De Amerikanen krijgen de situatie in het Midden-Oosten niet onder controle.

Het moet van de heetste dagen van de Watergate-affaire en de leugens van Richard Nixon geleden zijn dat Amerikaanse journalisten nog zo hard door hun regering werden aangepakt. Een bericht in het weekblad Newsweek zette de hele Arabische wereld in rep en roer. Volgens het blad zouden Amerikaanse ondervragers op de basis van Guantanamo Bay een exemplaar van de Koran in het toilet hebben gegooid. Dat deden ze om moslimgevangenen tot bekentenissen te dwingen. Washington ontkende meteen, maar het kwaad was geschied.

Vanuit het gezichtspunt van de journalistieke plichtenleer ging Newsweek ten minste zeer onvoorzichtig te werk. Het had maar één bron voor zijn verhaal, en het citeerde die ook anoniem. De redactie trok het bericht onder druk van de regering terug – maar dat wil daarom niet zeggen dat het verkeerd was. Het Internationale Rode Kruis waarschuwde de VS al eerder voor de manier waarop er tijdens ondervragingen met de Koran en met de gevoelens van moslims voor die tekst wordt omgesprongen. De krant The New York Times van haar kant had het nieuws van een onderzoek naar de dood van zeker twee gevangenen in Afghanistan die in de gevangenis van Bagram door Amerikaanse ondervragers werden doodgemarteld.

De bedoeling van de oorlog tegen de terreur was in de eerste plaats om democratie te brengen in de politiek zeer gesloten Arabische wereld. Na de bombardementen en de dikwijls onschuldige slachtoffers was het daarom nodig om snel de ‘harten en de geesten’ van de mensen te winnen, zoals dat in het taaltje van het Amerikaanse ministerie van Defensie wordt genoemd. Met Guantanamo, Bagram en Abu Ghraib is die operatie alvast niet echt gelukt. In naam van hun oorlog tegen de terreur houden de VS in Oezbekistan ook een dictator zoals Islam Karimov de hand boven het hoofd. Lui zoals Karimov zijn de Mobutu’s van deze tijd: in ruil voor wat vuile hand- en spandiensten wordt er niet te nauw gekeken naar wat ze thuis uitspoken.

Er is tegelijk meer aan de hand. Er is een strekking in het westerse denken die vindt dat de ideeën van de Verlichting de joods-christelijke beschaving hebben verzwakt. Dat staat in teksten van Amerikaanse neoconservatieven, maar tegenwoordig ook in boeken van modieuze Europese filosofen. Als de Verlichting niet meer meetelt, wordt het gemakkelijker om Guantanamo en Bagram te begrijpen. Dan krijgt de Amerikaanse interventie in Afghanistan en Irak het karakter van een ware kruistocht. Alleen verdwijnt daarmee ook zoiets als de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van tafel. Ze zeggen het nog niet met zoveel woorden, maar het moment komt snel dichterbij.

Hubert van Humbeeck

Er is een strekking in het westerse denken die de Verlichting wil schrappen.