Tien jaar nadat ze uit elkaar zijn gegaan, oogsten Tsjechen en Slowaken de vruchten van hun scheiding.

Copyright Financial Times/Knack. Vertaling Ivan Declercq.

Met enige tegenzin hebben Tsjechen en Slowaken begin deze maand, bij de tiende verjaardag van hun ongewenste ‘fluwelen scheiding’, moeten toegeven dat het uiteengaan beide landen uiteindelijk aardig wat voordeel heeft opgeleverd. In zijn nieuwjaarstoespraak zei de Tsjechische president Vaclav Havel – die als leider van Tsjecho-Slowakije had gevochten tegen de splitsing – dat ‘het toch goed was geweest dat beide landen waren gescheiden’.

Zoals de meeste Tsjechen had Havel het Slowaakse verlangen naar meer autonomie onderschat. Voor buitenstaanders was de scheiding helemaal eigenaardig, want alle Tsjecho-Slowaken werden destijds meestal gewoon Tsjechen genoemd. Maar ondanks een gelijkenis op het vlak van taal en cultuur waren de vijf miljoen Slowaken wel degelijk een apart volk, dat pas in 1918 was gekoppeld aan zijn tien miljoen Tsjechische buren. Na de fluwelen revolutie van 1989, die het communisme ten val had gebracht, kon dit feit niet meer worden genegeerd. Hoewel opiniepeilingen aangaven dat een meerderheid één staat genegen bleef, gingen beide landen uiteen op 1 januari 1993.

TEGENGESTELDE KOERS

Het lot stuurde de nieuwe staten aanvankelijk in een tegengestelde koers. Tsjechië ging vooruit onder Vaclav Klaus, de Thatcheriaanse premier. Bevrijd van Slowakijes verouderde wapenindustrie en dwarsliggende politici werd het land het schatje van de financiële markten en werd het gezwind aanvaard binnen de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de NAVO.

Slowakije daarentegen moest op wankele economische fundamenten een nieuwe staat opbouwen. Premier Vladimir Meciar koos ervoor zijn positie te verstevigen door gebruik te maken van nationalisme en privatiseringen op basis van vriendjespolitiek. Toen Meciar in 1998 de macht verloor, stond Slowakije geïsoleerd en aan de rand van een crisis.

Vandaag ziet het beeld er anders uit. Sinds 1996 hebben de verkiezingen in Tsjechië geen sterke meerderheidsregeringen opgeleverd en de huidige coalitie, geleid door sociaal-democraten, lijkt te aarzelen inzake echte hervormingen, zoals het bedwingen van het begrotings- tekort. Het economisch model van premier Klaus bleek kaduuk en verschilde niet veel van dat van zijn Slowaakse collega Meciar. In beide landen heeft een uitgestelde privatisering van banken gezorgd voor een erfenis van slechte leningen en leidde de verkoop van bedrijven aan lokale ondernemers vooral tot een niet te stuiten plundering van activa.

Terwijl het Tsjechisch economisch wonder slechts een illusie bleek te zijn, koos Slowakije een centrum-rechtse regering die structureel hervormde en het lidmaatschap van de NAVO en van de Europese Unie heeft binnengehaald.

BONDGENOTEN

Maar ondanks Slowakijes ritmeversnelling blijft de kloof groot. Het Tsjechische bbp per hoofd van de bevolking is 57 procent van het EU-gemiddelde, terwijl Slowakije nog maar op 48 procent zit. Slowakije heeft 18 procent werklozen, twee keer zoveel als Tsjechië, en de lonen zijn er beduidend lager. Dat verklaart waarom 300.000 Slowaken in Tsjechië wonen en duizenden anderen wekelijks de grens over trekken om te gaan werken.

Beide landen zijn nog altijd elkaars tweede grootste exportmarkt en ze zijn stevige bondgenoten geworden. Ze hebben nauw samengewerkt tijdens de onderhandelingen voor de toetreding tot de EU en in Kosovo zorgt een Tsjechisch- Slowaaks bataljon voor vredeshandhaving. Een verdergaande militaire samenwerking wordt nu overwogen.

De scheiding heeft een Slowaakse nationale expressie mogelijk gemaakt en een gezondere samenwerking gecreëerd. ‘Tsjechen en Slowaken staan nu misschien dichter bij elkaar dan ooit tevoren’, zei president Havel in zijn speech.

Nu ze volgend jaar EU-lid worden, zou de scheiding minder belangrijk moeten zijn. Sterker: samen zullen ze in de EU meer stemmen hebben dan indien ze één land waren gebleven.

Als burgers van het grootste land tonen de Tsjechen weinig belangstelling voor Slowaakse zaken. Slowaakse zangers blijven populair, maar jonge Tsjechen hebben moeite met de taal, nu die niet meer wordt gehoord op televisie. Opiniepeilingen tonen weinig steun aan voor een herstel van de federatie. Zelfs de Slowaken – traditioneel het meest nostalgisch – voelen zich nu trots op hun land. Uitingen van Slowaaks pa- triottisme waren vorig jaar mei te zien, toen het Slowaakse ijshockeyteam voor het eerst wereldkampioen werd. In een sport die de afgelopen jaren was gedomineerd door de Tsjechen.

‘We tonen dat we het goed doen’, zegt Pavol Demes, een voormalige Slowaakse Buitenlandminister. ‘Zelfs in het hockey zijn we nu van gelijk niveau.’