Wat moet je er nog aan toevoegen na het zien en horen van Jenufa in de Vlaamse Opera? Dat regisseur Carsen hier zijn meesterwerk maakte? Dat de zangers de hele tijd op de uiterst dunne scheidslijn tussen emotie en pathos balanceerden en zichzelf overtroffen? Weinig operavoorstellingen grepen de jongste jaren zo diep aan als deze. Ze is dwingend, ze heeft een morbide consequentie. Je wordt onweerstaanbaar in de draaikolk van de enge leefwereld van een besloten dorpsgemeenschap gezogen. Maar geen moment krijgt dat de allure van een folkloristisch boerendrama. Dat is in de eerste plaats aan het genie van componist Leos Janacek te danken. Zijn thema’s en vooral de uitwerking ervan hebben de dimensie van universele klassieke drama’s.
De opera Jenufa gaat over kindermoord en de verstikkende controle van een weldenkende gemeenschap. Zijn bijzonder originele muziek sluit zo nauw aan bij het dagelijkse leven, dat je bij momenten helemaal vergeet dat er nog wordt gezongen. Carsen heeft daar niets aan toegevoegd, geen vergezochte symboliek, geen doordenkers. Hij heeft alleen emotie vrij laten komen. Het is visueel de soberste regie die hij hier ooit deed. Meer dan een zandvloer, enkele deuren, stoelen, een bed en de acteurs krijgen we niet te zien. Maar wat personenregie betreft, is het zijn meest intense. Alles past perfect in mekaar.
De dorpsgenoten gluren van achter de ramen en deuren, de hoofdpersonages struikelen over de meubelen van hun enge behuizing, het kind blijft altijd aanwezig, dood of levend. En er zijn weinig voorstellingen met zo’n stralende finale. Dirigent Friedemann moest in het begin zoeken naar de juiste balans tussen podium en bak. Maar zodra het drama zich ontwikkelde, bloeide de voorstelling muzikaal open, altijd weerbarstig en kruidig. Als het parfum van de rozemarijn die een belangrijke rol speelt in deze opera. Er zijn twee centrale figuren: de kosteres, Josephine Barstow en haar stiefdochter Jenufa gezongen door Gunnel Bohman. Vooral Barstow maakte een diepe indruk. Zij moet met de heftigste emoties omgaan. Deze strenge figuur – uitgerekend zij – vermoordt het kind van Jenufa om haar pleegdochter nog een redelijk leven te gunnen. De vrouw gaat er emotioneel aan ten onder. Barstow zingt de rol met zoveel liefde voor deze verscheurde vrouw dat je haar alles zou willen vergeven. Minder gecompliceerd is de figuur van Jenufa. Bohman zet met een frisse stem een jonge vrouw met karakter en veerkracht neer. De hele cast was vocaal overtuigend: de twee vrijers, Stefan Margita en Christopher Ventris, drukten als zangers precies uit wat het verschil in hun karakter was. Opvallend en toe te juichen was de sterke aanwezigheid in de cast van zangers van hier: Petra van Tendeloo, Mireille Capelle, Piet Vansichen, Rachel Fabry, Marceline Keirsbulck. Anne Cambier blijft zich voort ontwikkelen.
Een harde voorstelling, maar ze loont beslist de moeite.
“Jenufa” van Janacek in de Vlaamse Opera Antwerpen van 10 tot 23/10. De voorstelling van 12/10 wordt uitgezonden in de Toonzaal van radio 3.
Lukas Huybrechts
