Blijft het journaliste Valérie Trierweiler, of wordt het actrice Julie Gayet? Of verdwijnt de première dame helemaal van het toneel? Frankrijk wacht met spanning af wat president François Hollande beslist. Dat is niet onbelangrijk, want in vijftig jaar ontwikkelde de Franse presidentsvrouw zich van gedweeë echtgenote tot invloedrijke raadgever.

Bij elke wisseling van de wacht van het Franse presidentschap barst de discussie los over de rol van de presidentsvrouw. Bernadette Chirac stelde zich tot zeven jaar geleden nog keurig in dienst van haar man Jacques, maar waarmee zou ex-mannequin, ex-mannenverslindster en zangeres Carla Bruni-Sarkozy zich bezighouden op het Elysée in Parijs? Mocht ze bijvoorbeeld nog optreden? (Dat mocht niet vanwege veiligheidsmaatregelen.)

En Valérie Trierweiler, officieel nog steeds de partner van de huidige president François Hollande: hoe zou zij haar dagen doorbrengen? Dat de ambitieuze journaliste van Paris Match, een weekblad dat met regelmaat affaires van beroemdheden onthult, niet meer over politiek kon schrijven, was al langer duidelijk, maar een culturele column kon nog wel. En verder?

‘De plaats van de Franse presidentsvrouw is wat zij er zelf van maakt’, oordeelde ervaringsdeskundige Danielle Mitterrand. Officieel ligt immers niets vast, zo ondervond de echtgenote van François Mitterrand. Met veertien jaar mag zij zich recordhoudster noemen als langstzittende première dame die het land heeft gekend (zie ‘Franse presidentsvrouwen sinds 1958’ op pagina 110).

Sinds anderhalve week heeft dit aloude debat een onverwachte, nieuwe wending gekregen, namelijk: wie ís op dit moment de presidentsvrouw? Blijft het Trierweiler (48), die nog steeds als officiële partner van Hollande (59) staat vermeld op de website van het Elysée? Of wordt het Julie Gayet (41), een jongere actrice met wie de Franse president al sinds enige maanden een affaire zou hebben? De verhouding, onthuld in het roddelblad Closer, is niet ontkend en in theorie kunnen Hollande en Trierweiler snel uit elkaar gaan, aangezien het paar ongehuwd is.

De president gaf geen duidelijk antwoord toen de vraag hem tijdens een persconferentie vorige week op het Elysée werd gesteld, en op officieel bezoek deze week bij de Nederlandse premier Mark Rutte en koning Willem-Alexander in Den Haag weigerde hij opnieuw op de kwestie in te gaan. In Parijs gaf hij wel toe dat zijn liefdesleven roerige tijden doormaakte, maar hij benadrukte dat privézaken in de privésfeer moeten worden opgelost. Tegelijkertijd beloofde hij opheldering voor aanvang van een staatsbezoek aan de Verenigde Staten op 11 februari, waar hij met partner wordt verwacht. Daarmee gaf hij zelf indirect toe dat de problematiek niet louter een privéaangelegenheid is, maar ook van publiek belang.

La Lanterne

De kansen van Trierweiler, die bij het horen van het nieuws over de affaire is ingestort en een week doorbracht in een ziekenhuis, zijn volgens de Franse pers nog niet verkeken. Na ontslag uit het ziekenhuis werd zij afgelopen weekend naar La Lanterne gebracht, een officiële residentie van de Franse president in de tuinen van het kasteel van Versailles. Als het over en uit was geweest tussen beiden, zou ze niet langer in presidentiële kringen verkeren, redeneert een deel van de pers.

Sommige journalisten denken daar anders over. Zij wijzen erop dat het rondom het appartement van Hollande en Trierweiler in het vijftiende arrondissement van Parijs zwart ziet van de paparazzi, terwijl het in La Lanterne makkelijker is ongewenste pottenkijkers op afstand te houden. ‘Het gaat beter met haar’, was het enige wat Hollande erover zei in Den Haag.

Wie het ook wordt, de discussie over de inhoud van de functie van Franse presidentsvrouw is in elk geval opnieuw opgelaaid. Vaak stellen Fransen met verbazing vast dat er geen omlijnd kader is waarbinnen de première dame kan opereren. Dat dat vrijwel nergens ter wereld bestaat en dat er in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk of de Benelux nauwelijks aandacht is voor partners van de eerste ministers, is in de ogen van veel Fransen irrelevant. Hun politieke leider is immers niet zomaar een regeringsleider, maar tegelijkertijd staatshoofd.

Daarom vergelijken ze de situatie in eigen land liever met de Verenigde Staten, waar de first lady wel over een officiële status zou beschikken. Dat blijkt in de praktijk echter tegen te vallen. Ook aan de overzijde van de Atlantische Oceaan is het aan de presidentsvrouw zelf om invulling te geven aan haar verblijf in het Witte Huis. Sinds Hillary Clinton, die in 1993 als first lady een werkgroep voorzat die een belangrijke hervorming in de gezondheidszorg moest doorvoeren, wordt de partner van de president de facto erkend als werknemer van de overheid. Ze heeft daardoor recht op een eigen kantoor, personeel en een budget (maar geen salaris).

Anders dan de Fransen vaak denken, gaat het er op het Elysée niet heel anders toe. Daar beschikt de première dame eveneens over een kantoor en enkele medewerkers. Een begroting is echter niet vastgesteld. Zo heeft Valérie Trierweiler, die zich inzet voor de stichting France Libertés, opgericht door Danielle Mitterrand, drie medewerkers en had haar voorganger Carla Bruni-Sarkozy er vijf. De kosten daarvoor waren onder Sarkozy bijna twee keer hoger dan nu.

‘Een vaste status zou een einde maken aan dergelijke onduidelijkheden’, zegt Mariana Grépinet, een journaliste die François Hollande volgt voor Paris Match, net zoals Trierweiler dat zelf ooit deed. ‘Het aantal medewerkers en de begroting: alles kan worden vastgelegd.’

Liefdesleven

De aandacht voor het wel en wee van de premières dames is begrijpelijk. Hoewel driekwart van de Fransen in een peiling zegt dat het liefdesleven van de president hen niet interesseert, smullen ze van de berichtgeving daarover. Grépinet: ‘Closer verkocht nog nooit zo veel exemplaren als vorige week en je ziet dat ook serieuze media zich in bochten wringen om erover te kunnen schrijven. Ik denk dat veel Fransen het ‘gewenste’ antwoord geven als ze zeggen dat het ze niet interesseert.’

De zichtbaarheid en het belang van de presidentsvrouwen is de afgelopen halve eeuw dan ook sterk toegenomen. ‘Als je veel waarde hecht aan je privéleven, moet je geen president worden’, zei redactiedirecteur Christophe Barbier van het serieuze nieuwsweekblad L’Express vorige week in Knack. Het is een uitspraak die amper vijftien jaar geleden nog zou choqueren.

Voorbij zijn de tijden van ’tante Yvonne’, de echtgenote van verzetsheld en staatsman Charles de Gaulle, die Frankrijk in 1958 voorzag van het huidige staatsbestel, de Vijfde Republiek. In het zeldzame geval dat zijn echtgenote een politieke mening ventileerde, stuurde hij haar terug naar de keuken. Haar advies aan hem om zich in 1965 niet nogmaals verkiesbaar te stellen, sloeg hij in de wind en later vroeg ze hem (eveneens vergeefs) of hij geen verbod kon uitvaardigen op die verdraaide minirokjes, die destijds opkwamen.

De echtgenotes van de presidenten uit de jaren zeventig, Georges Pompidou en Valéry Giscard d’Estaing, gaven het presidentschap elk op hun manier een modern tintje, maar toonden zich door de bank genomen discreet, volgzaam en begaan met goede doelen, net als later Bernadette, de echtgenote van Jacques Chirac.

Claude Pompidou introduceerde abstracte kunst en designmeubels in het Elysée en trok aandacht door haar voorliefde voor haute couture, wat in de pers leidde tot vergelijkingen met de spilzieke koningin Marie-Antoinette.

Anne-Aymone Giscard d’Estaing werd door haar echtgenoot Valéry – gefascineerd als hij was door de Kennedy’s – voor het eerst actief ingezet in de verkiezingscampagne: op posters en bijeenkomsten. Een leven georganiseerd volgens het protocol beviel haar echter matig en toen haar man in 1981 niet werd herkozen, was zij daar voor zichzelf niet rouwig om. ‘Als ik denk aan die ongelukkige vorsten in Engeland, Nederland of Denemarken, die dit hun hele leven doen, dan ben ik niet jaloers’, liet ze zich ontvallen.

Ook bij Bernadette Chirac stond dienstbaarheid voorop, al ontpopte ze zich in de loop der jaren steeds meer tot adviseur van haar echtgenoot en ontwikkelde ze zelf ook een bescheiden politieke carrière op het platteland, waardoor zij goed de stemming ‘in het veld’ kon peilen. Een autobiografische bestseller die kort voor de presidentsverkiezingen van 2002 uitkwam, wordt beschouwd als een onmisbare steun voor haar man.

‘Het was mijn taak om voor hem een zo gunstig mogelijke omgeving te creëren als hij terugkeerde van vermoeiende dagen in die moeilijke strijd’, resumeert ze haar rol tegen auteur Constance Vergara, die een boek schreef over de rol van presidentsvrouwen tijdens de verkiezingscampagne.

Dalai lama

Met voormalig verzetsstrijdster Danielle Mitterrand kreeg het Elysée in veel opzichten voor het eerst een moderne première dame, die haar leven niet volledig stand-by zette voor haar echtgenoot. Ook zij maakte zich weliswaar vooral sterk voor goede doelen, zoals mensenrechten en toegang tot schoon water in derdewereldlanden, maar ze liet zich tegelijkertijd niet muilkorven.

Meermaals zadelde ze het staatshoofd op met diplomatieke en politieke strubbelingen als gevolg van haar overtuigingen, bijvoorbeeld toen ze de Cubaanse leider Fidel Castro op de wang zoende op het bordes van het Elysée of toen ze – tot afgrijzen van Peking – de dalai lama met alle egards ontving in Parijs. Ook uitte ze felle kritiek op het strenge immigratiebeleid van de rechtse regering die onder president Mitterrand aan de macht was gekomen na tussentijdse verkiezingen. ‘Wie legt Danielle het zwijgen op?’, reageerde een groepje rechtse volksvertegenwoordigers.

Maar over de buitenechtelijke escapades van haar man, die de geboorte van Mazarine Pingeot tot gevolg hadden, hield ze zich stil in het openbaar. Veel journalisten waren daar eveneens van op de hoogte, maar destijds haalde niemand het in zijn hoofd erover te publiceren, ook al werden moeder en dochter op kosten van de Franse staat onderhouden en beveiligd.

De machtigste – en kortstondigste – presidentsvrouw die Frankrijk vooralsnog heeft gekend, is ongetwijfeld Cécilia Sarkozy, die inmiddels luistert naar de achternaam Attias. Al op het ministerie van Binnenlandse Zaken, waar Nicolas Sarkozy zich klaarstoomde voor het presidentschap, bepaalde zij de agenda van haar man en gold ze als een van de belangrijkste spindoctors.

De relatie, die door Sarkozy op Binnenlandse Zaken was uitgebuit voor pr-doeleinden, raakte vanaf 2005 in een moeilijk vaarwater, toen Cécilia een nieuwe geliefde had ontmoet in de Verenigde Staten. Toch kwam ze tijdens de verkiezingscampagne twee jaar terug bij Sarkozy, die besloot haar een belangrijke missie toe te vertrouwen in een ultieme poging hun relatie te redden.

Volgens het boek Cécilia van Anne Bitton was dat de reden dat Sarkozy haar naar Libië stuurde om vijf ontvoerde Bulgaarse verpleegsters en een arts uit de klauwen van dictator Khaddafi te bevrijden. Dat zij probeerde alle eer op te strijken, nadat Europese diplomaten het voorwerk hadden gedaan voor de geslaagde missie, kon Sarkozy niet deren. Een parlementaire commissie die de rol van Cécilia moest onderzoeken, kwam er uiteindelijk niet.

Toereikend was het echter niet: Cécilia ontsnapte en de eerste scheiding op het Elysée was een feit. Toeval of niet, de keuze voor Carla Bruni als opvolger paste uitstekend bij het beleid dat Sarkozy ten uitvoer wilde brengen. Hij wilde namelijk ook linkse ministers in zijn regering en pleitte aanvankelijk voor maatregelen die linkse kiezers gunstig moesten stemmen. Bruni, die een reputatie had van bohémienne en verklaarde altijd links te zullen blijven stemmen, kwam als geroepen. ‘Meer nog dan haar man, vertegenwoordigt de eerste dame haar tijdperk’, schreef boulevardblad VSD recentelijk, dat als specialist op dit gebied kan worden beschouwd.

Met Hollande en Trierweiler deed het eerste ongehuwde koppel zijn intrede in het Elysée. Vanuit de entourage van de president klinken nu steeds meer stemmen om de partner van de president voortaan helemaal buiten het protocol te houden. Grépinet van Paris Match: ‘Het is eigenlijk ook iets van het verleden en de meeste Fransen zouden het goed vinden om in tijden van bezuinigingen juist daarop te besparen.’ Zo zou Duitsland, het land waaraan Frankrijk zich economisch steeds vaker spiegelt en waar Joachim Sauer, de echtgenoot van bondskanselier Angela Merkel, rustig doorwerkt als fysicus, ook op dit gebied als voorbeeld kunnen dienen voor president Hollande.

DOOR OLIVIER VAN BEEMEN

Meer nog dan haar man, vertegenwoordigt de première dame haar tijdperk.

De machtigste presidentsvrouw die Frankrijk vooralsnog heeft gekend, is ongetwijfeld Cécilia Sarkozy.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content