Veel volk op straat de voorbije weken. Iedereen is tégen Bush en voor… ja, voor wie eigenlijk? Over vredesbetogingen en misverstanden.

(Foto: Patrick De Spiegelaere)

De ene mens doet het voor de televisie, met een glas bier in de hand.

De andere mens vloekt op straat tegen de oorlog. Massaal, planetair werd er betoogd de jongste weken. Acht miljoen mensen op 15 februari, vijf miljoen op 21 maart, miljoenen kleine betogingen tussendoor.

‘Nooit gezien op planeet Aarde’, zegt cultuurfilosoof Lieven De Cauter. ‘Zelfs niet in de tijd van de Vietnam-protesten. 15 februari was geen mooie lentedag. In Brussel was het ijskoud, in New York Siberisch. Mensen zijn te jong, te oud, te dik, te dun, te moe, moeten werken. Het is dus maar de top van de ijsberg die betoogt. En dan nog komen zeven miljoen mensen op straat.’

‘Natuurlijk speelt ook de slagkracht van e-mail en internet een grote rol. In twee weken tijd de hele planeet mobiliseren, dat moest je niet proberen in de jaren zestig. Maar dan nog blijft het een onwaarschijnlijk aantal. Iedereen voelt: deze oorlog kan niet.’

‘Betogen is een fantastisch middel om die verontwaardiging te uiten. Het is ook een verheven ervaring. Je gaat op in iets dat groter is dan jezelf. Ik heb de laatste weken zelf een aantal betogingen doorkruist. Het kippenvel dat je krijgt als je in een optocht vol boze mensen loopt… Iedereen is opgelaten. Heel fascinerend.’

Er waren ook opvallend veel allochtonen. ‘Ja, voor hen ligt het nog emotioneler. Zij zien ook dat er aan de spiraal van geweld in Palestina niets wordt gedaan, maar dat de zaak-Irak wel alle regeringsleiders kan mobiliseren. De aanwezigheid van allochtonen geeft zo’n betoging ook iets utopisch. Brussel was een heerlijke entente van jongeren, ouderen en migranten. En je ziet mooie dingen. Op een bepaald moment begon een Maghrebijns meisje te zingen. ‘ A Jenin’. Haar ogen schoten vuur. Nog eens: A Jenin. A Jéricho (à Jéricho), à Gaza (à Gaza), et en Iraq (et en Iraq)… Qui sème la misère, récolte la colère… Er ging een doef door onze groep. Iedereen, Belg of migrant, zong mee. Omdat iedereen voelde: dit is de waarheid.’

En wat als iemand ‘ Ha-mas!’, ‘Ji-had!’ of ‘Hez-bolah!’begint te schreeuwen? ‘Kijk, ik betoog omdat de Irake-zen op dit moment mijn broeders zijn. “I was born in Bagdad”, om Kennedy te parafraseren. Natuurlijk schaar ik mij niet achter het fundamentalisme. Ik heb trouwens niemand gezien die ‘Jihad’ of ‘Hamas’ riep. Ja, ’s avonds op televisie. Zegt dat niet alles?’

SADDAM! SADDAM!

Niet iedereen is even enthousiast. Hazim Kamaledin is een Iraaks theatermaker. Hij vluchtte in 1987 naar Antwerpen nadat hij door het regime van Saddam ter dood veroordeeld werd voor zijn culturele activiteiten.

‘Het Iraakse volk wordt totaal vergeten in de vredesbetogingen’, zegt Kamaledin. ‘Vier miljoen Irakezen leven in ballingschap. Duizenden zijn gestorven in Halabja, Karbala en elders. Een paar dagen geleden had hier in Antwerpen een vredesbetoging plaats. In plaats van ons, Irakezen, op handen te dragen, werden we geïsoleerd. Overal hoorde je Marokkanen anti-Amerikaanse slogans of zelfs “Saddam! Saddam!” schreeuwen. Verschrikkelijk. Het is alsof je iemand gaat bezoeken die aan het sterven is en je bent met alles bezig behalve met de zieke. Bedankt, betogers!’

De woede zit diep. ‘De vredesbeweging roept alleen maar: vrede, vrede, vrede… Vrede voor wie? Voor Saddam? Alles is zwart-wit. Ofwel ben je voor de VS en steun je de oorlog. Ofwel ben je tégen de VS en tégen de oorlog. Maar niemand laat zich uit over de politieke toekomst van Saddam. Begrijp mij niet verkeerd: ik wil ook betogen, ik ben ook tégen de oorlog, ik ben ook tégen Bush. Dat is de Satan. Hij heeft gruwelijke plannen met mijn volk. Maar waarom nemen de vredesbewegingen in hun platformteksten niet duidelijk afstand van het regime van Saddam?

Ludo De Brabander van het Anti-Oorlogsplatform. ‘Wij walgen van elke dictatuur. Dus ook van die van Saddam.’

Waarom staat dat niet in de platformtekst? ‘Tja, er staat in die tekst ook niets over het regime van George W. Bush. Het is ook een bijzonder moeilijke boodschap om te communiceren. De mensen denken dan misschien: ja, maar… waar betogen wij nu eigenlijk voor? Wel, wij demonstreren tegen de oorlog als middel om de dictatuur van Saddam aan te pakken. En tégen massavernietigingswapens, van de VS, van elk land.’

Niet iedereen neemt een even klare houding aan. Naast het Anti-Oorlogsplatform Irak (dat bestaat uit de grote vredesverenigingen, de ngo’s en de vakbonden) is er ook StopUSA, een vredesplatform van groeperingen zoals de PVDA, Indymedia en de Arabisch-Europese Liga (AEL).

De Brabander: ‘Ik zeg niet dat zij voor het regime van Saddam zijn, maar een aantal componenten van StopUSA spreekt zich inderdaad minder duidelijk uit over zijn dictatuur. Wij waren voorstanders van de wapeninspecties, StopUSA niet. Bon, we hebben meningsverschillen, daarom vormen we niet één groot vredesplatform. Maar voor de rest willen we zoveel mogelijk samenwerken. Het is belangrijk om een kakofonie te vermijden en een eenduidige vredesboodschap naar buiten te brengen.’

En toch. StopUSA beheerste de televisiebeelden van de betogingen. Een PVDA’ster die een bataljon brave scholieren ‘Agalev, socialist, jullie zijn ook terrorist’ laat scanderen. Daar scoor je mee, dat beeld blijft. Nu lijkt het alsof je communist moet zijn om tegen de oorlog te zijn.

‘Flauwekul natuurlijk’, zegt De Brabander. ‘Op onze gezamenlijke betogingen waren families, kinderen, linkse mensen, rechtse mensen,… iedereen. Al begrijp ik de kritiek wel. In de gezamenlijke betoging met StopUSA hebben we een klein incidentje gehad met de AEL. Ze wilden op kop lopen in de betoging van 15 maart. Dat kon niet, vonden wij. De kop van een betoging moet representatief zijn. Iedereen moet zich in een vredesbetoging thuis voelen.’

ALLEMAAL ACHTER ONZE JONGENS

Blijft de vraag: heeft het allemaal zin, dat betogen? Zoals Louis Paul Boon ooit zei: ‘Schop 99 mensen op 100 een geweten en er blijft nog één smeerlap over en die wordt president. En als je die durft te schoppen, vlieg je de gevangenis in.’ De oorlog is twee weken bezig. Honderdduizenden betogers in Londen of Madrid hebben de Britse premier Tony Blair of de Spaanse eerste minister José Maria Aznar níét op andere ideeën kunnen brengen. Wat nu, vredesbeweging?

‘We betogen gewoon verder’, zegt De Brabander. ‘Het is ook niet waar dat we helemaal niets bereikt hebben. Minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (MR) zei onlangs dat de Belgische houding voor een groot deel bepaald werd door de houding van de publieke opinie. Zelfs Aznar leek even onder de indruk van de massale betogingen.’

Cultuurfilosoof Lieven De Cauter: ‘Wees maar zeker dat die betogingen indruk hebben gemaakt. Oké, Bush en Blair hadden protest verwacht. Maar dat al die vadsige westerse consumenten zo massaal op straat zouden komen, nee… Dat ze het protest zomaar naast zich neerleggen, is natuurlijk wraakroepend. Die mensen hebben altijd de mond vol van referendums ,pop polls, democracy polls… Maar als de bevolking echt néé zegt, roepen ze: “Ah nee, wij weten wat goed voor jullie is. It’s our moral duty to protect the values.” Bah. Wat een afgrijselijke leugen.’

‘De straat is het enige middel dat we hebben om onze verontwaardiging over deze oorlog te uiten’, gaat De Brabander verder. ‘En daarnaast steunen we de vredesbewegingen in de VS en Groot-Brittannië. Zij moeten het doen. Zij moeten hun regeringen op andere ideeën brengen.’ Die steun zal nodig zijn. In het Verenigd Koninkrijk zakte vorige week de anti-oorlogstemming. ‘Een klassiek fenomeen’, zegt De Cauter. ‘Eenmaal het oorlog is en er doden vallen, staan we allemaal weer achter onze jongens.’

Tot slot nog dit. Vorige week zei premier Guy Verhofstadt in Knack. ‘De vredesbeweging zal aanleiding geven tot een eigen Europese interventiemacht.’ O ironie!

‘Een waanzinnige uitspraak’, vindt De Brabrander. ‘Eén ding heeft deze oorlog toch wel duidelijk gemaakt: Europa heeft géén buitenlands beleid. Nu wil Verhofstadt een Europees leger creëren, terwijl er niet eens een buitenlands beleid is. Ik begrijp ook zijn logica niet. Hij zegt: “We hebben een leger nodig om duidelijk te maken dat we even machtig zijn als de VS. ” Maar dan kopiëren we net datgene dat we verafschuwen, namelijk de politiek van de VS. Nee, wij zeggen: bouw een sterk sociaal Europa en een sterke VN uit, als alternatief voor de machtspolitiek van de VS.’

*: ‘Ik ben een Bagdadi’

Stijn Tormans

‘Wees maar zeker dat die betogingen indruk hebben gemaakt.’