Marx voorspelde dat het kapitalisme vanzelf zou imploderen. Hij zou raar opkijken als hij zag wie zich nu allemaal bij die stelling aansluit.

‘Het IMF is gekaapt door marktfundamentalisten en het kapitalisme heeft zijn hoofd verloren.’ ‘Wie vandaag “liberalisme” zegt, bedoelt eigenlijk de chaos van het laisser faire.’ Deze uitspraken komen niet uit geschriften van de – schaarse – volgelingen van Karl Marx. De eerste is van Joseph Stiglitz, ex-directeur van de Wereldbank en winnaar van de Nobelprijs economie 2001. De tweede is van Maurice Allais, eveneens winnaar van de Nobelprijs economie (in 1988). Ons zusterblad Le Vif/L’Express zette vorige week vier Franse specialisten rond de tafel die allemaal de vrees uitspreken dat het kapitalisme zichzelf aan het vernietigen is. Alle vier – en geen van hen laat zich straffeloos communist noemen – schreven ze een boek met een titel die niets aan de verbeelding overlaat: de liberale econoom Jean-Luc Gréau ( L’Avenir du capitalisme), topman bij Caisse des dépôts Patrick Artus ( Le capitalisme est en train de s’autodétruire), de ex-baas van Crédit Lyonnais Jean Peyrelevade ( Le capitalisme total) en ex-bestuurder bij France Télécom Elie Cohen ( Le nouvel Age du capitalisme). Hun analyse komt – grosso modo – hierop neer. Het kapitalistische systeem wordt ontwricht door het kortetermijndenken. Investeerders, vaak grote, Amerikaanse pensioenfondsen, willen tot 20 procent winst op hun investering. Dat verhindert bedrijven om te investeren in onderzoek en ontwikkeling en infrastructuur. ‘Het kapitaal heeft de strijd gewonnen. Het legt zijn regels op aan het salariaat dat slecht verdedigd wordt door de machteloze vakbonden’, zegt Peyrelevade. De vier topeconomen dromen van een Europese variant van het losgeslagen kapitalisme.

Vorige vrijdag publiceerde Jonathon Porritt, adviseur van Tony Blair, een opmerkelijk essay in The Independent. De titel ( ‘How capitalism can save the world’) is een beetje misleidend. Om een duurzame ontwikkeling van de economie te verzoenen met het streven naar welvaart en persoonlijk geluk, is enkel het kapitalisme geschikt, zegt hij. Maar ‘het huidige model van het kapitalisme is duidelijk niet in staat om deze verzoening tot stand te brengen omdat het gebaseerd is op de versnelde vernietiging van het natuurlijke kapitaal en op het vergroten van de kloof tussen arm en rijk’. Volgens Porritt is het conventionele, vaak negativistische, discours over duurzame ontwikkeling ten dode opgeschreven als het zich niet kan enten op een nieuwe optimistische progressieve agenda. ‘Duurzame ontwikkeling moet gezien worden als een antwoord op de onafwendbare uitdagingen van het leven met natuurlijke grenzen en moet onvermoede mogelijkheden scheppen voor mensen die op een verantwoordelijke en innovatieve manier rijkdom willen creëren die meer mensen een evenwichtiger en meer bevredigend bestaan kunnen geven.’ De laatste vraag van Porritt is prikkelend: ‘Alles wel beschouwd, wat is het alternatief anyway? Als het niet waarachtige duurzame ontwikkeling is, wat dan wel? En als het niet nu moet gebeuren, wanneer dan wel?’ n

Karl van den Broeck