Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) had er nooit mogen komen. Het dient te worden afgeschaft en vervangen door een nieuwe hoofdstedelijke structuur. Dat zegt gewezen Volksunievoorzitter en oud-staatssecretaris Vic Anciaux.

DOOR HAN RENARD

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, bij zijn creatie misschien nog verdedigbaar als een eerbaar compromis tussen Vlamingen en Franstaligen, is met de jaren een onoverzichtelijke knoeiboel geworden, een ingewikkeld en onwerkbaar institutioneel kluwen waarvan de gewone Brusselaar uiteindelijk de dupe is. Problemen stapelen zich op, oplossingen blijven uit. Er zit niets anders op dan het bord opnieuw af te vegen. Weg ermee. In de plaats daarvan moet het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden omgevormd tot ‘een echt tweetalige hoofdstad van een Belgische confederatie’, aldus communautair oud-strijder Vic Anciaux. Die hoofdstad zal zich niet langer vijandig opstellen tegenover de andere entiteiten, gelooft Anciaux, die zoals vanouds hamert op het belang van een sterke band tussen Brussel en Vlaanderen.

De Vlamingen hadden dat derde gewest nooit mogen aanvaarden: tot die slotsom komt vandaag Vic Anciaux, aan Vlaamse kant in de jaren 1980 nochtans een van de vaders van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het gaat zo slecht met Brussel, schrijft Anciaux in een omstandige nota over de institutionele toekomst van Brussel, dat ‘cosmetische bijsturingen’ niet zullen volstaan. ‘Fundamentele wijzigingen zijn geboden.’

Waarom bent u nog eens in uw pen gekropen?

VIC ANCIAUX: Ik ben al een hele tijd niet meer politiek actief en wil ook niemand de les lezen, maar ik ben wel bezorgd om Brussel. Jarenlang heb ik geijverd voor het federalisme, maar een separatist ben ik nooit geweest. Als er echter geen diepgaande staatshervorming komt, dan vrees ik voor de toekomst van het land en dus ook voor de internationale toekomst van Brussel. Brussel is de hoofdstad van Europa omdat het de ontmoetingsplaats is van de twee grote Europese cultuurstromingen, de Germaanse en de Romaanse. Maar als België uiteenvalt, verliest Brussel die internationale meerwaarde.

U hebt in 1989 meegewerkt aan de oprichting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ruim twintig jaar later wilt u het opnieuw opheffen. We hebben de plank misgeslagen, schrijft u nu.

ANCIAUX: Ik behoor tot de groep mensen die aan de staatshervormingen in dit land hebben meegewerkt, maar ik durf ook te zeggen waar het fout is gelopen. De plannen voor een staatshervorming vertrokken aanvankelijk van een tweeledige staatsstructuur, met een apart statuut voor Brussel. Maar Franstalig Brussel wou absoluut een derde gewest en wij hebben op den duur dat derde, hoofdstedelijk gewest aanvaard. Ook de Brusselse Vlamingen begonnen er immers nadeel van te ondervinden dat een institutionele oplossing voor Brussel in de koelkast bleef. Wat uiteindelijk uit de bus is gekomen was ingewikkeld, maar we geloofden toch dat het kon werken. Gedurende tien jaar heb ik me daar in de Brusselse regering ook hard voor ingespannen. Maar in 1997 heb ik de deur achter me toegetrokken. Toen al zag ik dat het niet werkbaar was en sindsdien is het alleen maar bergaf gegaan.

Wat is er dan precies misgegaan met die Brusselse constructie?

ANCIAUX: Er is heel wat misgegaan in Brussel, dingen ook die wij destijds niet konden voorzien. Zo dachten wij dat de fusie van de Brusselse gemeenten er wel zou komen. Maar door de daaropvolgende staatshervormingen zijn de gewesten bevoegd geraakt voor de gemeentewet en moet Brussel nu zélf voor zo’n fusie zorgen. Aangezien alle Brusselse burgemeesters en schepenen tevens lid zijn van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad (het Brusselse parlement, nvdr), gebeurt dat niet.

Wat nog? De Franse Gemeenschap heeft bevoegdheden afgestaan aan de Franse Gemeenschapscommissie in Brussel, de Cocof, zodanig dat de Cocof op sommige vlakken wetgevende bevoegdheden heeft gekregen en is uitgegroeid tot een soort vierde Gemeenschap.

Dat was initieel niet de bedoeling?

ANCIAUX: Helemáál niet, dat is allemaal later gekomen. Ook op tal van andere vlakken merk je dagelijks dat Brussel vierkant draait. De onveiligheid neemt toe, ook de verkeersonveiligheid: alleen in Brussel stijgt het aantal verkeersdoden. De straten liggen er vuil bij, de armoede groeit, mentale problemen en eenzaamheid zijn wijd verspreid. Het institutionele kluwen dat Brussel vormt, staat machteloos tegenover de gestaag toenemende sociale ellende. Brussel is aan de ene kant een supergewest, met behalve gewestelijke bevoegdheden ook nog de bevoegdheden van de vroegere agglomeratie en de oude provincie Brabant. Maar aan de andere kant is Brussel minder dan een stad, want Brussel heeft geen persoonsgebonden bevoegdheden, behalve dan in de zogenaamde bicommunautaire sector.

Er is dus een grote versnippering van bevoegdheden en constant gebrek aan geld. Dat komt omdat de Franstalige Brusselaars via het BHG systematisch gewestelijke en federale middelen hebben misbruikt voor gemeentelijke en gemeenschapsbevoegdheden.

Hoe is dat begonnen? Doordat de Franse Gemeenschap bevoegdheden aan de Cocof heeft overgedragen, is de Cocof in financiële ademnood geraakt. Vervolgens wou het BHG de Cocof extra financieren, maar dat kon niet zomaar en daarom is het begonnen met de financiering van de twee Brusselse gemeenschapscommissies, de Vlaamse én de Franse.

U wilt nu het BHG, dat vorig jaar zijn twintigste verjaardag vierde, opnieuw opdoeken, maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.

ANCIAUX: Dat klopt, maar België bevindt zich in een diepe impasse. De twee gemeenschappen in dit land groeien uit elkaar en de aanhang van de Vlaamse separatisten neemt toe. België zit dus met zichzelf in de knoop en in het midden van die knoop zit Brussel. Men zou dan ook in Brussel moeten vertrekken om de Belgische knoop te ontwarren. Ook de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde hangt immers samen met de Brusselse moeilijkheden. Het zijn de Franstalige Brusselaars die weigeren B-H-V te splitsen. De Walen hadden die splitsing al lang aanvaard.

Ik ben geen voorstander van een onderhandelde oplossing voor B-H-V. Als die er komt tegen Pasen, zal dat ongetwijfeld gepaard gaan met Vlaamse toegevingen – toegevingen die de Vlaamse publieke opinie niet langer zal aanvaarden. De laatste jaren hebben de Vlamingen hun eisen steeds scherper geformuleerd. De minste toegeving zal dan ook als gezichtsverlies worden beschouwd en de roep naar Vlaamse onafhankelijkheid vergroten. Vandaar dat ik andere oplossingen voorstel. Laten we van Brussel de tweetalige hoofdstad maken van een Belgische confederatie. Een hoofdstad met grondwettelijk vastgelegde grenzen, die territoriaal tot Vlaanderen noch tot Wallonië behoort en die onder voogdij staat van een confederale overheid.

Het BHG met zijn 19 gemeenten wordt één stad, die tegelijk de hoofdstad is van Vlaanderen, Wallonië, België en Europa?

ANCIAUX: Precies. Het BHG is een structuur die alleen Franstalige Brusselse politici tot voordeel strekt. De Brusselaars zelf zouden juist baat hebben bij één volwaardige hoofdstad, die uitgerust is met alle gemeentelijke bevoegdheden. In navolging van Parijs zou Brussel moeten worden opgedeeld in districten met verkozen districtsraden en bevoegdheden dicht bij de burger. Die districtsraden moeten dan een aantal verkozenen afvaardigen naar de gemeenteraad van de hoofdstad Brussel. Uit die trapsgewijs verkozen Brusselse gemeenteraad wordt vervolgens een hoofdstedelijk college van burgemeester en schepenen gekozen.

Die districtsraden en de nieuwe hoofdstedelijke gemeenteraad moeten volgens u één derde Vlaamse verkozenen tellen, het schepencollege van de nieuwe hoofdstad Brussel evenveel Nederlandstalige als Franstalige schepenen, en dat alles onder (con)federale voogdij. Dat zullen de Franstaligen toch nooit slikken?

ANCIAUX: En toch. Er is geen alternatief dan van Brussel de echte hoofdstad van dit land en de twee grote gemeenschappen te maken, of het moest het einde van België zijn. Als Brussel de volwaardige hoofdstad van België en de deelstaten wordt, zal het weliswaar een voogdijoverheid moeten aanvaarden, maar ook kunnen rekenen op ruime financiële middelen. En als stad zal Brussel bijvoorbeeld ook een eigen cultuurbeleid kunnen ontwikkelen, wat het als gewest niet kan. Een tweetalig stadsbestuur kan ook veel beter dan het gewest, dat daarvoor niet bevoegd is, het noodzakelijke overleg tussen de Vlaamse en de Franse Gemeenschap in Brussel coördineren.

Houdt u als flamingant van het eerste uur niet te weinig rekening met de nieuwe sociologische realiteit van Brussel: een kosmopolitisch gewest dat zich niet meer laat vangen in die oude communautaire tweedeling?

ANCIAUX: Heb ik een ouderwetse visie op Brussel? Voor mij is Brussel de meest internationale stad van Europa en dat wil ik graag zo houden. Ik was de eerste om ervoor te pleiten dat de Vlaamse Gemeenschap zich in Brussel positief zou opstellen tegenover mensen van vreemde oorsprong. Maar ik heb wel een totaal andere inrichting van het land voor ogen. Via de invulling van artikel 35 van de grondwet zou een exhaustieve lijst moeten worden opgesteld van de bevoegdheden die Vlaanderen en Wallonië nog aan het confederale niveau willen toevertrouwen. Al de andere bevoegdheden gaan naar de deelstaten, en Brussel wordt de gedeelde hoofdstad van de nieuwe Belgische confederatie. Zo’n institutionele constructie zou niet alleen zorgen voor communautaire pacificatie, maar ook voor veel doelmatiger bestuur in Brussel.

Nogal wat mensen vinden dat Brussel er sinds de oprichting van het gewest juist op vooruit is gegaan, met name op het vlak van stadsvernieuwing en wijkontwikkeling.

ANCIAUX: Dat is ook zo, al is dat dan grotendeels met federale middelen gebeurd. Maar er zijn nog steeds veel verloederde buurten in Brussel. Er zijn ook ongeveer 25.000 sociale woningen te kort. Er heerst torenhoge werkloosheid, vooral bij jongeren. Officieel zijn er 2000 daklozen, maar als je de sans-papiers meerekent, zwerven er naar schatting 10.000 rond in Brussel. De sociale misère gaat van kwaad naar erger.

De 19 gemeenten en hun 19 OCMW’s proberen daar elk op hun manier iets aan te doen, maar in verspreide slagorde en zonder enige vorm van overleg. Brussel gaat daaraan ten onder.

Ik woon hier al vijftig jaar en zie Brussel letterlijk verkommeren. Heel wat trottoirs zijn voor ouderen die slecht te been zijn nog nauwelijks begaanbaar. Auto’s rijden hier op het trottoir, maar een wijkagent zie je haast nooit. De stad slibt dicht, terwijl de uitbreiding van het openbaar vervoer niet van de grond komt. Die achteruitgang moet gestopt worden, maar een gewestelijke structuur is daar niet toe in staat. Alleen een sterke stad, die over alle bevoegdheden beschikt die de burger rechtstreeks aangaan, ook inzake sociaal welzijn, kan dat.

Brussel waant zich een supergewest maar is in feite nog minder dan een stad.

En dus wat Antwerpen kan in zijn achtergestelde buurten, namelijk gericht actie ondernemen…

ANCIAUX: … dat kan Brussel niet. Bovendien is er vandaag bijzonder weinig solidariteit tussen het rijke Sint-Pieters-Woluwe en het arme Sint-Joost-ten-Node. Een stadsbestuur zou zulke solidariteit kunnen afdwingen.

De kans dat de Franstalige Brusselaars van uw voorstellen gecharmeerd zijn, is gering. Moet het nog meer in de soep draaien voor er in Brussel echt iets kan veranderen?

ANCIAUX: Ik vrees dat het niet veel meer in de soep kán draaien. De Franstaligen spelen met vuur. Zonder een duurzame oplossing voor Brussel heeft België geen toekomst. En bij het uiteenvallen van België denk je toch niet dat Brussel de hoofdstad van Europa zal blijven?

Het zijn de Franstalige Brusselaars die van het begin af aan de hervorming van deze staat in het honderd hebben doen lopen. Ze liggen aan de basis van het probleem B-H-V, ze hebben lak aan de taalwetgeving… Zij zijn dus verantwoordelijk voor de huidige impasse in het staatshervormingsproces en voor de versterkte roep naar separatisme in Vlaanderen.

Vlaanderen zou meer bondgenoten moeten zoeken bij de Walen. Kris Peeters zou veel betere contacten moeten leggen met Waals minister-president Rudy Demotte en samen met hem onderzoeken hoe zij die Belgische confederatie tot stand kunnen brengen.

DE VOLLEDIGE NOTA VAN VIC ANCIAUX OVER BRUSSEL: ‘ HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, EEN VERGISSING?, POGING TOT HERZIENING VAN HET BRUSSELS STATUUT IN HET KADER VAN EEN BELGISCHE CONFEDERATIE’, IS TERUG TE VINDEN OP www.knack.be/extra.

Vic Anciaux: ‘En bij het uiteenvallen van België denk je toch niet dat Brussel de hoofdstad van Europa zal blijven?’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content