In het Wereldrampenrapport dat het Rode Kruis onlangs publiceerde, staat te lezen dat verkeersongevallen weldra de op twee na belangrijkste doodsoorzaak zullen zijn. Tegen het jaar 2020 vallen er over de hele wereld meer slachtoffers door het verkeer dan door oorlogen of besmettelijke ziekten.
Hoe weet het Rode Kruis dat?
Men hoeft het geheim van deze voorspelkunst niet ver te zoeken. De computer heeft het uitgerekend. De machine extrapoleert een aantal aan de gang zijnde maatschappelijke trends tot een eind in de volgende eeuw en biedt zo een beeld van waar we op afstevenen. De curven van de demografische ontwikkeling, de toenemende verstedelijking en het groeiende autoverkeer worden doorgetrokken en vergeleken met de evoluties van dodelijke ziekten en van de geneeskunde. Op die manier komt men tot het besluit dat het aantal slachtoffers van het verkeer binnen een twintigtal jaar dat van de andere doodsoorzaken zal overtreffen, op hartaandoeningen en kankers na.
De toekomst ligt in het heden vervat en kan er met de geschikte rekentechnieken uit afgeleid worden. Dat is het geloof van de voorspellers, en de voorwaarde voor hun succes.
Enige twijfel, zowel aan dat geloof als aan het succes, doet echter geen kwaad. Men kan zich enkele storende factoren voorstellen. Wat indien morgen een pestepidemie uitbreekt? Of een nucleair conflict? Of indien de benzine tienmaal duurder wordt? Of zo goedkoop als water? Dan valt het scenario in duigen, de continuïteit van de curven is gebroken, de normale ontwikkelingen knappen af. We tuimelen dan een toekomst binnen alsof die een gat in de grond is, in de plaats van verder netjes langs de curven vooruit te glijden.
HET AANTAL MOGELIJKE VERSTORINGEN IS ONBEPERKT
Dat een onverwachte barst in de geschiedenis nooit uitgesloten kan worden, zullen de voorspellers niet ontkennen. Maar de opvatting is dat een onverwachte gebeurtenis ook een onwaarschijnlijke is, zodat het verantwoord is er geen rekening mee te houden. Indien de benzineprijs vertienvoudigt, neemt de verkeersdrukte ongetwijfeld genoeg af om het aantal ongevallen te doen dalen, maar de kans dat het gebeurt, kan klein genoeg geacht worden om haar te verwaarlozen. Indien de wereld morgen onverhoopt vergaat, heeft daar ook niemand rekening mee gehouden.
Het argument klinkt aannemelijk, maar deugt niet. Want ook al is de kans dat een bepaalde gebeurtenis de normale ontwikkelingen verstoort erg klein, de kans dat een of andere gebeurtenis dat doet, is zeer groot omdat het aantal mogelijke verstoringen vrijwel onbeperkt is. Een economische recessie, zwaardere autobelastingen, de bevordering van thuisarbeid, een verplicht sluitingsuur voor disco’s – om maar die eventualiteiten te noemen – kunnen het aantal verkeersongevallen doen afnemen. Anderzijds kan een nieuw offensief van de tuberculosebacil, het opduiken van een besmettelijker variant van aids, een wereldwijde verspreiding van het ebola-virus of wie weet welke andere plaag, de sterfte door ziekten doen toenemen. In al die gevallen zou het aandeel van de verkeersslachtoffers in het totale sterftecijfer dalen, in de plaats van te stijgen zoals voorspeld op basis van de huidige trends.
Aan de andere kant is het niet uitgesloten dat de bestaande tendensen zich gewoon voortzetten en het aantal verkeersongevallen blijft stijgen. Misschien wordt een remedie tegen kanker gevonden en zakt deze ziekte in de statistieken, zodat het aandeel van de verkeersslachtoffers in het totale sterftecijfer relatief nog belangrijker wordt. Op die manier kan het verkeer als doodsoorzaak wellicht zelfs naar de tweede plaats schuiven. “Beter” nog dan voorspeld. Wie zal het zeggen?
De toekomst heeft, als voorwerp van voorspellingen, al een lang verleden. Mensen hebben altijd getracht vooruit te kijken met gebruik van de magische of mechanische middelen waarop ze vertrouwden. Sommigen waanden zich helderziend, anderen raadpleegden orakels, horoscopen, kristallen bollen of computers. In de jaren zestig doken futurologen op die ervan overtuigd waren met wetenschappelijke technieken de toekomst in kaart te kunnen brengen. Geen enkele van deze experts zag echter het aidsdrama aankomen. Niemand voorspelde de nakende ondergang van de Sovjet-Unie. Weinigen leken het uitblijven van de gecontroleerde kernfusie te verwachten. De meesten zagen wel bemande bases op de maan vóór 2000.
DE GESCHIEDENIS IS GEEN CONSERVATIEF PROCES
De reden van al dat falen is gelegen in het elementaire gegeven dat de geschiedenis geen conservatief, maar een creatief proces is. Zij voltrekt zich niet zoals een film die afgedraaid wordt, waarbij alle gebeurtenissen vastliggen en het einde al van bij het begin vaststaat. Nee, de geschiedenis is een stroom van ingevingen, initiatieven, innoverende handelingen en verrassende wendingen. Wat in het proces aan nieuwigheden wordt voortgebracht, lag niet al in het verleden besloten en wordt niet door de toekomst voorgeschreven. Het wordt op het moment van zijn totstandkoming als een origineel en onvoorspeld element aan de wereld toegevoegd.
Het verloop van de geschiedenis wordt ook niet door vaste wetmatigheden bepaald, maar door niet-noodzakelijke, contingente feiten omdat de mensen zelf contingente werkelijkheden zijn. Napoleon heeft bestaan, maar mòest niet bestaan. Indien zijn vader zijn moeder niet had ontmoet, was de Slag van Waterloo er niet geweest. Hoe had die dan voorspeld kunnen worden?
Bovendien is de geschiedenis een onstabiel proces. Het geringste voorval kan een allesoverheersende rol spelen, zodat elk verband tussen oorzaak en gevolg onnaspeurbaar wordt. Napoleons vader en moeder illustreren ook dat aspect van het bestaan. Ontelbare voorvallen die op zichzelf onbeduidend waren, hebben de loop van de geschiedenis een andere wending gegeven. Zoals in de wankele aardse atmosfeer de kleinste luchtbeweging een wervelstorm kan veroorzaken, kan in de menselijke geschiedenis een revolverschot een wereldoorlog ontketenen.
Om al deze redenen is voorspellen uitgesloten. De voorspelling van het Rode Kruis is er dan ook geen. De toekomst wordt alleen maar gebruikt om te waarschuwen voor wat misloopt vandaag. Het rapport zegt iets over hoe we nù doodgaan, niet later.
DOOR GERARD BODIFEE
