Brussel dekt zich nu al in tegen een Frans ‘nee’ tegen de Europese grondwet.
De kans wordt met de dag groter dat Frankrijk op 29 mei nee zegt tegen de Europese grondwet. De tegenstanders kruipen in de peilingen nu al langzaam naar de 60 procent. De tussenkomst van president Jacques Chirac tien dagen geleden op televisie lijkt een omgekeerd effect te hebben gehad. Het is niet de eerste keer dat Chirac zich bij het uitschrijven van een referendum of van verkiezingen vergist.
In de krant International Herald Tribune trekt Christine Ockrent een boetekleed aan. Ockrent is een icoon van de Franse televisiejournalistiek. Chirac deed het op televisie niet slecht, schrijft ze. De mensen begrepen gewoon niet waar hij het over had. Ockrent vindt dat zij en haar collega’s beter hadden moeten uitleggen dat de Europese grondwet van wezenlijk belang is voor het goed functioneren van de Europese Unie en dat die Europese Unie voor vrede en welvaart in Europa zorgt.
Maar ook dan blijft een tekst van enkele honderden bladzijden geheimtaal uitermate ongeschikt om bij referendum aan kiezers voor te leggen. Niemand kan het ze kwalijk nemen dat ze in zo een geval maar stemmen over wat ze wel goed snappen. Dat de globalisering van de economie banen kost en in de sociale verworvenheden snijdt. Of dat Turkije misschien toch niet klaar is voor een lidmaatschap van de Europese club.
Dat zijn op zichzelf ook respectabele argumenten. Politici die hun verantwoordelijkheid doorschuiven naar onwetende burgers, verdienen niet beter dan dat ze het deksel op de neus krijgen. Dat het referendum dus uiteindelijk niet over Europa gaat, maar over henzelf. Als Chirac dit referendum verliest, is zijn rol uitgespeeld. In Frankrijk en in Europa.
In Brussel herinneren sommigen zich nog hoe Frankrijk in 1954 de Europese Defensie Unie afwees. Het duurde daarna bijna veertig jaar voor er in Europese kringen weer voorzichtig over militaire samenwerking werd gesproken. Andere eurocraten maken zich minder zorgen. Als de grondwet als dusdanig niet wordt aanvaard, kunnen de belangrijkste bepalingen ervan langs enkele omwegen toch worden uitgevoerd. Met minder grandeur en klaroengeschal, maar uiteindelijk net zo efficiënt. En vooral: zonder dat presidenten en premiers zich verplicht voelen om er gevaarlijke referendums over te organiseren.
Europa heeft wel vaker zo een slingerpad gevolgd om vooruit te raken – zuchtend en kreunend onder het gewicht van de grote principes. Het is zoals de Britse diplomaat Robert Cooper onlangs in Brussel zei: ‘Het is een darwiniaanse evolutie. Niemand weet waar de Europese Unie uiteindelijk naartoe gaat.’
Hubert van Humbeeck
Als de grondwet niet wordt aanvaard, kan ze langs omwegen toch worden uitgevoerd.