De Amerikaanse terreurexpert Malcolm Nance rijdt mee met JONATHAN HOLSLAG door Molenbeek en waarschuwt voor de terugkeer van jihadi’s als de IS in Irak wordt verslagen: ‘Je zou vooral de vrouwen in de gaten moeten houden.’

‘Deze buurt heeft vooral een sociaal probleem: je hoeft hier niet lang te zijn om dat te zien.’ Aan het woord is Malcolm Nance, voormalig instructeur in verhoortechnieken, terreurexpert van de Amerikaanse elite-eenheid Navy Seals, coördinator van antiterreuroperaties in Irak en nu adviseur bij de Amerikaanse overheid. Ik had vorige week de kans om met hem even door Brussel, Schaarbeek en Molenbeek te rijden en te peilen naar zijn indruk over de terreurdreiging in onze hoofdstad. ‘Jullie moeten vooral de strijd om de harten en de hoofden winnen’, luidt zijn belangrijkste advies.

Nance benadrukt dat we de problemen in Brussel niet los kunnen zien van de chaos in het Midden-Oosten. ‘De Islamitische Staat in Irak staat op het punt in te storten’, stelt hij. ‘Als het Iraakse regeringsleger en de VS de druk op Raqqa, de belangrijkste uitvalsbasis van de IS, blijven opdrijven, dan zit een overwinning tegen het einde van het jaar er wel in. Dan zal de beweging versplinteren en zullen buitenlandse strijders minder geneigd zijn naar Irak af te zakken.’ Nance voegt er meteen aan toe dat de regio daarmee niet van de burgeroorlog, de chaos en het religieuze extremisme zal zijn verlost. Maar het zal wel het einde inluiden van de droom van een nieuw kalifaat in het Midden-Oosten.

Europa zou zich daar goed op moeten voorbereiden. Veel strijders uit Europa zullen wellicht naar huis terugkeren: sommige verbitterd over de praktijken van de IS, andere nog verbitterder over geliefden die door westerse precisieaanvallen uit de weg werden geruimd. ‘Je zou vooral de vrouwen in de gaten moeten houden’, waarschuwt Nance. ‘Velen van hen zijn uit op wraak om het verlies van hun man. Ze hebben het vaak veel moeilijker dan mannen om na terugkeer hun gezin te onderhouden en ze genieten ook niet de status van teruggekeerde mannen. Mannen kunnen zich vaak nog verschuilen achter heldhaftige verhalen, maar vrouwen zijn ‘soldatensloeries’ en vinden nauwelijks nog een nieuwe partner.’

Nance waarschuwt ook voor een virtueel kalifaat. ‘Met een militaire overwinning in Irak of Syrië dood je de propaganda niet, laat staan de doctrine.’ Die zal vooral bij de underdogs in landen rondom Europa goed blijven gedijen. Miljoenen mensen daar voelen zich onderdrukt door het Westen, omdat het steun verleent aan dictators als Sisi in Egypte of aan het gehate Israël. Plaats dat in een context van armoede en gebrekkige scholing en je begrijpt dat zeker jongeren – die vaak geen voeling hebben met de traditionele moskeegemeenschappen – erg ontvankelijk zijn voor de YouTube-propaganda van de IS.

‘Wat de strategen van de Islamitische Staat het liefst zouden willen, is dat het Westen de zogenaamde jihad beantwoordt met een eigen heilige oorlog tegen de islam. Dan kan de IS zich opwerpen als de ideologische verdediger van de twee miljard moslims in de wereld.’ En dan zijn we vertrokken voor een eeuw van chaos, stelt Nance. De kans dat het Westen daar sterker uitkomt, is klein. Dat is voor hem meteen de verklaring waarom de regering-Obama er zo op gericht is om een onderscheid te maken tussen de religie en de terroristen. ‘Washington wil het uitschot niet op zijn wenken bedienen.’

‘Natuurlijk kan sociale achterstand of uitsluiting terreur nooit vergoelijken, ‘ gaat Nance verder, ‘maar in iedere samenleving heb je mensen die hun woede proberen te kanaliseren via een of andere ‘ideologie’: of dat nu de haatboodschappen van de IS zijn of de nieuwe naziorakels.’ Absolute veiligheid tegen fanatici is onmogelijk, stelt Nance, maar je moet als samenleving wel weerstand blijven bieden.

Die nadruk op ‘samenleving’ is belangrijk. ‘Een kalifaat dat virtueel verdeeldheid probeert te zaaien, kun je enkel bestrijden door de eenheid in de samenleving te bevorderen.’ Hij wijst op het belang van waarden en burgerschap in het onderwijs, het bestrijden van gettovorming in steden en het veroordelen van uitsluiting in welke vorm dan ook. Zolang die voorwaarden niet vervuld zijn, kun je investeren in veiligheid zo veel je wilt: dan blijft het dweilen met de kraan open.

‘Wat de strategen van de IS het liefst zouden willen, is dat het Westen de jihad beantwoordt met een eigen heilige oorlog tegen de islam.’