Met een ‘spontane’ landhervorming wil Zimbabwaans president Mugabe vooral zijn eigen hachje redden.
Het lijkt een klassiek scenario: als het slecht gaat, is er behoefte aan een zondebok. En het gaat inderdaad niet goed met Zimbabwe, waar de economische groei in de negatieve cijfers is beland, de munt pijlsnel aan waarde heeft verloren, de inflatie tot 60 procent is opgelopen, met nog hogere prijsstijgingen voor levensmiddelen en transport, en waar de helft van de bevolking geen werk heeft – en een kwart van de ruim 13 miljoen inwoners met het aidsvirus HIV is besmet. De weinig populaire inzet van Zimbabwaanse troepen in de Congolese burgeroorlog kost handenvol geld en daar kwam nog een petroleumcrisis bovenop, waarin overigens ook de Belgische KBC een rol speelt, nu deze bank voor de regering van Zimbabwe een kredietlijn van 2,6 miljard frank tracht te openen om olie uit Koeweit te kunnen invoeren.
In een enquête begin dit jaar wees één op de drie Zimbabwanen president Robert Mugabe (76) als de hoofdverantwoordelijke voor de crisis aan. Twee op de drie vinden zelfs dat hij maar beter kan opkrassen. De toenemende impopulariteit van de president, die het land bestuurt sinds het in 1980 onafhankelijk werd van Groot-Brittannië, bleek nooit duidelijker dan toen in februari 55 procent van de kiezers bij een referendum een voorstel afwees dat de president ruimere bevoegdheden had moeten bezorgen.
De nee-campagne in het referendum werd georganiseerd door Movement for Democratic Change (MDC), een amper een half jaar oude partij. Ze wordt geleid door de populaire vakbondsleider Morgan Tsvangirai, die in het Westen als een geschikte opvolger voor Mugabe wordt gezien. Met het referendum kon de liberaal-democratische MDC zich profileren tegen Mugabes partij Zanu-PF, die in het parlement vrijwel alle zetels bezet. Of Zanu nog een meerderheid kan behalen in de voor volgende maand geplande verkiezingen, lijkt allerminst vanzelfsprekend.
TEGEN DE WET
Mugabe, die nog twee jaar te gaan heeft als president, vond zijn zondebok bij de ongeveer 20.000 blanke boeren die nog altijd de grootste en beste stukken landbouwgrond uitbaten. Ze worden nu in Mugabe’s stilaan racistisch gekleurde retoriek openlijk met geweld bedreigd als ze zich niet schikken naar de geplande landhervorming, die bij het referendum is afgewezen maar begin deze maand via een grondwetsamendement door het parlement is goedgekeurd. Die hervorming komt neer op onteigening zonder vergoeding; voor dat laatste moet de Britse oud-kolonisator maar opdraaien. Zwarte boeren hebben inmiddels al honderden blanke boerderijen ‘spontaan’ bezet, vaak met intimidatie en geweld.
De spanningen in Zimbabwe vloeien voort uit een onvoltooide dekolonisatie. Vijftien jaar lang streden twee guerrillabewegingen, Mugabe’s Zanu en de Zapu van de vorig jaar overleden Joshua Nkomo, tegen het blanke apartheidsbewind van premier Ian Smith, die het toenmalige Rhodesië tegen de wil van Londen in onafhankelijk had verklaard. Eenmaal aan de macht organiseerde Mugabe’s Zanu-partij, die haar aanhang vooral bij de Shona-meerderheid vindt, een strakke repressie tegen Zapu, die vooral rekruteerde bij het Ndebele-volk. In Zapu’s thuishaven Matabeleland vielen daarbij duizenden doden.
Tot het begin van de jaren negentig ging het goed in het naar Afrikaanse normen vrij ontwikkelde Zimbabwe, dat over een behoorlijke infrastructuur en dito sociale- en onderwijsvoorzieningen beschikte. De toenemende corruptie, repressie, wanbeheer en economische problemen verplichtten Mugabe zijn socialistische discours te laten varen en hulp te zoeken bij internationale geldschieters als het Internationaal Muntfonds en de Wereldbank. De harde voorwaarden die deze instellingen doorgaans aan hun kredieten koppelen moest hij erbij nemen.
De bevolking verarmde, vooral op het platteland. Met name de tienduizenden veteranen van de guerrilla hebben bij de onafhankelijkheid weinig baat gehad. De beloofde landhervorming bleef beperkt en kwam vooral de Zanu-elite ten goede. Mugabe kocht het ongenoegen van de veteranen af door hen voor de staatskas erg belastende pensioenen uit te betalen. Vandaag probeert hij het door hen aan te moedigen om de blanke boerderijen te bezetten. Via hen probeert hij de landloze boeren voor zich te winnen, als tegenwicht voor het groeiende succes van de MDC bij de stedelingen en de middenklasse.
Op het eerste gezicht lijkt Mugabe, gezien de structurele sociale problemen in Zimbabwe’s economie, met de verdeling van het land een vorm van rechtvaardigheid te stichten. Maar hij doet dat tegen de wet in – het Hooggerechtshof heeft de bezettingen illegaal verklaard – moedigt het geweld aan en heeft daarmee alleen zijn eigen machtsbehoud en het vrijwaren van de privilegies van zijn omgeving op het oog. Met die krachtproef stuurt Mugabe aan op chaos en politiek geweld, waarbij het land een door corruptie ondergraven, repressieve staat dreigt te worden.
Marc Reynebeau
