?

LIÉGEOIS:Ik kan over die mensen maar één woord zeggen: proficiat. Dat is het enige wat ik erop te zeggen heb.

Pardon? De informatiedoorstroming bij de politie verliep toch niet optimaal?

LIÉGEOIS:Die mensen zijn dagen en nachten met de terreurdreiging bezig. Ze geven alles wat ze kunnen. En wie maakt er nooit een fout? Nadien stelt men vragen: ‘Dit bericht is die dag naar daar gestuurd, en pas dan naar daar doorgestuurd.’ Daar moet je geweldig mee opletten, want zo kun je mensen demotiveren en stigmatiseren. Ze werken onvoorstelbaar hard voor ons land.

U buigt zich over een aantal hete hangijzers in het strafprocesrecht. Wilt u het assisenproces afschaffen?

LIÉGEOIS:Op verzoek van de minister van Justitie is een commissie opgericht die nagaat of er een nieuw wetboek van strafvordering kan komen. De krachtlijnen van dat nieuwe wetboek, een nota van 30 bladzijden, hebben we recent overgemaakt aan de regering. De politiek moet er zich nu over uitspreken. En ja, dat ligt gevoelig. Raak aan eender welk echelon van de strafrechtketen en het land staat in rep en roer. Spreek je van een onderzoeksrechter, of moet het een ‘rechter van het onderzoek’ zijn? Dat is hot, dat is emotioneel. Idem met het hof van assisen. Men spreekt er al jaren over om het af te schaffen, onder meer omdat de assisenprocedure zo duur is.

Bent u fan van de volksjury?

LIÉGEOIS:Ik heb honderden assisenzaken gecoacht. Zelden heb ik een ‘verkeerde’ uitslag gezien. Dus de grote kritiek die men dikwijls heeft op assisen – ‘Het is een roulette, er komen dingen uit die niet kunnen’ – heb ik vrijwel nooit zo meegemaakt. Door de bank genomen heb ik niet gezien dat assisen niet zou functioneren. Bovendien is het altijd een mogelijkheid geweest voor gewone burgers om een glimp op te vangen van die geheime, esoterische wereld van justitie. Heel veel mensen zien de volksjury als het mooiste proces dat er bestaat. Anderen zeggen: kijk naar de kosten. Het is kiezen tussen de pest en de cholera.

Tot slot: wat zijn uw zomerplannen?

LIÉGEOIS:Heel juli en augustus moet ik veel tijd investeren in de omzetting van een Europese richtlijn over rechtsbijstand. Sinds het Salduz-arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens moet bij elk eerste verhoor een advocaat aanwezig zijn. De Europese richtlijn breidt die rechtsbijstand nog verder uit: voortaan moeten advocaten álle verhoren kunnen bijwonen. België moet die Europese regelgeving nog omzetten, 27 november is de deadline. Momenteel zit de tekst bij de Raad van State, daarna moet hij naar het parlement. Daar zal ik deze zomer dus mee bezig zijn. Voor het achttiende jaar op rij zal ik geen vakantie kunnen nemen.

Komt u nog wel toe aan uw favoriete tijdverdrijf, orgelspelen?

LIÉGEOIS:De voorbije dagen is het er niet van gekomen, maar normaal gezien speel ik altijd. Mijn lievelingsstuk is de Toccata Con Fuga van Johann Sebastian Bach. Ik ken het stuk vanbuiten. Orgelspelen is mijn passie. Het maakt je hoofd leeg.

DOOR KRISTOF CLERIX, FOTO’S GUY KOKKEN

‘Ik ben een procedurespecialist en heb geen halve seconde nodig om te zien waar iets totaal verkeerd gaat. Dan móét je wel optreden.’

‘Ik heb honderden assisenzaken gecoacht. Zelden heb ik een “verkeerde” uitslag gezien.’