Voedseloverschotten voor de armen : hoe meer ze ervan eten, hoe meer de bedrijven besparen. En klachten komen zelden voor.
ALS EEN PARTIJ levensmiddelen aan behoeftigen wordt uitgedeeld, heeft ze soms al een hele geschiedenis achter de rug. De Voedselbank, die het vrijwaren van voedsel voor vernietiging tot doel heeft, kreeg de voorbije twee jaar zoveel honderdduizenden liters fruitsap van Tropicana aangeboden, dat ze al bepaalde loten moest weigeren. Sommige loodsen liggen vol kartons, die telkens zes flessen van 1,25 liter tellen. Op de dozen staat gedrukt : ?bij voorkeur te gebruiken voor 23 april 1995?, een datum die al ruim een jaar overschreden is. Het gaat om Twisters waarin vier aroma’s verwerkt zijn. De smaak is wat klef, maar volgens de Voedselbank is alles perfect drinkbaar.
De fruitsappen zijn ingevoerd uit Amerika en waren oorspronkelijk voor de Franse markt bestemd, zoals op het etiket staat. De Belgische Tropicana-vertegenwoordiger Valentin Lambrechts overspeelde echter zijn hand en raakte het spul niet tijdig kwijt : ?Twee jaar na elkaar zijn we serieus de mist ingegaan. Zowel na de zomer van 1994 als van 1995 stortte de verkoop van onze Twisters in elkaar, zodat we met een enorme partij overbleven. Lang konden we die niet aanbieden, want de warenhuizen eisen een looptijd van minstens drie maand. Als je dichter dan drie maanden bij de vermelde datum zit, willen ze het gewoon niet meer. En zo bleven we ermee zitten.?
Volgens Lambrechts zijn er ongeveer honderdduizend kartons samen dus ruim 700.000 liter aan de Voedselbank geschonken. Jammer genoeg konden de caritatieve organisaties niet àlles verwerken, want hoe meer er opgedronken werd, hoe meer de firma bespaarde. Om de flessen te vernietigen, moet er immers, naargelang van de hoeveelheid, enkele franken tot tien frank per liter betaald worden. Die som bestaat vooral uit de kost voor een speciale vernietigingsfirma met verbrijzelingsmachine, de stortrechten voor Ovam, en de vervoerskosten.
Dat is niet alles. Valentin Lambrechts : ?Normaal gezien, moeten wij op de invoer twintig procent douanerechten betalen, maar daarvan zijn wij vrijgesteld als de goederen bestemd zijn voor liefdadige, filantropische organisaties, die de behoeftigen gratis bedelen. Dankzij de BTW-bon van de Voedselbank kan eventueel ook de BTW gerecupereerd worden, die anders verloren is. Kortom, beide partijen worden er beter van : door het weg te schenken, besparen wij enkele miljoenen, en de armen drinken het graag. Al ben ik de eerste om te zeggen dat, een jaar na datum, het vitaminegehalte zo goed als afgebroken is. Wat nu overblijft, is eigenlijk suikerwater. Maar het schaadt zeker niet.?
Toch loopt er een gerechtelijk onderzoek tegen Tropicana in verband met de partij fruitsap die deels bij de Voedselbank opgeslagen ligt. Eerder was daarover immers al een overeenkomst afgesloten met een opkoper, die de hele lading naar Rusland zou verschepen. Wettelijk bleek die uitvoer echter niet meer toegelaten. De opkoper beweerde daarna dat hij door de vervaldatum van 23 april 1995 bedrogen werd en dat het fruitsap in feite ?niet meer consumeerbaar? was. Een laatste deel van de partij 300.000 liter, in Zeebrugge gestockeerd wordt nu vernietigd.
In het kader van het gerechtelijk onderzoek nam de Eetwareninspectie van het ministerie van Volksgezondheid enkele stalen. Hoofdinspecteur-directeur Guy Temmerman : ?Eerst probeerde men ons te misleiden door te beweren dat de vermelde datum de fabricagedatum was, maar daar zijn we niet ingetuind. Nu, je valt er zeker niet dood van, maar erg lekker en voedzaam is het niet meer : de vitamines zijn eruit, de smaak en kleur zijn aangetast. Eén staal vertoonde een verhoogde schimmelvorming. Mijn conclusie was dat het fruitsap te slecht was om nog in de handel te verkopen, maar nog goed om aan de Voedselbank te geven.?
TWIJFEL.
De Belgische Federatie van Voedselbanken, die overschotten van de industrie verdeelt aan 580 organisaties samen goed om 70.000 armen te voeden , heeft voor de betrokken verenigingen een document over de ?houdbaarheid? opgesteld. ?De wetgever schrijft voor om op elk voorverpakt voedingsmiddel een datum van minimale houdbaarheid aan te brengen. Dit betekent de datum tot wanneer het levensmiddel zijn specifieke eigenschappen behoudt als het op passende wijze wordt bewaard. Dit betekent ook dat het product slechts geleidelijk zijn oorspronkelijke voedingswaarde en smaak zal verliezen binnen een periode die nu eens enkele weken, dan weer enkele maanden, ja zelfs enkele jaren bedraagt.? En de folder besluit met ?praktische raad in geval van twijfel : open een verpakking, bekijk ze, ruik en proef het product. Maar in ’s hemelsnaam, werp nooit ondoordacht levensmiddelen weg. Bestrijd honger en verkwisting.?
Een wantrouwige Antwerpse organisatie weigerde vorig jaar hamburgers uit 1993 : ?Eerst hadden we er een deel verspreid. De hulpvragers vonden ze lekker en vroegen om meer. Maar veiligheidshalve hebben we ze niet meer durven aannemen.? Sporadisch laat de Voedselbank producten onderzoeken door het laboratorium van het ministerie van Economische Zaken. Begin dit jaar werd een serie analysebulletins naar de caritatieve organisaties opgestuurd, met als conclusie dat de stalen aan alle geldende reglementeringen voldoen en dat de waren dus ?geschikt voor verbruik? zijn. Het ging onder meer over aardappelpuree waarvan de vermelde datum vervallen was in januari 1994, sardienen (vervallen in juni 1994), aardbeienconfituur (vervallen in november 1992) en kalfsragoût (vervallen in december 1994). De begeleidende brief stelde : ?Wij hopen hiermee voor eens en altijd alle twijfels en polemieken uit de wereld geholpen te hebben.?
Hoofdinspecteur Guy Temmerman van de Eetwareninspectie : ?Er zijn veel misverstanden over de vermelde data. Je moet onderscheid maken tussen de datum van minimale houdbaarheid en de uiterste verbruiksdatum. In het eerste geval staat het de verkoper vrij die datum te overschrijden zover hij wil. Onze inspecteurs kunnen daar niet tegen optreden of die waren in beslag nemen. Dat was vroeger wel de bedoeling van België, maar Europa wou dat niet. Natuurlijk laat de wet niet toe om producten te verkopen die bedorven zijn, waarvan geur of smaak op ontaarding wijzen, of blikken waarvan de vlakke wanden bol staan. De wet verbiedt wél uitdrukkelijk een uiterste verbruiksdatum te overschrijden, maar die geldt alleen voor zeer bederfelijke producten zoals zuivelwaren, bereide slaatjes, verpakte filet-américain… In die gevallen kunnen onze inspecteurs optreden, ook wanneer de verspreiding via de Voedselbanken gebeurt.?
BLOEMKOLEN.
Voedselpaketten voor behoeftigen bestaan vooral uit droge voeding en blikvoeding, maar sinds vorige week mag de Vriendenkring Voedselbank Antwerpen bij de Mechelse veilingen weer verse bloemkolen ophalen, want die zijn voor het eerst dit jaar door de bodemprijs gezakt en uit de markt genomen. De Vriendenkring werd al in 1988 opgericht door Michel Hermans uit Putte en is in 1993, na grondige meningsverschillen, afgesplitst van de Belgische Federatie van Voedselbanken. Michel Hermans, een geëngageerde mijnwerkerszoon, coördineerde vorig jaar de verdeling van 250 ton eetwaren via 22 liefdadigheidsverenigingen. ?Onze filosofie is dat de armen op die manier een bedrag kunnen uitsparen dat ze aan andere essentiële dingen bijvoorbeeld de schoolreis van een kind kunnen besteden. Het is budgetcontrole.?
Op vrijdag gaat Michel Hermans met vertegenwoordigers van de caritatieve organisaties naar de veiling om mogelijke overschotten op te halen. Het ministerie van Landbouw heeft hem een ?kaart van ontvangst? toegekend, die voor 1995-96 recht geeft op 2.026 gratis bloemkolen, als die met Europese subsidies uit de markt genomen worden. In de groentensector genieten alleen bloemkolen en tomaten van het Europese interventiesysteem. De voorbije jaren haalden caritatieve verenigingen 30.000 à 50.000 kilo tomaten en 7.000 à 8.000 bloemkolen per jaar op. Maar behalve die interventieproducten geven de veilingen ook wel andere onverkochte groenten mee : komkommers, sla, venkel, paprika’s, en zo meer. Hermans heeft verder een quotum voor 25.000 kilo appelen en 15.000 kilo peren gekregen, ?maar jammer genoeg was dit seizoen magertjes, omdat er door de hoge prijzen maar weinig fruit voor interventie en liquidatie uit de markt gehaald werd.?
Volgens hetzelfde principe kunnen de verenigingen ook verse vis bekomen, als ze een aanvraag indienen op het ministerie van Landbouw. De verdeling gebeurt door de Rederscentrale in Oostende. Dat blijkt echter geen succes te zijn, ondanks de explosie van het aantal voedselbedelingen. De voorbije jaren werden slechts enkele honderden kilo’s schelvis, kabeljauw, schol of wijting opgehaald door een handvol instellingen zoals Ibis in Oostende, oorspronkelijk een weeshuis voor kinderen van op zee omgekomen vissers. Er is nochtans vis genoeg te krijgen : in 1995 werd 580.000 kilo uit de markt genomen. De vis wordt dan met eosine overgoten om die ongeschikt voor consumptie te maken, en vervolgens in fabrieken tot vismeel verwerkt. De reden van het geringe succes is dat niet alle caritatieve organisaties vissen kunnen fileren en kuisen, en vooral dat verse vis zo’n korte houdbaarheid heeft, wat ook het probleem is bij de groenten.
Het dumpen van groenten kost de veilingen veel geld, maar dat gaat op voor alle ondernemingen in de voedingsnijverheid. ?Dat is uiteraard de eerste reden waarom zoveel bedrijven hun overschotten aan ons afstaan,? zegt Michel Hermans. ?Zo ga ik elke week bij enkele zuivelbedrijven een paar ton producten ophalen die te dicht bij hun uiterste verbruiksdatum komen om ze nog te verkopen. Potjes yoghurt bijvoorbeeld : dat heeft een looptijd van minstens tien dagen nodig, zoniet gaan ze het bedrijf niet meer uit. Ik heb uitgerekend dat ik één bedrijf minstens een miljoen frank per jaar bespaar.? Om levensmiddelen te mogen storten normaal op een stortplaats van categorie 2 moet men immers een gemiddeld storttarief van 1.800 frank per ton betalen, en een milieuheffing van 2.123 frank per ton aan Ovam. Samen dus al vier frank per kilo, zonder vervoerskosten en arbeidsuren.
Een ijskreemfabrikant deelt via Michel Hermans ook vaak grote hoeveelheden ijs uit. Vaak gaat het om partijen die door landen als Italië of Duitsland teruggezonden werden, omdat de regels daar erg streng zijn. ?Maar dat blijft goed op voorwaarde dat je bij het vervoer en de verdeling nooit de diepvriesketen doorbreekt.? Hermans heeft wel een verzekering (die tot vijftig miljoen frank per sterfgeval dekt) voor het geval dat er ooit iets zou mislopen met een product. Als gevolg van de economische slapte verwacht hij dat bedrijven hun productie verder rationaliseren en een kleinere marge voor mogelijke overschotten laten, wat door computerisering en streepjescodes nu perfect mogelijk is. ?Anderzijds blijft het aantal voedselbedelingen stijgen. Het aantrekkelijke van een voedselpakket voor organisaties, is dat je er gemakkelijk het vertrouwen van mensen mee wint. Je geeft hen iets zonder iets terug te vragen.?
MOEDERS.
Alleen al in Antwerpen worden elke week enkele duizenden voedselpakketten en maaltijden uitgedeeld door een zestigtal verenigingen. De hulporganisatie Moeders voor Moeders werd drie jaar geleden opgericht door Monique Verdickt, die thuis in de kelder wat kledij begon op te slaan voor behoeftige moeders. Nu betrekt de organisatie een dubbelhuis in de Helmstraat in Borgerhout, en volgende week wordt nog een groot pand met magazijnen in gebruik genomen. Het nieuwe pand zal ook dienen als wachtzaal voor de honderden mensen, die dan niet meer op straat zullen blootgesteld worden aan slechte weersomstandigheden én nieuwsgierige blikken. Bij Moeders voor Moeders kunnen baby’s een warm badje en een warme maaltijd krijgen, zijn er geboortepakketten voor pas bevallen vrouwen, en is er kledij voor kinderen van alle leeftijdscategorieën. De gebouwen zitten nokvol, en er werken ruim veertig vrijwilligers.
De vereniging wordt nu echter vooral overrompeld door de voortdurend stijgende vraag om voedselpakketten : al 1.200 per week. Het zijn grote dozen waarin ongeveer het maximum zit dat een persoon kan dragen. Het menu van deze week : melk, bloem, cornflakes, rijst, water, brood, koeken, een diepvriesgerecht, kaas en smeerkaas. De eetwaren komen gedeeltelijk van de Voedselbank, gedeeltelijk van bakkers en winkels, en voorts worden ook producten aangekocht met de giften van particulieren en sponsors. Vooral serviceclubs zoals Rotary, Lion’s en Kiwanis sponsoren tegenwoordig graag voedselbedelingen. Elke avond staat er iemand van Moeders voor Moeders in het warenhuis van Marks & Spencer, om er de onverkochte bereide maaltijden op te halen, die anders al na twee dagen worden vernietigd. Klachten komen er volgens Monique Verdickt zelden of nooit, want honger is de beste kok.
Ongeveer twee derden van de behoeftigen bestaat uit Belgen, de anderen zijn vooral vluchtelingen. ?Alleen Marokkanen en joden zien wij nooit : die hebben nog sterkere familiebanden en worden door de eigen gemeenschap opgevangen,? zegt Monique Verdickt. Om misbruiken uit te sluiten, vraagt Moeders voor Moeders een verwijsbriefje van een officiële organisatie. Het merendeel wordt doorverwezen door het OCMW en Kind en Gezin. Soms komen die instellingen zelf pakketten voor moeders ophalen, wat toch de omgekeerde wereld lijkt. ?Wij doen in feite het werk dat het OCMW en Kind en Gezin zouden moeten doen. Maar zij werken zoveel trager, terwijl hulp direct moet zijn. Als je het OCMW een kinderwagen vraagt, krijg je die soms pas als je kind al loopt.? Anderzijds willen die officiële instellingen Moeders voor Moeders niet financieel helpen, al was het maar om de elektriciteitsrekening te betalen.
Ook Monique Verdickt meent dat er iets moet gedaan worden aan de wildgroei van organisaties die met voedselbedeling bezig zijn, en dat er via overleg op zijn minst naar coördinatie gestreefd moet worden. In Turnhout hebben het OCMW en een aantal privé organisaties alvast de handen in elkaar geslagen om vanaf juni in een stedelijke school met gezamenlijke voedselbedelingen te beginnen. Hongerigen spijzen is meer dan ooit een populaire activiteit, en niets is meer bevredigend. Sommige verenigingen combineren dat nog met een structurele begeleiding, onder het motto dat het beter is de mensen te leren vissen dan hen vissen te geven. Enkele verenigingen vragen een kleine vergoeding, zodat de hulpvrager niet het gevoel heeft aalmoezen te krijgen en er zorgvuldiger mee omspringt. Maar de meesten delen gewoon voedsel uit als sinterklaas. De vraag rijst ook zo de pan uit dat persoonlijke begeleiding nauwelijks mogelijk is.
Om de stijgende vraag enigszins te kunnen volgen, richt de Belgische Federatie van Voedselbanken nu een prospectieteam op, dat de bedrijven moet bewerken om overschotten af te staan. Ook burgers kunnen in de toekomst restjes brengen. Het objectief is om tegen 1996 zes miljoen kilo in te zamelen. Alles is welkom. Een gegeven paard kijkt men niet in de bek.
Chris De Stoop
Het lompenproletariaat
Moeders voor Moeders : 1.200 voedselpakketten per week.
Monique Verdickt : Wij doen het werk dat officiële instellingen zouden moeten doen.
De Voedselbank : prospectie bij bedrijven om overschotten af te staan.
