De strategen van de Democratische presidentskandidaat Barack Obama plannen een meesterzet. Ze willen een ‘vijftigstatencampagne’ voeren en hopen toe te slaan in het traditioneel Republikeinse Diepe Zuiden.

Ooit was the Deep South, het amalgaam van staten die zich tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) afscheidden van de Verenigde Staten, een bastion van rassenhaat en discriminatie. De strijd om de burgerrechten is intussen gestreden, maar het zuiden bleef oerconservatief. De Democratische presidentskandidaat Barack Obama heeft een strategie uitgedokterd om daar verandering in te brengen. Change, weet u wel.

In Birmingham, Alabama, herinnert een Instituut voor Burgerrechten aan de roerige jaren zestig. Het is een indrukwekkend museum met beelden en foto’s over de discriminatie die zwarten in Alabama ondergingen. Politiecommissaris Eugene ‘Bull’ O’Connor stuurde bloedhonden af op zwarte demonstranten, gouverneur George Wallace verklaarde rassenscheiding ‘voor eeuwig en altijd’, Martin Luther King zat er in de gevangenis. In 1963 pleegden leden van de Ku Klux Klan een bomaanslag op de Sixteenth Street Baptist Church. Vier zwarte kinderen kwamen daarbij om het leven; jeugdvriendinnen van Condoleezza Rice, de huidige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, die in Birmingham opgroeide. De reputatie van Birmingham, de hoofdstad van het zuidelijke Dixieland, werd voor eeuwig beschadigd. Na de strijd om burgerrechten voltrok zich een automatische, economische rassenscheiding: zwarten bleven in de stad wonen, terwijl blanken zich in de uitgebreide buitenwijken van Birmingham vestigden.

‘Mijn ouders konden zich niet voorstellen dat zwarten en blanken naar dezelfde school zouden gaan, laat staan dat zwarten zouden konden stemmen’, zegt Chuck Dean, politiek commentator bij de krant Birmingham News. ‘Nu wordt een zwarte kandidaat wellicht verkozen tot president van de VS.’ Volgens hem heeft er een ‘revolutie tussen generaties’ plaatsgevonden. ‘Mijn kinderen kunnen zich niet voorstellen waarom hun grootouders zo tegen zwarten waren. Zij steunen nu Obama.’ Van de 300.000 inwoners die Birmingham telt, is ruim 70 procent zwart. Blanken bevolken rijke voorsteden zoals Mountain Brook, Vestavia Hills en Hoover. Het hele gebied behoort tot het district Jefferson County, dat 1,1 miljoen inwoners telt. President George W. Bush won dit district in 2004 met 54,2 procent van de stemmen, terwijl zijn Democratische rivaal John Kerry 45,2 procent haalde. De buitenwijken zijn Republikeinse bolwerken. Bush won het conservatieve Alabama met gemak: 62,4 procent tegen 36,8 procent voor Kerry. Obama wil dit verschil van ruim 25 procent terugdringen tot enkele procenten.

Nieuw kiezerspubliek

Toen Barack Obama eerder dit jaar kwam spreken in Birmingham, was het stadion meteen gevuld. Birmingham was, net als zijn Britse naamgenoot, een stad van mijnbouw en staalindustrie. De stad tussen de lommerrijke heuvels was de smid van Amerika. Maar de tijd van open ovens die de vallei, waarin Birmingham ligt, vulden met smog is voorbij. Er kwam nieuwe industrie naar de regio, zoals de buitenlandse autofabrikanten Honda, Toyota en Mercedes die werden gelokt omdat Alabama vakbonden buiten de deur houdt. De University of Alabama at Birmingham (UAB) werd de grootste werkgever, gespecialiseerd in medisch toegepast onderzoek en verbonden met tal van ziekenhuizen. Die economische transformatie veranderde de bevolking. Er kwamen jongeren en beter betaalde werknemers naar Birmingham. ‘Dat is een hele groep nieuwe kiezers’, zegt Edward Lamonte, als politiek wetenschapper werkzaam aan de Birmingham Southern College. ‘De kandidatuur van Obama geeft enorm veel energie aan die jongeren. Ik zie dat ze net zo geboeid zijn door Obama als ik vroeger was door John F. Kennedy.’ Volgens hem geeft Obama ‘een dynamiek’ aan het zuiden.

Zowel Democraten als Republikeinen zijn het erover eens: Obama maakt de kloof die Bush sloeg kleiner. John Ross, voorzitter van de Republikeinen in Alabama, ziet bij zijn partijgenoten weinig enthousiasme voor de Republikeinse kandidaat John McCain. ‘Er gebeurt niets, de campagne van McCain lééft niet. De sociaalconservatieven voelen zich niet aangesproken door hem. Er moet nog veel gebeuren.’ Toch denkt Ross dat de Republikeinen Alabama opnieuw zullen binnenhalen, ‘maar het verschil zal klein zijn’. Ook journalist Chuck Dean gelooft niet dat Obama kan winnen in Alabama. ‘Bij de oudere generatie blanken denken veel mensen: ik stem niet op een zwarte. Dat verander je niet meer.’ In Alabama is racisme niet meer manifest, maar een volledige verzoening is er nooit geweest. Zwarten en blanken gingen hun eigen weg. Birmingham werd zwart; de voorsteden blank. Oudere blanken hebben zich erbij neergelegd dat rassenscheiding niet ‘voor eeuwig en altijd’ was. Maar, zo zegt Dean, stemmen op een zwarte is voor hen ‘een brug te ver’.

Toch ziet Dean ontwikkelingen die Obama in theDeep South in de kaart spelen. In de eerste plaats is er het grote contingent zwarte kiezers. In Alabama is circa 30 procent van het electoraat zwart. In het verleden gingen zwarten niet massaal stemmen bij presidentsverkiezingen, omdat de Democratische kandidaat toch niet kon winnen in Alabama. ‘Er is nu een groot enthousiasme onder zwarten voor Obama. Ze laten zich mas-saal registreren.’ In Alabama’s buurstaat Mississippi liggen de kaarten zelfs gunstiger voor Obama. Bijna 40 procent van de inwoners is zwart. In 2004 won George W. Bush Mississippi met 59,4 procent tegen 39,7 voor Kerry. Het verschil was 226.000 stemmen. Maar in Mississippi lieten 600.000 zwarten zich in 2004 niet registreren als kiezer. ‘Met een grote registratiecampagne onder zwarten kan Obama Mississippi doen kantelen’, zegt Dean. Hij betwijfelt of Obama de staat Louisiana kan winnen, hoewel 33 procent van de bevolking zwart is. ‘Die staat is zo verbonden met de olie- en gasindustrie. Big Oil zit er in het DNA van de blanken, terwijl Obama met een groen milieuverhaal komt aanzetten. Zij gaan stemmen om Obama te stoppen.’

PATRIOTTISME WANKELT

Een tweede ontwikkeling is het overtuigen van gematigde blanken, zowel jongeren als beter betaalde werknemers. ‘De blanke middenklasse is niet tevreden over de Republikeinen en president Bush’, zegt Dean. ‘De benzineprijs van 4 dollar per gallon (3,7 liter) treft die groep in de beurs. Veel mensen met middeninkomens zijn de Republikeinen beu.’ Het handelsmerk van de Republikeinen, economisch bestuur, is zwaar beschadigd. De inflatie stijgt, het begrotingstekort liep op, en de hypo-theekcrisis drijft mensen hun huizen uit. Ook politicoloog Lamonte ziet een ontgoochelde middenklasse. ‘Alabama is een patriottistische staat en stond als één man achter Bush tijdens de invasie in Irak. Alabama stuurt naar verhouding veel militairen naar Irak. Maar nu komen honderden jongemannen invalide terug, onder andere naar het veteranenhospitaal in Birmingham. Het is verschrikkelijk om die verwoeste levens te zien. De burgers beginnen dat te zien.’ Recente peilingen wijzen uit dat 50 procent van de burgers in Alabama kritiek heeft op de oorlog en op president Bush. Dat is veel voor een staat die bekendstond als ‘ rock solid Republican’.

De derde ontwikkeling is de ontevredenheid van de christelijk-conservatieve partijbasis van de Republikeinen over kandidaat John McCain. Ze vinden hem niet conservatief genoeg en vertrouwen hem niet. ‘Er is een kloof tussen McCain en de conservatieven in Alabama. Er is gewoon geen animo voor hem zoals die er wel was voor Bush in 2000 en 2004’, zegt David Wheeler, voorzitter van de Republikeinen in Jefferson County. Het gevolg van die ‘enthousiasmekloof’ is dat veel Republikeinen thuisblijven op de dag van de verkiezingen.

Deze drie trends – massale zwarte opkomst, de teleurgestelde middenklasse, en de gedeprimeerde conservatieven – kunnen Obama een doorbraak in het zuiden bezorgen. Bovendien kan de positie van de Democraten in het Congres worden versterkt. Tegelijk met de presidentsverkiezingen zijn er op 4 november ook verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden. Voor Birmingham zit de jonge zwarte politicus Artur Davis in het Congres. Hij is een groot supporter van Obama. In 2010 wil hij een gooi doen naar de post van gouverneur in Alabama. Dean: ‘De vroegere gouverneur George Wallace zou zich omdraaien in zijn graf als hij zou weten dat Alabama een zwarte gouverneur krijgt.’

Obama’s verkiezingsteam mikt op vier zuidelijke staten: Georgia, Mississippi, North Carolina en Virginia. In 2004 won George W. Bush Georgia met 57,9 procent van de stemmen, terwijl Kerry 41,3 procent kreeg. Obama hoopt nu op gelijke voet te komen met de Republikeinen. Vervolgens zijn er twee elementen die Obama de overwinning in Georgia kunnen bezorgen: interne migratie, en een derde kandidaat die McCain onderuithaalt. Interne migratie is duidelijk zichtbaar in Atlanta, een metropool met miljoenen inwoners. Atlanta groeit explosief, vooral met Amerikanen die de Midwest achter zich lieten en werk zochten in de nieuwe industrieën rond de stad.De nieuwkomers stemmen doorgaans Democratisch. Sinds 2000 is de bevolking van Georgia gegroeid met 1 miljoen mensen, tot meer dan 9 miljoen.

Daarnaast wordt McCain in Georgia getart door een derde kandidaat: Bob Barr. Barr was ooit de Republikeinse congresafgevaardigde voor Georgia en was bijzonder conservatief. Maar hij heeft een bekering ondergaan, en is nu kandidaat van de ‘libertariërs’. Die stroming leefde het voorbije jaar sterk op in de Republikeinse partij dankzij presidentskandidaat Ron Paul, een Republikeinse congresafgevaardigde uit Texas. Hij haalde gemiddeld 10 procent tijdens de voorverkiezingen en kreeg miljoenen dollars aan donaties. Paul is het boegbeeld van de libertariërs: hij is tegen een omvangrijke overheid, tegen de invasie in Irak, tegen federale belastingen en tegen Amerikaanse interventies in de wereld. Barr sprong in Georgia op de libertaire kar en dreigt McCain 5 tot 10 procent van de stemmen af te snoepen. ‘Het is niet uitgesloten dat Barr Obama in Georgia aan een overwinning helpt door McCain te nekken’, zegt Lamonte.

slinkende marges

In North Carolina en Virginia heeft Obama de beste kansen op winst. De samenstelling van de bevolking speelt hem in de kaart. Het zwarte electoraat in beiden staten ligt rond de 20 procent. Er zijn veel jongeren omdat beide staten veel onderwijsinstellingen hebben. Bovendien was er de voorbije tien jaar flinke immigratie uit het noordoosten en de Midwest naar de florerende economische centra van Virginia en North Carolina. Sinds de jaren zestig stemmen beide staten bij presidentsverkiezingen steevast Republikeins, maar de marges slinken. De enige sterke kaart die McCain heeft, is zijn steun onder het marinepersoneel op de militaire bases in North Carolina en Virginia en het grote aantal veteranen dat in beide staten woont.

Obama heeft vorige week 20 veldbureaus laten openen in Virginia om de kiezersregistratie van zwarten en jongeren te promoten. Virginia en North Carolina lijken van Republikeinse bolwerken te veranderen in swing states (twijfelstaten) die binnen Democratisch handbereik komen. Daarentegen lijkt South Carolina, ooit de bakermat van de slavernij en de rassenscheiding, conservatief te blijven omdat er te weinig ‘verlichte immigranten en studenten’ uit het noorden immigreerden.

De zuidelijke strategie van Obama is niet alleen een plaagstoot tegen de Republikeinen, maar ook een noodzaak. Als hij alle elf staten van de vroegere confederatie (de landen op de kaart plus Texas, Tennessee en Arkansas) zou negeren, dan moet hij 72 procent van de resterende staten winnen. En dat is een zware opgave. Daarom transporteert hij zijn campagne naar het zuiden, met goede kansen in Mississippi, Georgia, North Carolina en Virginia. Die staten zijn samen goed voor 49 stemmen van het kiescollege dat de president aanwijst – hij heeft er ten minste 270 nodig. Een Democratische doorbraak in het zuiden zou McCains politieke basis versmallen en verbrokkelen. Florida behoort geografisch ook tot het zuiden, maar die staat heeft in de loop der jaren een demografische verandering ondergaan. Het is niet Dixieland zoals Alabama of South Carolina ooit was. De strook van Florida net bezuiden Alabama stemt met marinebases zoals Pensacola zeer conservatief. Maar het gros van het electoraat woont in Miami, Fort Lauderdale en West Palm Beach. Dat is Democratisch gebied. Florida werd een immigratiebestemming bij uitstek: voor werkloze Amerikanen uit het noorden, voor hispanics uit Latijns-Amerika en voor de gepensioneerden uit het noordoosten die in Florida komen overwinteren. Florida is, met 27 stemmen in het kiescollege, de belangrijkste swing state.

‘Een doorbraak in zuidelijke staten, in combinatie met winst in Florida, moet Obama het presidentschap bezorgen’, zegt advocaat Ben Hogan III in Birmingham. Hij was nooit politiek actief maar heeft nu een steungroep voor Obama opgericht. ‘Met vrijwilligers werken we aan een tekst voor het Democratisch Platform’, zegt hij in zijn bureau in het oude gedeelte van de stad. Het Democratisch Platform is het document dat de positie van de partij omschrijft ten aanzien van onderwerpen zoals economie, Irak, energiebeleid en onderwijs. De eindversie wordt op de Conventie in Denver eind augustus vastgesteld. Via het internet leveren 1000 groepen ontwerpteksten aan Obama’s campagnestaf. ‘We hebben mensen van alle leeftijden en rassen. Zelfs Alabama beweegt.’

Maar Alabama is voorlopig nog geen Alobama. Scepsis is er ook, zelfs bij zwarten. In het Kelly Ingram Park bij het Instituut voor Burgerrechten zit een zwarte man op een bank. Hij werd geboren in Birmingham, vertrok naar Chicago maar kwam terug. Hij heeft zich geregistreerd voor de verkiezingen. Maar op de vraag of Obama de verkiezingen wint, antwoord hij met ongeloof: ‘Een zwarte als president van Amerika? Ik kan nog steeds niet geloven dat het mogelijk is.’

DOOR DERK JAN EPPINK IN DE VERENIGDE STATEN

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content