Onlangs hekelde Knack de manier waarop Nederland bij de viering van 400 jaar New York de rol van de Belgen negeert. De Nederlandse minister van Europese Zaken Frans Timmermans nuanceert.
Misschien wel het belangrijkste document uit de Nederlandse geschiedenis is het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581. Na twintig jaar strijd tegen de Spaanse overheersing besloten de Staten-Generaal in een document vast te leggen dat de troon ‘verlaten’ was omdat de Spaanse koning had verzaakt de rechten en vrijheden van zijn onderdanen te respecteren. Dit was in die tijd eenletterlijk en figuurlijk revolutionaire stelling: de Staten vonden dat burgers rechten en vrijheden hadden die onvervreemdbaar waren, dus waar de koning niet naar believen over kon beschikken. Deze stelling was alle Europese vorsten een gruwel.
Tegelijkertijd werkte die stelling als een magneet op talloze Europeanen die in vrijheid wilden leven. Met name uit de Zuidelijke Nederlanden kwamen velen naar Amsterdam en andere steden van de Republiek. De republiek was in haar tijd een lichtend voorbeeld. De morele drijfveren van onze erflaters waren hierbij belangrijk, maar bovenal waren het economische overwegingen die de Hollandse openheid motiveerden. Vrijheid, burgerschap en kapitalisme waren een perfecte mix voor de kansen die de snel groeiende wereldhandel in het begin van de zeventiende eeuw bood. Niemand was daarin beter dan de Nederlanders, mede dankzij een onmisbare inbreng van Vlamingen en Walen.
Deze waarden en belangen werden ook uitgedragen door de vele VOC-schepen die alle wereldzeeën bevaarden en overal handelsposten openden. Zo werd ook precies 400 jaar geleden, in september 1609, voet aan wal gezet op het eiland dat wij nu kennen als Manhattan. Het VOC-schip, de Halve Maen, had een Engelse kapitein, Henry Hudson, en een achttienkoppige Engels-Nederlandse bemanning. Pas vijftien jaar later zou Nieuw Amsterdam tot een echte nederzetting uitgroeien en zouden de waarden van de Republiek aan de basis staan van een stad die je vandaag misschien het beste kunt omschrijven als de hoofdstad van de wereld. En ook dit zou onmogelijk zijn geweest zonder de bijdrage van vele Europese volkeren. In Nieuw Amsterdam werden achttien verschillende talen gesproken. Wie de moeite neemt om het Plakkaat van Verlatinghe naast de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring te leggen, die bijna 200 jaar later tot stand kwam, zal zien hoezeer de Amerikaanse aartsvaders zich door dit voorbeeld lieten inspireren.
De aankomst van de Halve Maen, precies 400 jaar geleden, is voor ons aanleiding om stil te staan bij die eeuwenoude relatie tussen de VS en Nederland. Daarbij besteden we aandacht aan de wezenlijke bijdrage van Nederland aan de geboorte van New York. De schaduwkanten worden niet geschuwd. Ook voor de rol van de slavernij en het lot van de indianen is de nodige aandacht. Wij zoeken daarbij aansluiting bij de New York 400-viering die al door zowel de stad als de staat New York was voorzien. Het is een unieke kans om een klein land goed op de kaart te zetten in een land waar bijna 200 landen voortdurend proberen Amerikaanse aandacht te krijgen. Omdat wij ons bewust waren van het Vlaamse aandeel in de geschiedenis, heb ik een aantal keren mijn collega Geert Bourgeois uitgenodigd zich bij de viering aan te sluiten. Hij liet mij weten dat dit niet paste in de prioriteiten van de Vlaamse regering.
Nederland en de VS zijn beide gebouwd op een passie voor vrijheid, een zucht naar nieuwe kansen en een diepe verbondenheid aan morele waarden, met name tolerantie. In de late zestiende en vroege zeventiende eeuw was dit een dermate aantrekkelijke propositie, dat de Republiek kon profiteren van het toestromende talent uit de Zuidelijke Nederlanden. Helaas waren die provincies zelf het grootste slachtoffer van de Spaanse repressie en de Franse expansiedrang. Deze geschiedenis wordt door ons niet miskend, maar benadrukt, omdat het ons kan leren dat een open en tolerante houding een samenleving de beste kansen biedt tot succes. Voorwaar geen onbelangrijke les in het hedendaagse Nederland.
Frans Timmermans is minister voor Europese Zaken van Nederland. Zie ook blz. 11.
door Frans Timmermans
‘Ik heb mijn collega Geert Bourgeois uitgenodigd om zich bij de viering aan te sluiten. Hij liet mij weten dat dit niet paste in de prioriteiten van de Vlaamse regering.’
