Van Doel tot de Wapper: het kunstenaarsprotest is terug. Dat werd tijd.
Vier jaar geleden maakte het Antwerpse theatergezelschap De Zwarte Komedie een voorstelling over August Borms: Borms, de musical. De meestercollaborateur keerde in de gedaante van een Marokkaan terug naar de aarde om zijn onbezonnen pupil Filip Dewinter tot de orde te roepen. ‘ Uw probleem, Dewinter, is dat gij de artiesten niet mee hebt.’
Borms kon het weten natuurlijk. Van in de tijd dat hij er nog vrolijk op los collaboreerde. Lees in dit verband overigens ook de biografieën van Felix Timmermans, Ernest Claes en Stijn Streuvels.
Vandaag is de ‘artiesten mee hebben’ nog altijd even belangrijk. Twee weken geleden veroverden een paar schilders Doel. En eerlijk: wij waren het bedreigde havendorp wat uit het oog verloren. Misschien waren we Doel ook wat moe – na de eindeloze stroom reportages over de beroepsoverlevers. Zo moe dat we niet zagen wat zich daar op dit moment allemaal afspeelt. Het is minder dan ooit zeker dat de uitbreiding van de haven het verdwijnen van het dorp noodzakelijk maakt. Desondanks laat de Vlaamse regering er de mooiste en beste huizen slopen. De krotten mogen blijven staan, ter bevordering van het goede samenleven. Voor dat soort praktijken heeft de man-van-het-woordenboek ooit een term bedacht: psychologische oorlogsvoering. Dat Fred Bervoets, Luc Tuymans et les autres er gingen schilderen, was dan ook een daad. En vooral: het zette de schande van Doel weer eens op de belangrijkste pagina’s van alle kranten, daar waar ze moet staan.
Er was trouwens nog meer kunstenaarsprotest, vorige week. De actiegroep Ademloos kondigde aan dat meer dan 70 Antwerpse kunstenaars in de herfst zullen protesteren tegen de Lange Wapper. Van Tom Van Dijck tot Jan Decleir. En van Vitalski en Kristien Hemmerechts tot poppentheater Froe Froe: het leger kunstenaars dat saxofonist Livien Pelgrims en zijn vrienden bijeen kregen, is ronduit indrukwekkend.
En toch is er iets wat wij niet begrijpen: dat het zo oorverdovend stil bleef in Kunstdorp over het onderwerp ‘Wapper’, het voorbije jaar. Akkoord, Raymond van het Groenewoud en Stef Kamil Carlens schreven een anti-Wappersong, Michael Pas een boze brief aan de burgemeester. En dan vergeten we nog een paar eenzame wolven. Maar de sector deed, zelfs na herhaaldelijk aandringen, heel hard zijn best om vooral geen stelling in te nemen.
Dat doen ze nu wel. Met dank aan de actiegroepen, die de stemming in de stad helemaal deden omslaan. En vooral met dank ook aan voormalig Wapperfan Patrick Janssens, die na het bekijken van de resultaten van een onafhankelijk onderzoek en de verkiezingspeilingen een pirouette draaide.
Een mening hebben is voor een kunstenaar belangrijk, maar subsidies niet verliezen is blijkbaar nog belangrijker.
Nee, geen cynisme: we kijken uit naar de herfst. Een van de grote namen van het artistieke Wapperprotest is trouwens Eric Antonis. De man die, toen hij intendant was van Antwerpen ’93, de stad liet volplakken met de vraag: ‘Kan kunst de wereld redden?’ Zestien jaar later is het antwoord nog steeds: ‘nee’. Of misschien toch, een klein beetje. Had Borms toch op één punt gelijk.
door Stijn Tormans
