Chris De Stoop
Chris De Stoop Chris De Stoop is redacteur van Knack.

De economische sancties tegen Irak hebben niet Saddam, maar wel de bevolking op de knieën gekregen. Ondervoede, zieke en misvormde kinderen zullen de grote verliezers van een oorlog worden, vreest dokter Edward De Sutter.

De Iraakse bevolking staat niet alleen op de rand van een oorlog, maar ook op de rand van een humanitaire catastrofe. Dat is mede het gevolg van de harde economische sancties die door de VN al twaalf jaar tegen Irak worden volgehouden. De enige uitzondering daarop is het voedsel-voor-olieprogramma, waardoor sinds 1996 een beperkte hoeveelheid basisproducten mag worden ingevoerd. De aanleiding toen was dat er volgens Unicef al 500.000 kinderen gestorven waren. Geen reden om het embargo op te schorten, vond de voormalige Amerikaanse minister Madeleine Albright van Buitenlandse Zaken: ‘Het is die prijs waard.’ Drie maanden geleden stelde Unicef dat het aantal chronisch ondervoede kinderen gedaald is van 32 procent in 1996 tot 23 procent in 2002. Maar een miljoen kinderen onder vijf jaar lijdt nog altijd aan chronische ondervoeding, ‘wat absoluut onaanvaardbaar is’.

Volgens een zeer recent rapport van het International Study Team, een groep van onafhankelijke medisch experts, riskeren bijgevolg zeker 500.000 kinderen een mogelijke oorlog niet te overleven. De meeste van de 13 miljoen kinderen in Irak zijn van voedselrantsoenen afhankelijk, en als de distributie door de oorlog onderbroken wordt, kunnen de gevolgen fataal zijn. Er zijn maar voedselstocks voor één maand. De kindersterfte is het voorbije decennium al 2,5 maal toegenomen, vooral door eenvoudige aandoeningen zoals diarree en luchtwegeninfecties. De ziekenhuizen zijn maar een schim meer van wat ze voor de eerste Golfoorlog waren: 92 procent ontbeert de meest elementaire medische uitrusting, en er is nu al een tekort aan bepaalde medicijnen.

De Kortrijkse oogarts Edward De Sutter, voorzitter van de Vereniging van Oogartsen in Vlaanderen, heeft de medische situatie in Irak de voorbije jaren op de voet gevolgd. Hij leidde twee missies naar Bagdad, stuurde medisch materiaal, liet patiënten overvliegen en gaf drie Iraakse dokters zopas een kosteloze stage in het Groeningheziekenhuis in Kortrijk. Twee jaar geleden kwam hij terug met gruwelijke foto’s van misvormde kinderen, die grote ophef maakten in de pers. Het gevolg van Amerikaanse munitie met verarmd uranium, zei dokter De Sutter toen. Nu is hij ervan overtuigd dat een eventuele oorlog een ‘medische ramp’ wordt.

Edward De Sutter: ‘Zoals altijd zal de oorlog vooral een humanitaire catastrofe worden voor de zwakkeren, en niet voor de rijken en machtigen die zich wel zullen redden. De meeste slachtoffers zullen vallen door de vernietiging van de infrastructuur: het rioleringssysteem, de waterzuivering, de elektriciteitscentrales. De vorige keer is dat ook gebeurd, en daardoor zag je ziektes zoals dysenterie of tyfus weer de kop opsteken. De mensen moeten besmet water gebruiken, en dat is fataal als je al een verzwakte conditie hebt. Ten tweede zijn de ziekenhuizen nu niet uitgerust om met oorlogsgevolgen om te gaan. Irak had tot voor de eerste Golfoorlog het beste geneeskundige apparaat van het Midden-Oosten. De dokters waren in Engeland opgeleid, er werden gesofistikeerde operaties uitgevoerd, en de basisgezondheidszorg was gratis. Dat hele apparaat werd terug naar de Middeleeuwen gebombardeerd. De voorbije jaren werd het met veel moeite weer opgebouwd. Ik heb gezien hoe een hulporganisatie zoals Care International de ziekenhuizen aan het herstellen was. Maar nu ze hersteld zijn, gaan we ze dus weer platgooien.’

Vooral de kinderen dreigen er nu onderdoor te gaan?

EDWARD DE SUTTER: Ik hoorde gisteren nog een Zwitserse minister over de gevolgen van een nieuwe oorlog in Irak spreken. Zij had het over 25 procent kindersterfte. Dat lijkt mij aannemelijk. De nodige voedingssupplementen ontbreken. De medicamenten schieten tekort of zijn van povere kwaliteit. Het logistieke probleem is enorm: er is geen bestendige aanvoer van medisch materiaal mogelijk. De toestand zal wel niet zo erg worden als in Congo, waar miljoenen mensen als vliegen gestorven zijn, maar toch minstens zo erg als in Duitsland na de oorlog.

Het voedsel-voor-olieprogramma heeft wel voor verbetering gezorgd, al blijft er veel aan de strijkstok hangen. Economisch gezien is dat programma natuurlijk een absurditeit. Zij kunnen zelf niets produceren, verkopen of exporteren en worden volledig afhankelijk gehouden van invoer. En veel noodzakelijke producten worden door de Sanctiecommissie in New York tegengehouden, omdat die volgens de Amerikanen en Britten voor ‘dubbel gebruik’ kunnen dienen. U kent de voorbeelden: geen chloor om water te zuiveren, want daarvan zou men gifgas kunnen maken; geen potloden, want grafiet kan voor wapens dienen; geen computers of monitors. Tot in het absurde toe. Even erg is het gebrek aan medische kennis. Zij zijn blijven steken in de jaren tachtig. Een nieuwe oorlog na twaalf jaar embargo zal dus nog meer kinderen met ziektes en afwijkingen opleveren.

U bent tweemaal kinderen met misvormingen gaan onderzoeken. Werd u door de Iraakse overheid gevraagd?

DE SUTTER: Jaren geleden stootte ik op de website van een Iraakse oogarts, dokter Salman, die om hulp vroeg. Hij maakte melding van tien gevallen van anoftalmie in korte tijd. Dat zijn kindjes zonder ogen, wat hoogst zeldzaam is. Het verhaal leek mij zo onwaarschijnlijk dat ik met hem ben beginnen corresponderen. Toen werd ik door de Iraakse zaakgelastigde in Brussel uitgenodigd om zelf te komen zien. Ik ben met twee dokters uit het Groeningheziekenhuis vertrokken. We werden in het beroemde Al Rasheedhotel gelogeerd, kregen buitenlandminister Tarek Aziz te spreken, bezochten de gebombardeerde schuilkelder – kortom de klassieke roadshow van Bagdad. Maar ik was oprecht geschokt door de foto’s van dokter Salman en kon twee kindjes zonder ogen zelf onderzoeken. Kijk, op deze video ziet u hoe de oogleden met een omgebogen paperclip – er was geen ander materiaal – worden opengetrokken. Lege oogkassen. De vader van dat kindje was volgens dokter Salman blootgesteld aan verarmd uranium.

In de pers zei u dat ook met grote stelligheid. Denkt u dat nog altijd of waren die foto’s propaganda?

DE SUTTER: Goeie vraag. Waren het altijd dezelfde misvormingen? Ik weet het niet. Maar vorig jaar ben ik teruggegaan, en ditmaal niet voor een roadshow, maar voor een echte wetenschappelijke missie. Ik liet mij nu begeleiden door de Franse dokter Bérengère de Martinville uit Rijsel, professor in de genetica. Ditmaal waren we minder welkom, we kregen de geheime dienst achter ons aan, en ik heb me serieus zorgen gemaakt. Het blijft een dictatoriaal regime. Maar na dagenlange onderhandelingen zijn we toch aan de nodige dossiers en bloedstalen geraakt, tegen de wil van de geheime dienst in. Dokter Salman bleef onvindbaar tot op het laatste nippertje. Hij zat er blijkbaar erg mee verveeld dat we zijn beweringen wetenschappelijk wilden verifiëren. Ook professor Selma, die het enige genetische laboratorium in Irak leidt, speelde dagenlang verstoppertje. Toen we haar toch te pakken kregen, bleek ze nog technieken van twintig jaar geleden te hanteren. Noodgedwongen. Er was een zeer slechte diagnosestelling. De Franse dokter de Martinville kon de fouten op alle niveaus doorprikken. Kortom, de uitleg over verarmd uranium hebben we laten vallen.

Wat is het dan wel?

DE SUTTER: In elk geval niet dat Saddam hen eigenhandig de ogen uitgestoken heeft, zoals sommigen zouden durven denken. Kijk, ik heb hier een spreadsheet van acht kinderen die zogezegd aan anoftalmie lijden. Daarvan kan ik maar twee gevallen als ‘echt’ beschouwen. De anderen hebben spastische paraplegie of multipele afwijkingen, zoals je ook bij ons aantreft. Al worden veel misvormde foetussen bij ons geaborteerd, wat in Irak niet mag. En wat is nu onze verklaring? Dokter de Martinville sluit niet uit dat het om genetische gevolgen gaat van plaatselijke gifgassen, die door het bombarderen van fabrieken of door andere oorzaken vrijgekomen zouden zijn. Maar het meest waarschijnlijk is de hypothese van bloedverwantschap of inteelt. In Arabische stammen is er altijd wel tien tot twintig procent bloedverwantschap geweest. Maar tot onze verbazing ontdekten we nu dat dat enorm gestegen is: wel 45 procent van de huwelijken gebeurt binnen de eigen familie. Meestal neven en nichten. Zoals bijvoorbeeld de ouders van dat kindje met de paperclip. Ook dat is natuurlijk het gevolg van het embargo en de economische ellende. Het lijdt geen twijfel dat de sancties vreselijke medische gevolgen hebben gehad.

Voelt u zich gemanipuleerd? En wilt u nog ooit terug naar Bagdad?

DE SUTTER: Ik ben er op mijn eerste missie met open ogen ingelopen. De factor propaganda speelde een grote rol. Maar dat is in Amerika ook het geval. Als je de onmenselijke gevolgen van twaalf jaar embargo moet trotseren, is het maar normaal dat je sympathie zoekt. Ook via stijgende kankerstatistieken, die we evenmin kunnen verifiëren. Ik zou graag teruggaan. Als Amerika Irak inneemt, zal ik echter geen visum meer krijgen, vrees ik. Dan wordt Irak het nieuwe vlaggenschip van Amerika in het Midden-Oosten. Als de oorlog toch nog vermeden zou kunnen worden, liggen onze kaarten wel goed. Dan zie ik voor ons een humanitaire opdracht om een transfer van kennis mogelijk te maken. Zij vragen zelf om contracten met onze universiteiten en ziekenhuizen. België is nu erg populair in Bagdad.

Chris De Stoop

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content