De verkoop van medicijnen via het internet neemt wereldwijd toe. De risico’s die eraan verbonden zijn, ook. ‘Wie geneesmiddelen online bestelt, loopt wel degelijk het gevaar fake producten toegestuurd te krijgen’, aldus Wim Van Damme van het Tropisch Instituut Antwerpen.
Een korte test via een of andere zoekmachine, of een reactie op de aanbiedingen van sommige spam mails: zowat alles wat thuishoort in een klassieke farmacie, kan via het internet worden aangekocht. Een zoektocht met trefwoorden zoals counterfeit medecine (namaakgeneesmiddel) gekoppeld aan China of India levert algauw sites op waar niet alleen allerlei pijnstillers, maar evengoed steroïden en antidepressiva worden verkocht. Ze worden per kerende post en anoniem en naar het opgegeven adres verstuurd. Uiteraard zonder enige vorm van controle. Als kers op de taart bieden sommige sites zelfs een heuse medische consultatie aan.
Maar over welke geneesmiddelen hebben we het hier?
Namaakmedicijnen mogen niet verward worden met generische geneesmiddelen. Die laatste bestaan uit werkzame bestanddelen, identiek met het origineel. Bij hun registratie kan echter gerefereerd worden aan het oorspronkelijke product, waardoor ze veel goedkoper op de markt kunnen komen. De normale registratieprocedure van een geneesmiddel duurt immers lang, kost veel geld en is erg ingewikkeld. Het nieuwe medicijn moet aan een indrukwekkende reeks testen worden onderworpen opdat zijn efficiëntie zou vaststaan en eventuele nevenwerkingen gekend zijn.
De samenstelling van namaakgeneesmiddelen blijft echter altijd onbekend, tenzij voor de fraudeurs zelf. Zij streven een eenvoudig doel na: snel veel geld verdienen. Daarom imiteren ze een product dat goed in de markt ligt. Verpakking en pil zien er echt uit. Maar de samenstelling en de dosering zijn totaal anders.
Professor Wim Van Damme van het Prins Leopold Instituut voor Tropische Geneeskunde te Antwerpen kon tot voor kort veel nabootsingen in één oogopslag herkennen.
Waarom kopen mensen geneesmiddelen via internet?
WIM VAN DAMME: Ze doen het omdat het veel goedkoper, maar ook veel discreter is dan bij de apotheker langs te gaan. Maar vooral om een eventueel verplicht doktersvoorschrift te kunnen omzeilen. Europa bleef totnogtoe redelijk gespaard: dankzij allerlei controlesystemen, maar vooral door onze sociale vangnetten. De verbruiker heeft er geen baat bij om buiten de georganiseerde circuits medicijnen aan te kopen. Aan zelfmedicatie doen is sowieso geen aanrader, maar niet-gecontroleerde middelen gebruiken is wel zéér gevaarlijk. In een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 2003 staat dat de namaakbusiness tien procent van de wereldhandel in geneesmiddelen zou vertegenwoordigen! In België halen we onze medicijnen meestal bij de vertrouwde apotheker. En daar is het risico om op nep te stuiten, bij mijn weten, onbestaande.
In de Verenigde Staten echter zijn veel mensen niet of slecht verzekerd. En wie prijzen gaat vergelijken, kan de verleiding soms niet weerstaan. Bij een laatste undercover onderzoek in het Manhattan District Attorney zocht men systematisch naar het land van herkomst van die illegale invoer. In 90 procent van de gevallen kwam men steeds terecht bij één Indische onderneming en drie Chinese bedrijven. Als je bovendien weet dat in China ongeveer de helft van alle geneesmiddelen die circuleren, nep is, dan wordt een risicoberekening bijna overbodig.
Viagra wordt natuurlijk het meest nagemaakt. De vraag is groot, het risico klein en de winst gigantisch. Men berekende dat de Amerikanen per maand ongeveer tweeënhalf miljoen van die illegale Viagrapillen slikken. Maar zeg nu zelf, wie ligt er wakker van als blijkt dat ze voor het overgrote deel gewoon uit glucose bestaan.
Waarom is het opsporen van nepgeneesmiddelen zo moeilijk?
VAN DAMME: Vroeger hielp een grondige visuele controle dikwijls om namaakmiddelen te detecteren. Maar dat lukt niet meer zo goed, omdat de misdadigers driester en driester worden. Het is dan ook een zeer lucratieve markt. We spreken hier over een wereldwijde omzet van 25 miljard euro. Geen enkele markt blijft gespaard, maar in de derdewereldlanden loopt dat cijfer wel op tot 25 procent van de totale omzet. Wat erger is, in die landen vindt men de namaak vooral terug in de categorie van geneesmiddelen tegen levensbedreigende ziekten zoals aids, tuberculose en malaria. In de rijkere landen gaat het meer om wat je lifestyle-producten zou kunnen noemen. Hoewel anabole steroïden daar moeilijk in onder te brengen zijn.
Op een bepaald moment dachten sommige farmaceutische industrieën het probleem te kunnen voorkomen door gesofistikeerde hologrammen op de verpakkingen aan te brengen. Maar die worden nu ook al nagemaakt. En momenteel is het heel moeilijk om bepaalde valse hologrammen van de authentieke te onderscheiden. Wie medicijnen via internet bestelt, loopt dus wel degelijk het gevaar fake producten toegestuurd te krijgen. Want die fraudeurs zijn het best te vergelijken met valsmunters. Zodra er iets uitgetest wordt om de opsporing van nep te vergemakkelijken, zijn ze er als de kippen bij om het na te bootsen.
De Amerikaanse Food and Drug Administration overweegt om aan elk geneesmiddel een soort pedigree te koppelen. Dat zou een barcode kunnen zijn. Een beetje vergelijkbaar met wat het koerierbedrijf DHL doet om zijn pakjes zonder problemen ter bestemming te krijgen. Maar of dat alles zal oplossen, valt nog af te wachten.
U werkte tot voor kort in Cambodja. Hoe is de situatie daar?
VAN DAMME: In Cambodja kan men, zoals in de meeste ontwikkelingslanden, alle geneesmiddelen gewoon op straat of in een klein specerijwinkeltje aankopen. Medicijnen die verhandeld worden in een slordige verpakking waarop veel schrijffouten voorkomen, zijn erg verdacht. In veel gevallen kan men de namaak er dan ook uit halen alleen door de verpakking nauwkeurig te bestuderen. Als dat niet lukt, ben je aangewezen op een soort minilabkit. Daarmee kun je de zuurtegraad of PH meten en ook nagaan of het over een zuur, een base of een zout gaat. Die resultaten worden dan vergeleken met het echte product. En op die manier kan men vrij snel en goedkoop een deel van de namaak detecteren. Het gaat dan om middelen die totaal nutteloos zijn, omdat ze geen actieve stoffen bevatten. Maar zodra er een snuifje van de actieve stof in voorkomt, moet je de hoeveelheid kunnen doseren en dan wordt het moeilijker. Alleen gespecialiseerde laboratoria zijn in staat dergelijke onderzoeken uit te voeren.
In december 2004 verscheen in ‘Tropical Medicine and International Health’ een artikel over antimalariageneesmiddelen waar u aan meewerkte. Malaria, een ziekte waar miljoenen mensen aan lijden en soms aan sterven. Wat wees het onderzoek uit?
VAN DAMME: Wanneer men gaat knoeien met de hoeveelheid van de actieve stoffen in een geneesmiddel, dan wordt het erg dramatisch. 53 procent van de artemisinine-derivaten die we onderzochten, bevatte helemaal geen artesunaten. En van de 44 onderzochte mefloquinestalen bevatte 9 procent minder dan 10 procent van het actieve bestanddeel. Zo stierven waarschijnlijk honderden malariapatiënten, omdat men in de veronderstelling leefde dat ze correct behandeld werden.
Het wordt nog een stuk grimmiger als je de actieve bestanddelen van een geneesmiddel gewoon vervangt door toxische stoffen. Zo stierven er in 1998 in Nigeria een honderdtal mensen – meestal kinderen – na de inname van een banaal paracetamol hoestsiroopje. De fraudeurs vervingen het actieve bestanddeel gewoon door het goedkopere, maar toxische diethyleenglycol. Een gemakkelijk verkrijgbaar middel, aangezien het gebruikt wordt in antivriesoplossingen.
Kostendrukkend, en dus nog meer in het voordeel van de misdadigers, blijkt ook het verminderen van de dosis van het werkzame product te zijn. Het lijkt op het eerste gezicht iets minder verwerpelijk, maar schijn bedriegt, de doden laten alleen wat langer op zich wachten.
In de landen getroffen door de vloedgolf worden mensen momenteel massaal behandeld en ingeënt. Kunnen daar problemen opduiken?
VAN DAMME: Dat is best mogelijk. Vooral omdat westerse artsen niet opgeleid worden om daar rekening mee te houden. Als geneesheer leert men zowat alles in vraag stellen, zelfs een eigen diagnose, of een labresultaat. Maar men gaat er meestal van uit dat de geneesmiddelen die men voorschrijft, werkzaam zijn. We moeten nu ook leren daaraan te twijfelen. Dat is nieuw en heel ingrijpend.
Lieve Simeons
‘In de derdewereldlanden vindt men de namaak vooral terug in de categorie van geneesmiddelen tegen levensbedreigende ziekten.’
