Economische verschillen, jaloersheid : in Zwitserland groeit de interne kloof tussen de Franstaligen en Duitstaligen. Staat het geroemde Zwitserse model op springen ?

DAT DEZWITSERSE luchtvaartmaatschappij Swissair moet besparen, is gezien de samenwerking met Sabena goed tot in België doorgedrongen. Van september af concentreert Swissair haar intercontinentale vluchten op de luchthaven van Zürich. Dertien vluchten vanuit Genève worden afgeschaft. Besparing : meer dan één miljard frank.

Dat de beslissing niet goed zou vallen in het diplomaten- en zakenmilieu van Genève, wist Swissair van tevoren. Maar dat het besluit ook een taalstrijd zou doen losbarsten, die in alle hevigheid van het management van de luchtvaartmaatschappij oversprong naar de nationale regering nee, dat had niemand ingeschat.

Maar blijkbaar was het initiatief van Swissair er te veel aan voor de Franstalige Zwitsers. Jacques Pilet, hoofdredacteur van de Nouveau Quotidien met zetel in Lausanne, stond als gewoonlijk vooraan in de gevechten. Pilet koestert zichzelf als dé verdediger van de Franstalige Zwitsers en noemde de maatregels van Swissair ?een catastrofe. We eisen een handelsoorlog tegen Zürich.?

Zijn oproep viel niet in dovemansoren. Het (ook al Franstalige) lid van de Eerste Kamer Jean Cavandini stelde woest dat hij ?vernietigd? was door de beslissing. En de president van het kanton Genève, Guy Olivier Segond, beklaagde zich over de ?uitzonderlijke arrogantie? van die van Zürich. ?De onderdrukking door Zürich? zette het land in rep en roer. Woedende jongeren bezetten in Genève de kantoren van Swissair. Plotseling was het bijna een staatszaak om te achterhalen of de moeder van Swissair-baas Philippe Bruggisser of de financieel directeur van de luchtvaartmaatschappij uit het Duitstalige gebied of uit Wallis/Valais afkomstig is.

En daarmee leek het Zwitserse model op de rand van de afgrond te staan. Waar was de zo bezongen eendracht tussen de taalgroepen ineens naartoe ? Was Zwitserland dan toch geen voorbeeld van consensuspolitiek en vreedzaam samenleven ?

CONSERVATIEF.

Nu de economische crisis zwaar toeslaat, lijkt Zwitserland uiteen te spatten. De ?natie gebouwd op de wil samen te leven? was zovele jaren lang erg trots op haar aparte status. Nu lijkt het land op zoek te moeten naar een identiteit die zich ergens bevindt buiten de wil tot samenleven.

Natuurlijk, de euforie over de Zwitserse harmonie klonk altijd al wat als een hol vat. Zo vreedzaam leefden de Zwitsers nu ook weer niet samen. Maar zo lang het geld rijkelijk vloeide, konden ze het wel met elkaar vinden en waren ze gelukkig naast elkaar, elk in zijn eigen taalgebied. Goed, ze vonden elkaar wat belachelijk. De Duitse Zwitsers zagen zichzelf als het prototype van de hardwerkende, nijvere mens. De ?landgenoten? van het Franstalige Vallais waren in hun ogen wijndrinkende, lawaaierige levenskunstenaars. Niet té gedisciplineerd, maar wel open voor de wereld. De Romands zoals Franstaligen zich noemen verborgen van hun kant hun minderwaardigheidsgevoel achter grappen over die zwaar op de hand zijnde Duitsers uit de Urschweiz, het historische kernland.

Al een drietal jaar werken Franstalige en Duitstalige Zwitsers elkaar op de zenuwen. Op 6 december 1992 wezen de Zwitserse kiezers de toetreding tot de Europese Economische Ruimte (EER) af. Of beter : de Franstaligen zeiden overdonderend ja, maar werden weggestemd door een krappe Duitse meerderheid. De Fransen waren woest en alle ellende die sindsdien over hen spoelt, voeren ze terug op de weigering van hun Duitstalige landgenoten om een Europese integratie zelfs maar te overwegen.

Sindsdien gaat er in Zwitserland geen dag voorbij zonder dat een symposium, een vergadering of een hoofdartikel gewijd is aan het voortbestaan van de multiculturele staat. Daarbij worden België en Canada gebruikt als doembeelden dat zijn nu eens de de gevaren van een uiteenvallende staat, zie.

Het Bondsparlement probeerde de gemoederen te bedaren en vergaderde drie weken in Genève in de plaats van in de hoofdstad Bern. Onderwijs in de tweede taal (Frans) begint nu al in de vierde klas. In sommige kantons bestaat zelfs tweetalig middelbaar onderwijs. Maar veel helpen al die ?kalmeermiddeltjes? niet. Bij elk referendum wordt de kloof tussen Alemannen (de 4,3 miljoen Duitstaligen) en Wallis (de 1,3 miljoen Franstaligen) groter. Sinds 1992 werd het Westen zes keer door de Duitstaligen in belangrijke referenda overklast. Nu, echt nieuw is dat niet. Als het om veranderingen gaat, reageert het Duitstalige gebied gewoontegetrouw uitgesproken conservatief. Wat nieuw is, is dat de Franstaligen het niet meer nemen dat ze zomaar weggestemd worden. Ze weigeren daarbij in te zien dat zij niet de enige verliezers zijn. Ook de grote steden in Duitstalig Zwitserland delen bij die referenda in de klappen. Hun stemmenaantal is gewoon niet groot genoeg om de grondwet in moderne zin bij te stellen. Door het systeem alleen al krijgen plattelanders telkens weer de meerderheid.

VECHTPARTIJ.

De huidige campagne van de Geneefse kranten gaat gemakshalve voorbij aan het feit dat er geen echt samenhangend Franstalig Zwitserland bestaat. De westelijke kantons zijn (net als de andere) erg verschillend van elkaar. Wat hen bindt, is een ordinaire vechtpartij. Immers, toen de hertog van Savoye in 1525 een burger van Genève een stomp in het gezicht gaf, vroegen Genève en Lausanne om hulp in Bern. De alliantie vocht tot in 1536 tegen Savoye. En nadat haar slecht bewapend leger van zesduizend burgers uit Bern, Fribourg en Solothurn eerst Waadt en dan Genève bevrijdde, bleef Waadt een kolonie van Bern tot Napoleon het land veroverde. Genève bloeide op onder de bescherming van het Eedgenootschap en werd een trotse calvinistische theocratie. Zonder die mep, waren Genève, Lausanne en omgeving nu gewoon Frans grondgebied.

?De Wallis-identiteit wordt uitgedrukt in negatieven,? stelt Geneviève Grimm-Gobat. ?Wij zijn één in onze afkeer van Duits-Zwitserland.? Daar houdt het op. Puur economisch, bijvoorbeeld, stellen de Wallis-kantons zich gewoon op als concurrenten van elkaar, ook bij de verdeling van subsidies. Genève wil geld zodat ze haar internationaal aanzien kan uitbouwen, Waadt wil subsidies voor de wijnboeren, Neuenberg lonkt naar industriële ontplooiing en Jura wil betere wegen door de bergen.

Maar dé factor die alles in beweging bracht, is angst. De economische crisis slaat namelijk harder toe in Romandië dan in de rest van het land. In het westen van het land gaan meer bedrijven failliet en zijn zeven procent mensen zonder werk. In het Duitstalige deel ligt dat maar op 4,6 procent. Erger is dat de financiële en industriële as Zürich-Basel vrij stabiel blijft draaien, terwijl in de Franstalige kantons duidelijk een afbraak van het industriële weefsel te zien is. Minder inkomsten uit toerisme ook de beste hotels verlagen nu hun prijzen doet de zaak uiteraard geen deugd.

Zelfs de beroemde scholen lijden onder de crisis. In april deed de beroemde Design-hogeschool La Tour de Peilz aan het meer van Genève haar deuren dicht, want de industrie trok haar financiële steun terug, de scholieren bleven weg.

Veel oplossingen zijn er anders niet te verzinnen. Toen de sociaal-democraten onlangs een 10 miljard frank zwaar subsidieprogramma voor het westen en het Italiaanstalige Ticino voorstelde, werd dat door de Franstalige pers afgedaan als een ?paternalistisch gebaar? en geweigerd. En zo gaat het altijd als de Duitse Zwitsers op hun manier gul willen zijn. Nadat de toetreding tot de EER geweigerd was, boden de hoteliers in Luzern Franstalige Zwitsers een verblijf tegen halve prijs aan. Een storm van protest stak op. Een Franstalige wijnboer : ?Ze kunnen zeggen wat ze willen, wij doen niet mee. Geen veiligheidsgordel, geen waterzuivering en geen taksen op de vuilniszakken.? In Genève zijn ze over al die maatregelen niet te spreken, maar ?Duitsers hebben blijkbaar al die wetten en regels nodig. Eén bevel en ze gehoorzamen. Wij zijn individualisten.?

RUANDA.

De scheldpartijen slingeren heen en weer. Aan beide kanten groeit de woede, de publiciteit speelt daarop in. Een reisbureau uit Zürich voerde in het Franstalige deel een campagne voor goedkope reizen naar het Caribische gebied. Slogan : ?Wordt sneller bruin dan de Duitsers.? In het Franstalige deel worden groepsreizen beter verkocht als gegarandeerd is dat er zich geen Duitsers in het gezelschap bevinden.

?Zo begon het in Ruanda,? spoten graffiti op een aantal affiches. De Weltwoche, met zetel in Zürich, zette dat op de cover.

In Bern maakt het parlement zich grote zorgen over de taalstrijd en de gevolgen ervan. Bern is bang dat de Duits-Zwitsers het nu helemaal beu worden. En daar komen we op voor Belgen bekend terrein. De Duitstalige kantons kunnen perfect berekenen hoeveel miljoen ze jaarlijks in de Franstalige kantons pompen.

?Als besparingen en deregulering de solidariteit tussen de kantons bedreigen, komt het land in gevaar,? zegt de sociaal-democratische verkeersminister Moritz Leuenberger.

Hij zoekt een compromis, zodat de luchthaven van Genève het symbool kan blijven van openheid en welvaart. Want ook in Duitstalig Zwitserland groeit het besef dat Zürich als enige internationale luchthaven wel economisch maar veel minder politiek correct overkomt.

Een oplossing ligt echter niet voor het oprapen, omdat Swissair weigert in een klein landje twee intercontinentale luchthavens te financieren. Tenslotte is het crisis voor iedereen. De bewoners van Genève van hun kant vinden het aanbod om elk uur een cityhopper tussen hun stad en Zürich in te leggen, niet voldoende. Hun luchthaven is een symbool van hun openheid naar de wereld toe.

Toen kwam de regering op een bijna Belgisch idee. Ze zou niet één maar twee spoorwegtunnels bouwen : één door de Gotthard (dat was voorzien) maar ook één door de Lötsch. Aan Franstalige kant dus. Maar die wafelijzerpolitiek zou zo’n 75 miljard frank gaan kosten en jaagde de Franstaligen nog meer in de gordijnen. Want dat geld moet toch ergens vandaan komen. Van taksen op benzine, bijvoorbeeld, of van heffingen op zware vrachtauto’s. Dat zien de Franstalige politici dan weer niet zitten.

Ondertussen begrijpen de Duitstaligen er helemaal niets meer van. In Bern klagen politici hardop dat de Franstaligen wel veel en luid jammeren maar geen oplossingen hebben. En een zakenman meldde kwaad dat bewoners van Zürich helemààl niet arrogant zijn want : ?alleen zwakkelingen zijn arrogant.?

?Het is weer zover,? blokletterde de Neue Zürcher Zeitung. ?We zijn weer met zijn allen aan het vuurtje stoken.?

Copyright Der Spiegel

Met zijn beslissing om de luchthaven van Genève te schrappen, veroorzaakte Swissair een taalstrijd in Zwitserland.