Servië is niet van plan om de volksgenoten in Kosovo in de steek te laten.

In de loop van februari beginnen in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen de officiële onderhandelingen over het statuut van Kosovo. Dat gebied, dat voor 90 procent bewoond wordt door etnische Albanezen, scheurde zich in 1998-1999 gewapenderhand af van Servië. Sindsdien wordt Kosovo bestuurd door de Verenigde Naties, in samenwerking met voorlopige lokale instellingen. De NAVO, die in 1999 het Servische leger met luchtaanvallen uit Kosovo verjaagde, is er ook nog altijd prominent aanwezig.

De onderhandelingen tussen Serviërs en etnische Albanezen over het definitieve statuut van de provincie hadden eind januari al moeten beginnen. Maar vanwege het overlijden van de Kosovaarse president Ibrahim Rugova werden ze nog even uitgesteld. In afwachting spraken we met Slobodan Samardzic, politiek adviseur van de Servische premier Vojislav Kostunica en vooraanstaand lid van het Servische onderhandelingsteam.

Als het over het toekomstige statuut van Kosovo gaat, is het motto van de Servische regering altijd geweest: meer dan autonomie, minder dan onafhankelijkheid. Wat bedoelt u daarmee?

SLOBODAN SAMARDZIC: Voor ons mag Kosovo volledig zelfbestuur krijgen, maar moet de soevereiniteit bij Servië-Montenegro blijven berusten. Als tegenprestatie willen we de Kosovaarse Albanezen de grootst mogelijke vorm van autonomie toestaan.

De etnische Albanezen nemen alleen vrede met volledige onafhankelijkheid. En de internationale gemeenschap heeft officieus al laten blijken dat ze als compromis een ‘voorwaardelijke onafhankelijkheid’ voor Kosovo zal steunen. U zult flink uw best mogen doen.

SAMARDZIC: Ten eerste: dat van die ‘voorwaardelijke onafhankelijkheid’ heeft tot nu toe niemand officieel in de mond genomen. Dat is erg belangrijk. De betrokken grootmachten en de internationale instellingen willen duidelijk tot een compromisoplossing komen. We vertrouwen er wel degelijk op dat het statuut van Kosovo niet vastgelegd zal zijn voor we aan de onderhandelingen beginnen. Ik heb overigens nog niet gelezen wat die voorwaarden dan precies zouden inhouden.

Maar u leest ongetwijfeld wel dat zelfs de bevriende Russische diplomaten off the record toegeven dat Servië Kosovo hoe dan ook niet zal kunnen behouden.

SAMARDZIC: Persoonlijk heb ik ze dat nog niet zo horen zeggen.

U wilt dat de Servische gemeenschappen binnen Kosovo een uitgebreide autonomie krijgen. Zal dat niet leiden tot segregatie?

SAMARDZIC: Die segregatie is al een feit sinds juni 1999. Er heerst nu een soort apartheid tussen Kosovo-Albanezen en Kosovo-Serviërs. Ten minste 60 procent van de Serviërs in Kosovo is op de vlucht geslagen. Zij die gebleven zijn, kunnen zich niet veilig verplaatsen. In heel Europa vind je nergens een bevolkingsgroep die in dit soort omstandigheden moet leven. Daarom willen we de huidige Servische enclaves institutioneel versterken en met elkaar verbinden. Zo kunnen grotere gemeenten ontstaan, waar mensen kunnen blijven, en waar ze veilig naar kunnen terugkeren.

Kleine enclaves moeten volgens u alleen voor onderwijs en sociale zekerheid onder het Servische systeem blijven vallen. Maar in grote enclaves wilt u zelfs politie en rechtspraak in handen van de Serviërs houden. Creëert u zo geen mono-etnische entiteiten in Kosovo?

SAMARDZIC: Nee, want er zullen Albanese nederzettingen zijn binnen die gemeenten. Zoals we in het overwegend Servische noorden van Kosovo nu ook al etnisch-Albanese dorpjes hebben. In de rest van Kosovo zijn de grote steden volledig door de etnische Albanezen ‘gezuiverd’. Voor de Serviërs is gemeentelijke autonomie een noodzaak om te kunnen overleven. Je kunt dat segregatie noemen, maar het is nog altijd beter dan emigratie, of etnische schoonmaak.

Als Servië uiteindelijk Kosovo toch zou moeten laten gaan, welke gevolgen zou dat dan hebben in Servië?

SAMARDZIC: Het zou hoe dan ook de radicale strekkingen in Servië versterken. Maar er is meer. Als de grootmachten een onafhankelijk Kosovo toestaan, geven ze het signaal dat nieuwe grenzen mogen worden getrokken op basis van etnische criteria. Maar als Kosovo zich nu plots mag afscheiden, wat doe je dan met het etnisch-Albanese westen van Macedonië? Of met de Servische Republiek in Bosnië? Of met de overwegend islamitische Sandzjak en het grotendeels Kroatische Herzegovina? Deze hele regio is multi-etnisch. Wie nu weer aan grenzen begint te morrelen, speelt met vuurwerk.

G.M.