Beleggers zijn slechte verliezers. Nu ze hun papieren fortuinen verliezen, wijzen ze beschuldigend naar hun bank en beursanalist.

De banken hoeven zich geen illusies te maken. Klanten die hun spaargeld, en vaak zelfs geleend geld, in Lernout & Hauspie hebben geïnvesteerd, zullen dat niet licht vergeten. Uitzonderlijk veel Vlamingen hebben de afgelopen jaren het opgehemelde papier gekocht. Zij zijn hun lieve centen nu kwijt en voelen zich in de maling genomen door hun bankier. Bankanalisten adviseerden nog hold op een moment dat LHSP op de Amerikaanse technologiebeurs Nasdaq met grote snelheid aan het tuimelen ging. Hadden de banken daar belang bij? Het is al gesuggereerd. De grote Belgische banken wilden de Ieperse spraaktechnoloog niet in de problemen brengen omdat die voor talloos veel miljoenen bij hen in het krijt stond, luidde het onder de getroffen kritikasters. Hielden de beursanalisten hun LHSP’s even lang in hun persoonlijke portefeuille als de beleggers die hun advies volgden? Dat is niet meer na te gaan, maar de analisten hebben een punt: ze baseerden hun ratings op de door KPMG goedbevonden cijfers van Lernout & Hauspie, waarvan pas achteraf is gebleken dat ze opgesmukt, zoniet vervalst waren.

Belgische beleggers die zich in deze en andere affaires gedupeerd voelen zoeken troost bij Déminor, de vereniging van kleine beleggers en bij Test-Aankoop. In Nederland gaat het straffer toe. De klachtencommissie van het Dutch Securities Institute heeft al een dozijn bankcliënten genoegdoening gegeven wegens onbehoorlijk vermogensbeheer van de banken. In de Verenigde Staten is een heksenjacht aan de gang tegen bankadviseurs, vermogensbeheerders en beursanalisten.

Topanaliste Mary Meeker van Morgan Stanley Dean Witter, de ‘internetfee’, is door klanten voor de rechtbank gedaagd met schadeclaims van miljoenen dollars. Zij verwijten de derde machtigste zakenvrouw van de VS opgefokte koopadviezen voor indertijd populaire dotcoms als de internetwinkel Amazon.com en het e-veilighuis EBay. De zakenbank Merrill Lynch betaalde een klant minnelijk zo’n 18 miljoen frank (436.300 euro), nadat hij topanalist Henry Blodget wegens wanpraktijken had aangeklaagd. De advocaten van Salomon Smith Barney werken zich in het zweet om hun cliënt tegen ontevreden beleggers te verdedigen.

BARBERTJE MOET HANGEN

In België zijn er voor zover bekend nog geen rechtszaken tegen banken of hun analisten. Maar in financiële kringen wordt gefluisterd dat het niet verwonderlijk zou zijn als die er aan zitten te komen. De ‘achterstand’ zou te maken hebben met het Europese rechtssysteem. Amerikanen stappen veel sneller naar de rechter, gestimuleerd door de advocaten die werken op basis van no cure no pay.

Het heet dat de belegger nu geëmancipeerd is, maar eigenlijk is hij gewoon een slechte verliezer. Toen in de jaren negentig de beurskoersen dagelijks verder de hoogte in priemden, had niemand kritiek op de beursanalisten. Ze werden vereerd als de goden van de Nasdaq. De dotcom-goeroes werden blindelings gevolgd. Ze hadden een status als van filmsterren of rocklegendes, en verdienden even onbehoorlijk veel. Nu de papieren rijkdom een illusie blijkt te zijn en de beurzen zelfs het reële geïnvesteerde geld opvreten, ligt dat wel anders. Zakenbanken en andere hebben stevig moeten snoeien in hun analistenafdelingen. De analist is, indien al niet zijn baan, dan toch zeker zijn prestige kwijt. Het geldverlies bij de investeerders en would-be speculanten doet pijn : Barbertje moet hangen.

De Belgische wet regelt de financiële deontologie van de beursanalist. Hij moet in zijn advies rekening houden met het risicoprofiel van de cliënt en in begrijpelijke taal het risico van elke belegging uitleggen. Het is onwaarschijnlijk dat in de wilde beursjaren negentig die wettelijke bepaling werd nageleefd. Om de voor de hand liggende reden dat de beurs geen risico was, de koersen stegen alleen maar. Dat het nu tegenvalt komt op rekening van de belegger, al blijft het een maatschappelijk onbeantwoorde vraag of de financiële instellingen – en de meelopende media – zonodig Jan en alleman van het spaarboekje en de kasbon naar de beurs moesten sturen.

PERSOONLIJKE BELANGEN

Veel onsmakelijker is de vaststelling dat beursanalisten hun persoonlijk belang lieten meespelen in hun koop- of verkoopadvies. De Amerikaanse Securities en Exchange Commission, de beurswaakhond, ontdekte in een beperkt onderzoek dat één op de vier analisten dat deed. Analisten spoorden de markt aan aandelen te kopen die ze zelf uit hun persoonlijke portefeuille verkochten. Zo dreven ze de prijs ervan kunstmatig op. Of ze kochten aandelen van bedrijven die naar de beurs gingen en waarover ze zelf advies gaven. Ze hielden er persoonlijke jaarwinsten aan over die opliepen tot vier miljoen dollar of zoiets als 180 miljoen frank. De Financiële Commissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden is een onderzoek naar die praktijken gestart. Het zal overmijdelijk leiden tot strengere deontologische regels. Grote zakenbanken als Merrill Lynch of Credit Suisse First Boston hebben hun lesje geleerd. Zij verbieden voortaan hun analisten te beleggen in de aandelen die ze opvolgen en verplichten hen hun eigen posities openbaar te maken.

De banken hebben niet alleen beleggingsadviseurs, vermogensbeheerders en beursanalisten in dienst. Zij maken veel meer winst met hun afdeling corporate finance, die bedrijven naar de beurs helpt of bijstaat in overnames en fusies. Belangenvermenging? De neiging kan bestaan om instutionele beleggers en het beurspubliek goed te stemmen voor het aandeel van het bedrijf waarmee de bank zaken doet. De zakenbank kan daartoe zijn analist onder druk zetten. Wat ook gebeurt, volgens de Securities and Exchange Commission (Sec). Het inkomen van vele analisten is immers afhankelijk van de winst van de divisie zakenbankieren of van het succes van aandelenplaatsingen. Dan is een gunstige rating voor een aandeel snel gegeven. De Chinese Wall in hetzelfde huis tussen de analisten die cliënten advies geven en de zakenbankiers die winstgevende beursoperaties begeleiden, blijkt geen onoverkomelijke hindernis te zijn.

KOERSEN OPDRIJVEN

De Sec beboette in New York Angelo Innone, hoofd van de internationale aandelenhandel van ABN Amro wegens portfolio pumping. De bank kocht tegen het einde van elk kwartaal aandelen die bevriende vermogensbeheerders in portefeuille hadden. Daardoor leek de beleggingsactiviteit van het fonds erg succesvol. De confraters van Innone tonen zich solidair, iedereen schijnt te weten dat die praktijk algemeen gangbaar is. Ook in Europa breken waarnemers zich het hoofd over de vraag waarom sommige beleggingsfondsen steeds opnieuw tegen het kwartaaleinde, wanneer resultaten worden gepubliceerd, gaan pieken.

In alvast één geval ging het gewoon om oplichting in zuivere Al Capone-stijl. De beruchte gangsterfamilie Colombo uit New York zette de mensen van het beurshuis Euro-Atlantic Securities uit Florida onder druk – een beetje kloppen in het duister en het afhakken van een paar vingers – om aandelen van enkele bedrijven ‘omhoog te pompen’. Dankzij de koersmanipulatie zag de Colombo-bende de waarde van haar aandelen met honderden procenten stijgen. Intussen zijn twaalf personen gearresteerd en de leider van de bende is spoorloos, vermoedelijk vermoord.

Zo ruw zal het er in Europa wel niet aan toe gaan. Al is het evident dat financieel gesjoemel hier minder snel aan het licht komt dan in het puriteinse Amerika. De Belgische banken verwijzen naar hun deontologische codes, die het speculatieve gedrag van hun analisten beperken. Ook de Vereniging van Financiële Analisten schrijft een gedragscode voor, na te leven op straffe van uitsluiting. Soms bestaan heel praktische belemmeringen, zoals bij KBC Securities, waar de badges van de beursanalisten geen toegang geven tot de afdeling corporate finance. Niettemin, zoals analisten wel bekennen, willen zij ook hun deel van de beurswinst – als een persoonlijke portefeuille niet mag, moet de bank maar meer betalen, luidt het.

De beursanalist is ook maar een mens. Dat leken beleggers in de gouden beursjaren vergeten te zijn. Waarom zou een feilloos beursvoorspeller zich elke dag blijven uitsloven, als hij evenveel poen kan scheppen met enkele telefoontjes? Waarom zwoegt iemand aan een boek over succesvol beleggen, als hij met zijn wetenschap in stilte veel meer kan verdienen ?

Guido Despiegelaere