Drie nachten bombarderen. Dat was het plan waarmee de VS het Iraakse probleem uit de wereld wilden helpen.

Dit keer is het vuurwerk nog onverwacht gekomen. In de nacht van woensdag op donderdag 17 december werd Irak getroffen door een regen van honderden kruisraketten, afgevuurd uit lanceerinstallaties op schepen in de regio. De aanval, “Desert Fox”, in de praktijk een Amerikaanse operatie met Britse hulp, kwam er nadat Unscom-hoofd Richard Butler een zeer negatief eindrapport had ingeleverd over de manier waarop het Iraakse regime met de VN-inspecteurs omging. VS-president Bill Clinton kondigde de aanval aan met een toespraak vanuit het oval office in het Witte Huis. Hij legde er de nadruk op dat de bedoeling was de Iraakse programma’s voor chemische, biologische en nucleaire massavernietigingswapens te beschadigen, en de militaire capaciteiten van Bagdad te treffen, waarmee het de buurlanden kan bedreigen. Na hem werd die boodschap, als een refrein, herhaald door diverse ministers van Defensie, chefstaven en andere woordvoerders, alsook zeer snel – in Londen dan – door de onvermijdelijke Europese bondgenoot, de Britse premier Tony Blair.

In andere hoofdsteden lag dat een tikje genuanceerder. Aangezien het sinds maanden duidelijk was dat Washington en Londen, elk om zijn eigen redenen ongetwijfeld, Bagdad en Irak wilden bombarderen terwijl andere landen dat eigenlijk niet wilden – zonder daarom aan de kant van de Iraakse dictator Saddam Hoessein te staan -, waren de kampen min of meer afgebakend. Aan één kant de VS en Groot-Brittannië, met in de regio van het Midden-Oosten de – voor deze affaire – onvoorwaardelijke steun van Israël en Koeweit. Aan de andere kant China, Frankrijk en Rusland als leden van de permanente vijf van de VN-Veiligheidsraad, en de meeste Arabische landen van de regio.

Het meningsverschil tussen de twee kampen betrof niet de eis aan Irak dat het aan zijn VN-verplichtingen moest voldoen en met de Unscom samenwerken. Daarmee zijn ook de Arabische landen en zelfs buurland Jordanië het eens. De meeste Arabische landen en Turkije (en Iran, maar om andere redenen) hebben trouwens schoon genoeg van het optreden van Saddam Hoessein. Ze vinden dat hij de moeilijkheden krijgt waarom hij gevraagd heeft – maar hebben er moeite mee aan hun bevolking uitgelegd te krijgen waarom daarvoor niet Saddam, maar het Iraakse broedervolk de bommen op het hoofd moet krijgen. De verdeeldheid, en meteen het afkalven van de alliantie achter de VS, gaat over het gebruiken van geweld in plaats van het blijven zoeken naar diplomatieke regelingen. Rusland en Frankrijk, voormalige bondgenoten van Irak, vinden dat hoe dan ook naar een politieke oplossing moet gestreefd worden.

En ook in de Verenigde Naties lag de zaak ongelukkig. Secretaris-Generaal Kofi Annan zei dat het “Een droeve dag voor de Verenigde Naties en voor de wereld” was. Hij kon dat menen aangezien hij eigenhandig een vorige crisis had weten te ontladen. Anderen zijn niet zo opgetogen over het feit dat Washington zich nu de facto als wereldleider opwerpt en op eigen houtje, maar wel in naam van de VN, een oorlog begint.

CLINTONS PERSOONLIJKE PROBLEMEN

Uiteraard werd met zeer kritische blik naar de concrete timing van de aanval gekeken. De Amerikanen zegden dat die op 16 december moest beginnen omdat op 20 december de ramadan aanvangt, de islamitische vastenmaand waarin men geen moslimland kan bombarderen zonder de hele islamitische wereld te schofferen, en dat wachten tot nà de ramadan Saddam Hoessein weer een maand meer tijd zou geven om zijn duivelse arsenaal te ontwikkelen. Anderen zeggen dat het misschien méér te maken had met het feit dat op 17 december het Huis van Afgevaardigden in het VS-Congres moest stemmen over het al dan niet in staat van beschuldiging stellen van president Clinton. “Monicagate”, zeggen de Iraki’s luidop, maar anderen zeggen het binnensmonds even goed.

Ook Clintons Amerikaanse tegenstanders, de Republikeinen die hem willen doen afzetten, zegden dat, tegen elke Amerikaanse politieke etiquette in. Woedend en in verwarring over de onverwachte zet van de president, besloten zij de stemming over het impeachment van donderdag naar vrijdag te verplaatsen – in plaats van, zoals normaal zou lijken, ermee te wachten tot het land niet meer in oorlog was. Dit vooral omdat de hele impeachment-operatie op zichzelf een slag in het water wordt. Clinton verwachtte niet echt dat de stemming in het Huis van Afgevaardigden in zijn voordeel kon uitvallen – de Republikeinen hadden hun partijgenoten met alle middelen in de pas gedwongen . Maar in de Senaat, waar dan het échte proces gevoerd moet worden, lijdt het haast geen twijfel dat de aanklacht niet de vereiste tweederde meerderheid krijgt.

Is het waarschijnlijk dat overwegingen van persoonlijke aard Clinton een beslissing hebben doen doordrukken die hij toch al wou nemen? Maar men kan anderzijds moeilijk aannemen dat Richard Butler zijn eveneens gekleurde rapport met medeweten van de president heeft getimed, en dat rapport was de aanleiding tot het openen van de vijandelijkheden. Toch is ook duidelijk dat op de achtergrond de Amerikaanse politiek voor het Midden-Oosten een grote rol speelt. De zichtbaar vermoeide Clinton die de operatie tegen Irak aankondigde, kwam net terug van een uitputtingsslag met de Israëlische premier Benyamin Netanyahu, die hij zeker gedeeltelijk verloren had. Clinton was zelf in Israël en in Palestina gaan ijveren voor het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen, en de uitvoering van de Wye-akkoorden die door Netanyahu’s koppigheid ook weer dreigden vast te lopen. Israël moest troepen terugtrekken volgens dat akkoord, maar deed het niet. De president had in Gaza een moedige toespraak gehouden die op langere termijn van doorslaggevend belang zou kunnen zijn. Zonder het woord te noemen, had Clinton daar de Amerikaanse steun gegeven aan een Palestijnse onafhankelijke staat – zeer tot ongenoegen van de Israëlische uiterste rechterzijde, die zich daar nog steeds niet bij heeft neergelegd. Vond hij nu dat hij enerzijds de boze Israëli’s kon paaien met het bombarderen van Saddam? Vond hij anderzijds dat hij nu Irak wel kon aanvallen, aangezien hij bij de Arabieren in een goed blaadje stond via de Palestijnen?

NIEMAND HEEFT EEN OPLOSSING

Hoe men het ook draait en welke risico’s de president ook heeft wensen te nemen, bombardementen zullen de Iraakse kwestie niet oplossen. Washington geeft nu zelf officieel toe dat de val van Saddam Hoessein een hoofddoel moet zijn van de actie. “Opdat Irak een regering zou krijgen die zijn bevolking waardig is.” Het is mooi gezegd, maar het is nog niet gedaan, en Washington heeft in de voorbije jaren ook geen strategie ontwikkeld om dat doel te bereiken. Dan mag Secretary of State Madeleine Albright zeggen dat de Russen, de Chinezen en de Fransen óók geen oplossing hebben, dat verandert het probleem ook niet. Zodat de publieke opinie in de Arabische wereld nu met de vraag zit: waarom niet? Waarom moet het Iraakse broedervolk uitgehongerd worden en gepest met sancties en embargo’s waar de kliek van de dictator zelf natuurlijk geen last van heeft, en moet het bovendien gebombardeerd worden – waarbij niet de dictator zal sterven maar wel de onschuldige bewoners van Bagdad -, terwijl de oppermachtige wereldleider met zijn geweldige leger en middelen niet in staat zou zijn om Saddam te elimineren? Dat begrijpen de Arabieren niet, en het valt ook moeilijk te begrijpen. Tenzij men de analyse accepteert dat tot voor kort de Amerikaanse strategen een Saddam die ze kenden verkozen boven andere Iraakse leiders die ze niét kenden, en zeker boven chaos en anarchie in het strategisch gelegen Irak.

Saddam zelf, een slechte gokker, lijkt zélf gebombardeerd te willen worden, als men op zijn zinloze kat-en-muis spelen met Unscom afgaat. In hoever spelen de bombardementen hem in de kaart, of hoopt hij dat alleen maar?

Evenmin is duidelijk wat er nà de bombardementen moet gebeuren. Bij de vorige crisis was men het erover eens dat de keuze lag tussen Unscom óf bombarderen: de twee kon niet. Kan Unscom dan wèl functioneren na déze bombardementen? Of is dat dan niet meer nodig? Hetzelfde geldt voor de “faciliteiten voor de aanmaak van chemische en biologische wapens”, die Unscom niet gevonden had, maar die men nu wèl “beschadigd” hoopt te hebben. Als ze er waren, zijn ze er na de bombardementen nog. Indien niet…

Zodat president Clinton na operatie Desert Fox hoe dan ook met een nog grotere puinhoop zit dan voorheen. Net als de Iraki’s. En Saddam die daar nog zit.

Sus van Elzen

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content