Het is een van die merkwaardige contradicties van deze tijd. Terwijl een netwerk van communicatie de wereld omspant en informatie altijd sneller rond de planeet flitst, groeit de argwaan tegenover wat als vreemd wordt ervaren. Beleidsmakers, die vlug leven en beslissen, vergeten vaak om daar behoedzaam mee om te springen.
Het blijft zo ook een opvallende vaststelling dat een land in het hart van Europa dat elk jaar miljoenen bezoekers ontvangt toch zeer onbekend blijkt te zijn. Want het succes van Jörg Haider in Oostenrijk komt niet zomaar ineens uit de lucht vallen. Hij boekt met zijn partij al bijna vijftien jaar onafgebroken winst, waarbij hij altijd weer inspeelt op de ouderdomskwalen van het vermoeide Oostenrijkse model.
Met de burgeroorlog nog vers in het geheugen werd dat land in de jaren vijftig, in volle Koude Oorlog, als het ware vastgezet. Op zoek naar rust en evenwicht verdeelden conservatieven en socialisten de macht. Een stabiel land op de brug tussen Oost en West, dat kwam iedereen goed uit. Maar de Koude Oorlog is voorbij en de postjesdemocratie is versleten. Het is, op zijn manier, een verhaal dat bekend in de oren klinkt.
België zou als geen ander de kracht van de lawine moeten kennen die Oostenrijk nu op zijn kop krijgt. Het was enkele jaren geleden geen pretje om zich in het buitenland als Belg bekend te maken. We stonden in de hele wereld te kijk als een volk van kinderschenners, dat bestuurd werd door een kliek van corrupte politici en magistraten. De sneer van Jörg Haider aan het adres van België was daarom niet voor ons bedoeld, maar voor zijn eigen achterban en voor het internationale publiek dat zich dat cliché-beeld van toen zo weer voor de geest kon halen. Een gemakkelijk succesje, recht uit het handboek voor demagogie.
Als we in onze reactie op wat er in Wenen gebeurt niet uit hetzelfde vaatje willen tappen als Haider, mogen we niet vergeten dat niet elke Oostenrijker terugverlangt naar een ‘bruin’ verleden. En veel van wat vorige week in Brussel werd gezegd, had net zozeer met een binnenlandse kwestie te maken: de schrik voor het appél van het Vlaams Blok. Als dat te duidelijk is, werkt het alleen maar contraproductief.
Dat relativeert het aantreden van de Freiheitliche Partei Österreichs niet. Achter de gepolijste en modieuze verschijning van Jörg Haider gaat een ruwe werkelijkheid schuil. Intellectuele tegenstanders worden verbaal en fysiek onzacht behandeld. Sinds hij zijn partij in uiterst rechts vaarwater stuurde, kent Oostenrijk zijn deel van het politieke geweld. Wie er nog maar om populistische redenen een gewoonte van maakt om de geschiedenis op gezette tijden te banaliseren, speelt bewust een gevaarlijk spel.
Het parcours van Jörg Haider leert ondertussen alvast dat participatie in de macht extreem-rechts niet vanzelfsprekend verbrandt. Zijn gouverneurschap van Karinthië schaadt zijn populariteit daar niet, wel integendeel. Wie er in Antwerpen of omstreken aan denkt om iets met het Vlaams Blok te proberen, weet wat hij riskeert. België ligt internationaal bovendien nog een stuk gevoeliger dan het perifere Oostenrijk. Het is de thuishaven van de Europese Unie en van de NAVO, en in het zog van die instellingen van belangrijke zetels van grote multinationale bedrijven. Die aanwezigheid is zowel financieel als op het vlak van tewerkstelling te belangrijk om ze op het spel te zetten.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 behaalde het Blok in Antwerpen een score die vergelijkbaar is met die van Haider eind vorig jaar. De andere partijen plaatsten daar toen in de stad een coalitie tegenover, die na vijf jaar bestuur door zo ongeveer alle deelnemers aan de gedwongen oefening wordt verketterd. Ze vinden het experiment niet voor herhaling vatbaar. Een conclusie waarmee ze zichzelf bij het begin van de verkiezingsstrijd voor oktober een diploma van onvermogen hebben uitgereikt.
In tegenstelling tot de jaren dertig is de kleine Alpenrepubliek nu, in het kader van de Europese Unie, ingebed in een zorgzaam klimaat van democratie. Hij zal zijn probleem met Jörg Haider tenslotte hoe dan ook zelf moeten oplossen. Dat geldt ook voor ons. De Belgische regeringen en parlementen, die vorige week blijk gaven van een grote internationale dadendrang, mogen toch niet vergeten om af en toe ook de hand in eigen boezem te steken. Anders komt een Oostenrijks scenario snel heel dichtbij.
Hubert van Humbeeck
