Er zijn mensen die écht tegenslag hebben. Op 12 februari 2009 komt een man om in het Amerikaanse Buffalo, omdat er een vliegtuig op zijn huis crasht. Zijn vrouw en dochter overleven de crash.

In het toestel, vlucht 3407 van New York naar Buffalo, sterven 49 mensen.

Een van de slachtoffers is Alison Des Forges: een 66-jarige dame die sinds vele jaren voor de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) werkte. Ze spendeerde een aanzienlijk deel van haar leven in Rwanda, en nam tijdens en na de genocide in 1994 grote risico’s om mensen te redden en getuigenissen te verzamelen.

Dat overleefde ze allemaal.

Er zijn nog voorbeelden van mensen die ondanks grote persoonlijke risico’s échte catastrofes overleefden om vervolgens op een domme manier aan hun einde te komen, op een onverwacht moment. Er zijn geen zekerheden in het leven.

Des Forges wordt door collega’s van HRW geroemd om haar rechtlijnigheid: ze was principieel, gepassioneerd door haar vak en gefocust op de waarheid en het gebruik van de waarheid om gewone mensen te beschermen. Haar engagement moet onder meer blijken uit het feit dat ze na haar studies een tijdlang als vrijwilliger voor HRW werkte, en verbaasd was dat iemand haar op een gegeven ogenblik een salaris aanbood.

Ze was niet vies van enig drama, wat in de Rwandese context natuurlijk niet zo moeilijk is. Het boek dat haar in kringen van Afrikakenners in 1999 grote faam bezorgde, heette: Leave None to Tell the Story, een basisprincipe van de Rwandese volkenmoordenaars die geen getuigen van hun misdaden in leven wilden laten.

Maar zelfs haar doctoraat in 1972 had ze al een mooie titel meegegeven: Defeat is the Only Bad News. Het handelde over het Rwanda van het begin van de twintigste eeuw. De titel was een slogan van de koning wiens leven ze had bestudeerd. Nochtans zeggen haar collega’s dat ze nooit op zoek was naar sensatie, dat ze gewoon getuigen van gebeurtenissen aan het woord liet.

Na de genocide verzamelde ze vier jaar lang een massa gegevens, persoonlijke verhalen van daders en overlevenden van de genocide. Des Forges was bijgevolg zelf een belangrijke getuige op processen tegen volkenmoordenaars in het Internationale Rwandatribunaal in het Tanzaniaanse Arusha, maar ook in de drie processen die in ons land tegen Rwandese genocidairs werden gevoerd.

Getuigenissen zijn echter niet altijd even betrouwbaar, zeker niet als ze een tijd na de gebeurtenissen worden opgetekend. Mensen die grote persoonlijke drama’s hebben meegemaakt kunnen – vaak onbewust – constructies opzetten om de drama’s aanvaardbaarder te maken. Zo raakte Des Forges in Frankrijk in opspraak, omdat ze verhalen publiceerde van mensen die beweerden tijdens de genocide gemarteld te zijn door Franse soldaten.

Sinds 2008 mocht ze Rwanda niet meer in, omdat ze zich kritisch begon op te stellen over de rol van de huidige Rwandese president Paul Kagame en zijn beweging tijdens (en na) de genocide. Recent had ze haar aandacht verlegd naar de humanitaire crisis in Oost-Congo, waar uiteraard ook een sterke Rwandese component in de ongeregeldheden speelt.

Des Forges bracht dus een groot deel van haar leven door in tropische conflictgebieden. Niemand die ooit had kunnen denken dat ze zou sterven door ijsvorming op de vleugels van een vliegtuig.

Dirk Draulans