In de verwoestende dioxinecrisis moet regeringscommissaris Freddy Willockx Europa achter de Belgische zaak krijgen. Een gesprek.

Freddy Willockx kwam nooit dichter bij het premierschap. Want de regeringscommissaris houdt ambtshalve verblijf in de Wetstraat 16, waar de diensten van de eerste minister zijn gevestigd.

Voor de verkiezingen van 13 juni was hem een uitvoerende taak beloofd als de SP in een regering zou stappen. Zodra de onderhandelingen met de liberalen en groenen begonnen, verdween Willockx naar de achtergrond en kwam Frank Vandenbroucke achter het behang vandaan. Uitgerekend de man aan wie Willockx zijn plaats als Europees lijsttrekker had afgestaan om diens terugkeer naar de politieke scène te vergemakkelijken.

Gelauwerd met een prestigieuze doctorsbul van Oxford University nam Vandenbroucke, verlost van zijn Agusta-nachtmerrie, meteen het voortouw. Na het formatieberaad bleef voor Willockx alleen nog een regeringscommissariaat over.

In die functie moet hij nu de contacten met de Europese instellingen verzorgen bij de afhandeling van de dioxinecrisis. Een rol die hem op het lijf geschreven is, verzekert hij.

Regeringscommissaris Willockx hijgt nog na van alweer een mano a mano met Europees landbouwcommissaris Franz Fischler wanneer hij aan dit gesprek begint dat voortdurend onderbroken zal worden door gsm-gepiep van nerveuze kabinetsleden en hun ministers, en van verslaggevers die toelichting willen bij de warrige afwikkeling van het dioxineverhaal.

Zo te zien komt de Belgische regering in de confrontatie met Europa over de dioxinekwestie niet uit het defensief?

Freddy Willockx: Er zijn lidstaten die de dioxine als alibi gebruiken om hun markt af te schermen. In omliggende landen werd eveneens een Verkest-keten opgespoord. Wat ze eraan doen, kom je van de Nederlanders en de Fransen niet te weten. Intussen worden wij Belgen als proefkonijnen gebruikt. Wat onaanvaardbaar is. Dit is niet langer een Belgische affaire, maar een Europees probleem. Toch sloven sommige Europese diensten zich uit om ons als zondebok te brandmerken. Stel je voor: gisteren nog gaf een van de diensten van landbouwcommissaris Fischler een persconferentie zonder dat hij daarvan op de hoogte was.

Het lijkt de Belgische regering wel.

Willockx:Bon, ik weet dat we geen lessen in coördinatie te geven hebben. Toch is dit niet correct. Daarom nam Fischler meteen afstand van wat op die persconferentie was verteld. De discussie moet correct worden gevoerd, op veterinair en wetenschappelijk niveau.

Voor de Belgische landbouw zijn de komende weken van levensbelang.

Willockx: Daarom blijf ik op post. Ik nam al vakantie tijdens het formatieberaad. De SP stuurde uitstekende onderhandelaars uit, die sociaal-economisch beter beslagen zijn dan ik…

Een oefening in sarcasme?

Willockx: Helemaal niet. Ik heb daarover geen complexen. Ik heb tenslotte niet in Oxford gestudeerd.

Door de dioxinechaos van vrijdag 23 juli hebben we een bijzonder slechte beurt gemaakt bij Europa. Bovendien loopt de factuur intussen in de vele miljoenen. Sommigen vinden zelfs dat minister van Volksgezondheid Magda Aelvoet had moeten aftreden.

Willockx : Als een minister zoals Magda Aelvoet in de nieuwe sfeer van openheid publiekelijk haar twijfels uit in zo’n delicaat dossier, dan is nu wel bewezen dat dit bijzonder nare gevolgen heeft.

Toch staat de goede trouw van de minister hier niet ter discussie. Bovendien waren de meeste Europese lidstaten die vrijdagavond geschokt door de reactie van Nederland. Dat leverde ons hier en daar wat steun op.

Vrijdagavond ontstond bij enkele EU-leden het gevoel dat Nederland zich aan overreacting bezondigde. Wat daar zonder voorafgaande consultatie van de Benelux-partners gebeurde – de onmiddellijke sluiting van de grens voor de import van Belgisch varkensvlees – was inderdaad nogal grof.

Spijtig genoeg moeten we uit telexen van onze ambassadeurs afleiden dat deze episode voor de exporteurs ook elders kwalijke gevolgen heeft. Tussen de politiek die begrip heeft voor dit misverstand en de commercie ligt immers een wereld van verschil.

Wie deze indiscretie naar De Morgen beging, gaf in elk geval blijk van weinig burgerzin. Ik ga niet speuren naar de informanten van journalisten. Maar alles wijst erop dat de bron van de krant niet noodzakelijk in de paarse meerderheid zit.

Een nieuwe complottheorie van de SP? Nadat Verhofstadt het verslag van IVK-keurder Destickere aan premier Dehaene had overhandigd, insinueerde voormalig SP-boegbeeld Louis Tobback dat er sprake was van een perfide samenspel tussen Verhofstadt en bepaalde media.

Willockx: Toch doet dit lek bij mij vragen rijzen.

De zogeheten primeur van De Morgen over de nieuwe dioxinebesmettingen werd tijdens de ochtendjournaals van de VRT bevestigd door minister van Volksgezondheid Magda Aelvoet en, zij het wat omzichtiger, door landbouwminister Jaak Gabriëls. Pas ’s avonds zagen die hun fout in en prompt werd de foute mededeling op rekening geschreven van een slordige secretaresse. Dat was toch gênant?

Willockx: Die vrijdag was een slechte dag voor de regering. Maar ik herhaal dat dit het ongelukkige gevolg was van de wil om open kaart te spelen, en van het vergaderen in de Wetstraat 16 onder het oog van de televisiecamera’s.

U wilt terug naar de besloten bijeenkomsten op Hertoginnedal?

Willockx: Dat moet voor mij geen kasteel zijn. We spelen het transparant. Maar daar zit een risico aan verbonden. De les moet zijn dat er voor een ministerraad liefst geen verklaringen worden afgelegd.

Hoe hinderlijk is het dat landbouw zowel tot de bevoegdheid van de federale regering als van de gewestregeringen behoort?

Willockx: Tot nu toe verloopt de samenwerking voortreffelijk. Verleden week vergaderde ik samen met de premier met de drie minister-presidenten. Ze weten dat een verschil in aanpak mogelijk blijft, maar dat dit wel het overleg met Europa bemoeilijkt. Iedereen heeft nu begrepen dat we zoveel mogelijk op één lijn moeten blijven.

“Le cochon belge est flamand” van Elio Di Rupo en de PS is vergeten en vergeven?

Willockx: Ik ontken niet dat een aantal communautaire gevoeligheden meespelen.

De Waalse minister van Landbouw José Happart haalde onlangs toch de frauderende Vlaamse varkenskwekers over de hekel?

Willockx: Happart heeft één verdienste: door zijn sociaal-populisme heeft hij in Wallonië extreem-rechts afgeblokt. Ik wil hem in alles serieus opnemen, behalve over communautaire kwesties.

Hier had hij het over landbouw.

Willockx: Ik zal hem zeggen wat ik van zijn uitspraken denk.

Volgens u gingen de Nederlanders door het lint na het bericht over nieuwe dioxinevervuiling. Deed Europa voor de verkiezingen dan niet aan overreacting?

Willockx: Absoluut. De situatie was identiek. Bij het minste wat er in een kleine lidstaat misloopt, reageren de grotere landen gênant protectionistisch. Het chauvinisme neemt niet af, het neemt toe.

Het Europese politieke project doet het niet goed. Toen ik vijf jaar geleden in het Europees parlement belandde, hadden de federalisten de wind mee. Nu ontstaat weer het beeld van het bureaucratisch Europa dat nergens toe leidt en dat dreigt te verworden tot de optelsom van politieke eigenbelangen.

De stelling van Margaret Thatcher.

Willockx: Precies…

Toch regeert u nu met een van haar vlijtigste leerlingen, Guy Verhofstadt?

Willockx: Minuutje! De kiezer heeft het zo gewild. Trouwens, die ambiguïteit tegenover Europa heeft altijd bestaan.

U geniet voorlopig nog de steun van commissaris Karel Van Miert. Binnenkort moet u het stellen met de minder doortastende Philippe Busquin in de Europese Commissie.

Willockx: Och, ik herinner me dat Van Miert in het begin slaande ruzie had met voorzitter Jacques Delors omdat hij te weinig bevoegdheden kreeg. Vergeet niet dat ik ook een uitstekende werkrelatie heb met Mario Monti, de opvolger van Van Miert.

Maar men onderschat Busquin. Deze functie past hem met zijn wetenschappelijke achtergrond als gegoten. Hij wil bovendien Nederlands leren. Zijn gebrekkige kennis van het Nederlands is inderdaad een zware handicap. Ik zou ook niet willen dat de Nederlandstalige publieke opinie opgezadeld wordt met een rechts-liberale euroscepticus als de Nederlandse VVD’er Frits Bolkestein.

Agalev’ers als Magda Aelvoet blonken ook nooit uit in pro-Europese standpunten. Valt dat een beetje mee, die samenwerking met Aelvoet? Zij verweet u in het Europees parlement vooral sjoemelende commissieleden als de Franse socialiste Edith Cresson te verdedigen.

Willockx: Aelvoet heeft me ooit verweten dat ik het Europees parlement had gecastreerd. Dat zei ze na 15 januari. Na 15 maart bleek dat ik het parlement niet had gecastreerd, maar integendeel zijn potentie had verhoogd. Ik vermoed dat mevrouw Aelvoet intussen haar mening over mijn optreden versus de Europese Commissie heeft bijgestuurd.

Wie heeft dat nu bedacht, zo’n regeringscommissariaat? Een regeringscommissaris werd vroeger uitgestuurd naar probleemgebieden, Schaarbeek met zijn eentalige loketten, naar Luik dat zijn OCMW-ziekenhuis leegroofde. Bent u nu de Bernard Kouchner van paars-groen?

Willockx: Ik was niet bij de besprekingen betrokken. Dat moet u dus aan de onderhandelaars vragen.

Klopt het dat gedurende enkele uren Anne van Lancker regeringscommissaris was, maar dat u dan op tafel hebt geklopt en gedreigd met uw kandidatuur voor het SP-voorzitterschap?

Willockx: Ik ga daar niet op reageren.

Toch bent u liever de nummer zestien in de Wetstraat, dan nummer één van de SP in Sint-Niklaas?

Willockx: In Sint-Niklaas zit ik op dit moment wel in de oppositie. Toen ik een stap terugzette om de komst van Frank Vandenbroucke naar Europa mogelijk te maken, waren er duidelijke afspraken om te proberen, als de SP in de regering stapte, mij een belangrijke uitvoerende verantwoordelijkheid te geven. Ik deed mijn best om die afspraken te laten naleven. Niet om mijn persoon – al ben ik niet te beroerd om toe te geven dat het persoonlijke aspect meespeelde -, maar in het belang van het Waasland dat op 13 juni een bruine golf over zich kreeg.

Wat veroorzaakte die opstoot van het Vlaams Blok in het Waasland?

Willockx: Wellicht is er een reuzegroot communicatieprobleem gerezen. Ik heb tijdens de campagne met duizenden mensen gepraat. In die gesprekken heeft die malaise zich zelden gemanifesteerd. Soms ben je stomverbaasd over wat je hoort. Een man van Sint-Niklaas schreef een brief aan een burgemeester ergens in Vlaanderen. Zijn zoon is kinesist en vader vroeg aan de burgemeester die een socialist is, een gele lijn op de stoeprand voor de deur van zijn zoon. De burgemeester won advies in van zijn politiediensten die hem antwoordden dat het hier om een enorm precedent zou gaan. De burgemeester schreef een beleefde brief aan de man, een gewezen ACOD-militant, waarin hij uitlegde dat zo’n gele lijn, spijtig genoeg, niet kon. Waarop de ACOD’er in een vlammende repliek liet weten dat hij als gevolg van die weigering voor het eerst in zijn leven niet voor de SP zou stemmen, maar wel voor het Vlaams Blok.

De burger chanteert dus de politiek?

Willockx: Wat nog niet wil zeggen dat je daaraan moet toegeven. Maar onderschat ook niet de invloed van de kleine ongemakken, zoals de overlast in de buurt van speelpleinen, waarvoor helaas migrantenjongeren wel eens verantwoordelijk zijn.

U regeert nu met de liberale justitieminister Marc Verwilghen die voor de verkiezingen zei: “Er is gesmeten met naturalisaties, en de band tussen de criminaliteit en de etnische afkomst moet worden onderzocht.” Net als de rest van progressief Vlaanderen heeft de SP op deze uitspraak nooit gereageerd. In de hoop wat Blok-stemmen te recupereren?

Willlockx: Daar is wel op gereageerd…

Door Agalev. De SP heeft gezwegen. Zal de SP toelaten dat justitieminister Verwilghen een dergelijk onderzoek laat uitvoeren?

Willockx: Elke minister wordt geacht het regeerakkoord uit te voeren. En dat zegt niets over een dergelijk onderzoek.

Het is voor een partij, zelfs zij die op 13 juni wat hebben gewonnen, niet eenvoudig om een antwoord te verzinnen op die malaise. In Sint-Niklaas dachten we met het referendum over de ondergrondse parking de malaise te kanaliseren naar een democratische partij. Naderhand bleek dat een deel van de inwoners ook tegen de parkeergarage stemden omdat er voor hun deur een verzakking in de stoep was, of omdat hun straat er vuil bij lag.

We hebben het referendum gewonnen, maar we hebben onszelf overschat. Die ontevredenheid werd niet naar een democratische partij gekanaliseerd. Het enige middel om het tij te keren en het Blok te counteren, is goed bestuur.

Heeft de vorige rooms-rode coalitie van Jean-Luc Dehaene dan slecht bestuurd?

Willockx: Da’s de paradox. De vorigecoalitie werd onverdiend afgestraft. Het is zoals met Winston Churchill na de Tweede Wereldoorlog. Zodra de oorlog gewonnen was, wilden ze hem kwijt. Zodra centrum-links de budgettaire sanering op een sociale manier had uitgevoerd, wilden ze Jean-Luc Dehaene weg.

De boegbeelden van de vorige coalitie zijn er bij de verkiezingen spijtig genoeg niet in geslaagd het electorale succes in de eigen streek in de rest van Vlaanderen door te trekken.

SP-boegbeeld Louis Tobback ging zelfs in zijn Leuvense bastion in het rood.

Willockx: Eerlijk is eerlijk: Louis Tobback heeft de SP gered in 1995. De verkiezing van 13 juni was er eentje te veel voor hem.

Eigenlijk verloren we deze verkiezing al in 1995. Een groot deel van onze trouwe kiezers had ons toen al verlaten. Dat vertrek werd vier jaar geleden gecompenseerd door de stemmen van gelegenheidskiezers, aangetrokken door de aparte sfeer rond de actie De SP is nodig. Die hebben het op 13 juni laten afweten, en de oude getrouwen, die de SP in ’95 verlieten, zijn weggebleven.

De kiezer heeft nu laten weten dat hij een samengaan van CVP en SP niet meer wilde, ook al heeft rooms-rood met haar sociaal verantwoord saneringswerk een wonder gerealiseerd. Zonder de dioxinecrisis stond de SP nu op 18 procent en zaten we nu wellicht met een centrum-rechtse regering opgezadeld.

Als u zo tevreden bent over de vorige coalitie, waarom was de SP dan al jaren bezig met het onderhandelen over de vorming van paars?

Willockx: Momentje. In 1991 heb ik in het verlengde van mijn paarse coalitie in Sint-Niklaas, die zeer goed werkte, het terrein afgetast. De tijd bleek niet rijp voor paars, want een te kleine meerderheid. Bovendien was er een persoonlijk probleem. Verhofstadt geeft intussen toe dat hij te vroeg de ambitie had om premier te worden.

Maar mijn filosofie blijft wel intact. Het samengaan van rood en blauw kan zorgen voor een nieuwe sociale vooruitgang, ook kwalitatief.

Vanwaar uw vermoeden dat met paars-groen nieuwe sociale vooruitgang mogelijk wordt die met de christen-democraten niet haalbaar was?

Willockx: In deze regering willen de verschillende partijen elkaar geen vliegen afvangen. De CVP zorgde er altijd voor dat de andere partijen in de beeldvorming zo weinig mogelijk scoorden, zelfs al hadden die inhoudelijk het gelijk aan hun kant. De ploeggeest is nu groter. Elke coalitiepartij kan zich profileren. Een typisch voorbeeld zijn de startbanen.

De vorige regering had die toch al op het spoor gezet?

Willockx: Niet helemaal. Maar nu kon het zonder tactisch gehakketak. Ik heb het in het verleden meermaals ervaren met de CVP: je kon volledig gelijk halen, maar voor de buitenwacht leek het altijd op een compromis.

Werd de Vlaamse versie van de aanloop naar paars niet wat bijgekleurd? Voor de verkiezingen onderhandelde de VLD zowel met CVP als SP, terwijl in Wallonië al een voorakkoord bestond tussen PRL-voorzitter Louis Michel en PS-voorzitter Philippe Busquin. Zonder dat akkoord was er van paars geen sprake, ook niet in Vlaanderen.

Willockx: Ik kan dat onvoldoende inschatten, want ik zat niet op de eerste rij. Laten we het erbij houden dat door het feitelijk pre-akkoord tussen PRL en PS de aflossing van informateur Louis Michel door formateur Guy Verhofstadt vlotter is verlopen.

Bij de CVP verwachten ze een aanval van de georganiseerde vrijzinnigheid op de verzorgingsinstellingen van de Caritas-groep. Is die vrees terecht?

Willockx: Een coalitie zonder de CVP moet dubbel voorzichtig zijn met dit soort problemen. Bovendien denk ik dat het profiel van Frank Vandenbroucke voldoende waarborgen biedt voor de verzorgingssector. Ze moeten zich bij de CVP geen illusies maken. Zo’n electoraal cadeau krijgen ze niet.

Binnenkort begint het parlementair onderzoek van het dioxinedossier. Nu al haalt premier Verhofstadt uit naar de vorige coalitie waarvan de SP deel uitmaakte. Laat de SP haar minister Marcel Colla afslachten? Of gaat de partij Tobbacks bewering hard maken dat in de dioxinecrisis door Guy Verhofstadt en sommige media een spelletje is gespeeld?

Willockx: Dat wordt een delicaat moment. De commissie moet uitvissen wat er allemaal fout liep, op het niveau van het beleid, op het niveau van de controles. Of die onderzoekscommissie draait uit op een politieke afrekening, of ze helpt lessen te trekken die ons moeten helpen in de toekomst. Ben ik naïef als ik hoop op de tweede mogelijkheid?

Wie wordt de nieuwe SP-voorzitter?

Willockx: Men wil een nieuwe Van Miert. Da’s niet simpel. Er is er maar één die ooit een nieuwe Van Miert vond, en dat is Van Miert zelf toen hij Frank Vandenbroucke ontdekte.

En ook over hem was men niet onverdeeld gelukkig.

Willockx: (verstoord) We moeten iemand vinden die we allemaal samen kunnen steunen, iemand die zo dicht mogelijk het Van Miert-profiel benadert – liefst een vrouw. Maar de nieuwe voorzitter mag in geen geval de marionet zijn van deze of gene groep.

Zo te horen is het onderling vertrouwen niet erg groot.

Willockx: Dat vertrouwen is fragiel.

Zelfs de SP-ministers in deze regering wantrouwen elkaar. En dat is nog zacht uitgedrukt.

Willockx: Door de Agusta-erfenis ontberen we de warmte en de hechte vriendschap van weleer. Toch voel ik de groepsgeest sedert 13 juni opnieuw groeien. De nieuwe voorzitter moet daarop steunen, zoniet lukt die Van Miert-operatie nooit.

De drie mogelijke kandidaat-voorzitters, Siska Germonpré, Caroline Gennez en Kathleen van Brempt, hebben elk hun sponsors, maar ook die koesteren een hartgrondig wantrouwen voor elkaar.

Willockx: De roddeltante – mij wel bekend – die u dat vertelde, zit er glad naast.

Rik van Cauwelaert