Hoe unheimlich is de mens die zich tot die zee voelt aangetrokken? Luc Hanegreefs schreef een maritieme wraaktragedie vol zwarte romantiek, “Zoute wraak”.
Vroeger was hij journalist en een beetje schrijver. Tegenwoordig is hij schrijver en een beetje journalist. Nochtans is het niet zo vanzelfsprekend om voor de muze een voltijdse job op te geven bij VTM. Luc Hanegreefs nam in september van vorig jaar ontslag bij de commerciële omroep om zich toe te leggen op het schrijven van een roman. Hij bleef ondertussen stukken maken voor televisie en De Financieel-Economische Tijd. Sporadisch geeft hij mediatraining. “Zoute wraak” is zijn eerste roman. Twee jaar geleden debuteerde hij met een veelbelovende verhalenbundel, “Het paperbackmeisje”. In een directe, Amerikaans aandoende stijl confronteerde hij in deze verhalen zijn personages met de duistere kant van hun ego. Ook in zijn roman staat de zelfdestructieve energie van het hoofdpersonage centraal. Een Ierse nobody pleegt een terroristische aanslag voor de kick. Wanneer het IRA hem opnieuw opeist voor een klus wordt het menens. Jack Daniels trekt zich na het omineuze karwei terug in een klein dorpje aan de Schotse kust om tot bezinning te komen. Maar de spoken uit het verleden achtervolgen hem. En vooral de zee laat hem niet met rust. De zee blijkt uiteindelijk het hoofdpersonage van deze maritieme roman.
Hanegreefs is blijkbaar zelf een aficionado van de maritieme geneugtes. Al van in de vestibule komen de schepnetten je tegemoet. En in de living nemen de visnetten en de schelpencollages alle twijfel weg. Hanegreefs heeft iets met de zee. Maar hij heeft eerst en vooral iets met schrijven. Anders was hij toch gewoon voltijds journalist gebleven die daarnaast in zijn vrije tijd wat liefhebberde in de letteren.
Luc Hanegreefs: Ik heb bewust de keuze gemaakt om mijn journalistieke carrière af te bouwen. Ik geloof niet in de journalist-schrijver die ergens wel een onafgewerkt boek in zijn la heeft liggen. Toch is er een duidelijke wisselwerking tussen mijn journalistieke activiteiten en het schrijven van fictie. De journalistieke achtergrond doet mij allicht het soort korte zinnen schrijven waarvan ik hou. Ik tracht, zoals de journalist of de scenarist, met zo weinig mogelijk middelen zoveel mogelijk te zeggen. Ik wil de lezer vooral in een bepaalde sfeer onderdompelen door summiere verteltoetsen en veel dialogen. Hij moet de concrete contouren verder invullen. Ik schrijf de scenario’s en de lezer mag zelf de film maken. Daarnaast voedt mijn journalistieke activiteit ook mijn schrijversinspiratie. Toen ik de Dutroux-zaak versloeg, kwam ik in de huizen waar Dutroux ooit had gewoond. Dergelijke locaties zijn gesneden brood voor een schrijver.
U schreef ooit een kinderboek, “Het voordeel van vuile voeten”. Ook in deze roman gaan uw personages flink tekeer.
Hanegreefs: Dat is soms de enige manier om te overleven. Mijn personages zijn geen lieve of vriendelijke mensen, al hebben ze toch ook hun goede kanten. Mij fascineert in mensen hun ambitie om eruit te stappen, om iets anders te doen. De roman zit vol met dat soort personages. Duncan, de barkeeper, die vroeger zo graag op zee had gewerkt maar toen niet durfde, laat zich nu meeslepen om samen met het hoofdpersonage Jack te gaan varen. Eindelijk doet hij wat hij altijd al had willen doen. Misschien heeft hij nu zichzelf gevonden.
U lijkt gebiologeerd door de negatieve energie van sterke gevoelens, zoals haat en jaloezie.
Hanegreefs: Ik vind over het algemeen de slechte kanten van de mensen het boeiendst. Als je ingrijpende gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis bekijkt, zie je vaak dat die het gevolg zijn van allesbehalve mooie intenties. Kijk bijvoorbeeld naar hetgeen zo fraai als “het openen van Afrika” wordt voorgesteld. Adam Hochschild heeft daar pas een mooi boekje over opengedaan. De ontdekking van het zwarte continent had meer te maken met een confrontatie van slechte geesten: Stanley met zijn slechte bedoelingen, Leopold II met zijn duistere zaakjes, om nog maar te zwijgen van de slavendrijvers.
U schreef geen politieke roman. Het Ierse terrorisme en Belfast zijn slechts de achtergrond die het personage met zijn noodlot confronteert.
Hanegreefs: Jack is helemaal geen overtuigd terrorist. Hij wil van zijn vrouw weg en bij zijn vrienden zijn. Hij pleegt aanslagen om zich tegenover hen te bewijzen. Als hij hun respect dreigt te verliezen, speelt hij het heel grof. Die aanslagen geven hem de gelegenheid om en passant zijn vrouw uit de weg te ruimen. De hele stoet van tragische gebeurtenissen die hij daardoor op gang brengt, had hij niet ingecalculeerd. Als hij in Schotland tot rust wil komen, wordt hij achtervolgd door wat hij in een vorig leven allemaal heeft uitgespookt. Hij kan zijn straf niet ontlopen.
Met een beetje zin voor public relations had de flaptekstschrijver kunnen zeggen dat u de eerste Vlaamse maritieme roman hebt geschreven met de zee als protagonist.
Hanegreefs: De oorspronkelijke titel, “The Devil’s Hole”, verwees expliciet naar de zee. “Het gat van de duivel” is de plaats op de zeebodem waarin het schip na de aanslag verdwijnt. Het staat effectief met die naam op de kaart. Ik vond het een handige titel omdat het ook verwees naar het Schotse “gat”, het dorpje waar Jack terechtkomt en waar hij als een duivel tekeergaat. Maar mijn uitgever vond een Engelse titel weinig commercieel dus had ik geen bezwaren tegen “Zoute wraak”. Het gaat inderdaad om een wraaktragedie. En, ja, ik heb een boontje voor de zee. Ik ben vroeger veel op reis geweest naar de Bretonse kust. Maar niet alleen de zee, ook de woestijn, kortom, de uitgestrektheid van grote vlaktes heeft mij altijd geboeid. Bij de zee zie je niet wat er onder de golven allemaal gebeurt. Je weet dat al het leven onder de oppervlakte zit, maar je hebt er totaal geen kijk op. Je kunt er ook niet binnendringen. Zelfs met een duikerspak aan geraak je maar honderd meter onder het wateroppervlak. Blijkbaar horen wij als mensen daar niet thuis en dat laat de zee ook duidelijk merken. De dingen die je op zee overkomen, gebeuren vaak buiten je wil om. Ik heb onlangs een navigatiecursus gevolgd. Ik hoop binnenkort zelfstandig te kunnen varen. Ik kan me voorstellen dat het spannend moet zijn om je met de zee te meten en om te zien hoe de zee zich gedraagt. Er zijn weinig andere plaatsen waar de confrontatie tussen mens en natuur zo puur wordt gespeeld als op zee. Ook met je boot is de controle over de zee nog altijd zeer beperkt.
U maakte een jeugdboek en nu een soort van literaire thriller. Kwestie van de marktgevoelige genres te bespelen?
Hanegreefs: Correctie: ik maak geen jeugdboeken maar kinderboeken voor jongeren vanaf acht jaar. De markt voor kinderboeken is helemaal niet zo florissant als de markt voor het jeugdboek. En mijn roman is geen whodunit, geen thriller in de echte zin van het woord. Er zitten enkele thrillerelementen in, maar die zijn ondergeschikt aan de personages en de sfeerschepping. Als ik echt thrillers had willen schrijven zoals Pieter Aspe of Bob Mendes, zou ik het heel anders aanpakken. Ik denk zelfs dat ik best dergelijke pure thrillers zou kunnen maken, maar ik geef de voorkeur aan mijn manier van schrijven. Ik schrijf kinderboeken om te laten zien dat ik niet alleen een chagrijnige zwartkijker ben, maar dat ik ook best grappig uit de hoek kan komen. Een kinderverhaal ontwikkelt zich rechtlijnig. Je laat het avontuur zijn gang gaan terwijl je aan het schrijven bent. Regelmatig botsen je helden op muren en dan moet je beslissen welke deus ex machina die hindernis zal nemen. Want het verhaal moet voortdenderen naar de ontknoping toe. Na een paar dagen schrijven aan een kinderverhaal, waarin het er zeer fantasierijk toegaat, is het leuk om iets in een realistisch register te maken voor volwassenen. Door kinderverhalen af te wisselen met romans heb ik voor elke manier van schrijven een tegengewicht.
Luc Hanegreefs, “Zoute wraak”, Houtekiet, Antwerpen, 190 blz., 650 fr.
Frank Hellemans
